Terug naar Loppem met Peter Mertens, voorzitter PVDA: “Het parlement mist pure passie”

“Korter werken moet de norm worden, niet langer werken.” Peter Mertens vaart tegen de stroom in. De PVDA-voorzitter lanceert opmerkelijke ideeën. Zo wil hij een Europees technologiebedrijf om Google en Facebook te bekampen. De marxistische politicus voert ook een vurig pleidooi voor meer werkvolk in het parlement. “Een arbeider weet welke impact een loonsverhoging van één procent heeft. Een advocaat of een notaris weet dat niet.”

Honderd jaar geleden waren communisten en marxisten níet welkom in Loppem. Meer zelfs: het establishment was bang voor een linkse revolte. In Rusland had Lenin de macht gegrepen, waarna overal in Europa de alarmbellen afgingen. Vandaar de toegevingen aan het volk in de vorm van stakingsrecht en algemeen enkelvoudig stemrecht. “Het einde van de Eerste Wereldoorlog was een revolutionaire periode”, weet ook Peter Mertens. “Zelfs in Brussel werd de rode vlag gehesen. De elite kon niet anders dan toegevingen doen. Loppem was een stap vooruit, maar niet genoeg. Er was nóg een oorlog nodig vooraleer ook vrouwen mochten stemmen.”

Mertens, een 51-jarige socioloog, is al dertien jaar voorzitter van de radicaal-linkse PVDA die zich laat inspireren door de baardige filosoof Karl Marx. Zeven jaar geleden loodste hij zijn troepen het federaal parlement in. Een historisch moment, want het was meer dan dertig jaar geleden dat er communisten in het halfrond zaten. Vandaag is de PVDA een belangrijke politieke kracht, vooral in Franstalig België.

Wat hij van de figuur van Lenin vindt, wil ik eerst weten. Een moeilijke vraag, zo blijkt. Mertens wordt niet graag geassocieerd met het omstreden verleden. Al is Lenin een ander verhaal dan Stalin, zegt hij. “Lenin heeft voor vrede gezorgd, hielp de boeren aan land en de arbeiders aan brood. Aan die inspiratie kan ik mij spiegelen. Maar je moet historische figuren altijd zien in de historische context.”

Of hij Loppem kent, is mijn tweede vraag. “Het dorp niet, het kasteel wel. Of beter: het belang ervan. Ik heb vroeger nog les gegeven over de geschiedenis van de arbeidersbeweging. Brugge ken ik beter. Ik heb daar een nonkel wonen, de broer van mijn moeder, die stadsmolenaar was. De geur van het hout van het kasteel doet me trouwens aan hem denken. Hij was ook meubelmaker. Ik zou hem eens moeten meenemen naar hier. Ik wist eigenlijk niet dat je het kasteel kon bezoeken. Het is indrukwekkend.”

Graaiers en zakkenvullers

Ter zake dan. Dat Mertens akkoord gaat met onze insteek dat België aan een grondige metamorfose toe is, zal niemand verbazen. “De pandemie heeft diepe sporen nagelaten, economisch, sociaal en psychologisch”, zegt hij. “België scheert hoge toppen op vlak van mentaal on-welzijn. Dat moet veranderen.”

Wat is uw politieke hervorming?

“Het parlement moet een spiegel zijn van de maatschappij. Dat is vandaag niet het geval. Er zetelen amper vijf arbeiders, waarvan vier voor mijn partij. Dat moet dringend veranderen: er moet meer werkvolk in het parlement komen. En hoe? Door de glazen stolp op te heffen. De politiek is te veel een verhaal van ons-kent-ons. Pak praat met pak, das praat met das, puntschoen praat met puntschoen. Het parlement is elitaire eenheidsworst. Dat zorgt voor afkeer onder het gewone volk.”

Wat wil u dan doen?

“De privileges opheffen. Geen uittredingsvergoedingen meer, gelijke pensioenrechten en een halvering van de lonen. Als de voorrechten verdwijnen, zullen ook de graaiers verdwijnen. Zo zullen gewone mensen zich weer herkennen in de politiek. (op dreef) En waarom is dat zo belangrijk? Omdat een arbeider weet welke impact een loonsverhoging van één procent heeft. Een advocaat of een notaris weet dat niet. Het parlement mist pure passie en oprecht engagement.”

De premier verdient een kleine 11.000 euro netto. Vindt u dat exuberant? Dat is minder dan sommige voetballers, bedrijfsleiders en artsen.

“Dat is te veel, vind ik. De helft moet volstaan. Dat geldt ook voor de parlementaire lonen. Een parlementslid mag goed betaald worden, maar waarom moet dat 6.000 euro zijn? Een 3.000 euro is ook goed.”

U verdient ook 6.000 euro.

“Waarvan 4.000 euro naar de partij gaat. Ik verdien netto 2.000 euro.”

Met dat geld financiert uw partij Amerikaanse multinationals zoals Facebook. U zou het ook aan goede doelen kunnen schenken.

“De strijd voor goede doelen en dus tegen onrecht en armoede is het DNA van mijn partij. Maar wij willen die strijd in de eerste plaats via de politieke weg voeren. Als we amper zendtijd krijgen op televisie, kunnen we niet anders dan sociale media gebruiken om de mensen te bereiken. Wij gaan niet aan zelfkastijding doen, hoor.”

U hangt het beeld op dat uw collega’s zakkenvullers zijn. Vindt u dat echt?

“(feller) Het is niet de PVDA die dat beeld ophangt. Dat doen de politici zelf. Sihame El Kaouakibi is het laatste voorbeeld. Los daarvan: u hoort mij niet zeggen dat alle politici graaiers zijn. Ik wijs vooral op een systemisch probleem. Hoe meer geld en privileges, hoe meer graaiers er aangetrokken worden. De politieke cultuur moet veranderen.”

Is dat genoeg om meer arbeiders in het parlement te krijgen?

“Dat zal een eerste stap zijn. (denkt na) Maar wellicht niet genoeg, neen. Loting kan een tweede stap zijn. Al ben ik nog niet helemaal overtuigd. Het is op langere termijn zeker een debat waard. Maar eerst moet de elitaire cultuur verdwijnen. Hoe sommige politici spreken over het werkvolk … (blaast) Het dédain is echt ongehoord.”

Korter werken moet de norm worden, niet langer werken

Wat is eigenlijk uw ideale staatsvorm? Is dat een democratie?

“(rolt met de ogen) Natuurlijk. Een democratische republiek met een verkozen president. Maar bovenal moet het parlement een spiegel zijn van de maatschappij. We herdenken dit jaar de Commune van Parijs. Het is 150 jaar geleden dat gewone mensen voor het eerst het bestuur in handen namen en de privileges voor de elite schrapten. Ineens werd Parijs bestuurd door elektriciens, letterzetters en hoedenmakers. Dat is een inspiratiebron voor vandaag. Bovendien kwamen ook vrouwen voor het eerst aan de macht.”

Bent u voorstander van een revolutie?

“Wij zijn voor een revolutie van ideeën, maar tégen alle vormen van geweld.”

Wat is uw economische hervorming?

“De mensen moeten meer controle hebben over hun tijd. De balans tussen werken en leven moet beter. Ik wil twee assen naar voren schuiven. Op korte termijn moet de pensioenleeftijd opnieuw dalen naar 65 jaar. Het brugpensioen moet mogelijk blijven op 58 jaar. Op lange termijn moeten we naar een arbeidsduurvermindering, net zoals honderd jaar geleden. Toen werd dezelfde discussie gevoerd. De industrialisering zorgde voor productiviteitswinst. Wat doen we met die winst? In 1921 werd beslist om over te schakelen naar een achturige werkdag. Vandaag zorgen de digitalisering en de robotisering voor productiviteitswinst. Die moet opnieuw gebruikt worden om de arbeidsduur te verminderen. We moeten streven naar een dertigurige werkweek.”

Met behoud van loon?

“Ja. Dat is de logica zelve.”

Dat zou een collectieve loonsverhoging betekenen van 27 procent, berekenen economen. Wat zegt u dan aan de bedrijven?

“Dat klopt niet. Dat moet eerst ingevoerd worden in de sectoren die effectief winst maken dankzij de digitalisering. Die winst moet gebruikt worden voor het behoud van de lonen. Dat geldt dus niet voor de kleine cafébaas. De eerste experimenten in Zweden waren alvast positief. De mensen beleefden meer plezier aan hun werk. En weet u wat ook blijkt? Dat de extra vrije tijd zinvol ingevuld wordt, bijvoorbeeld voor hobby’s en vrijwilligerswerk. (enthousiast) Dat is toch fantastisch? De mensen gingen dus niet op hun luie krent chips vreten en tv kijken zoals doemdenkers soms beweren. Het zou goed zijn mochten ook wij eens nadenken over een experiment. Korter werken moet de norm worden, niet langer werken.”

Waarom is dat zo belangrijk voor u?

“Omdat de mens niet de slaaf mag worden van de digitalisering. We moeten daar net de vruchten van plukken. (op dreef) Wij zijn recordhouder op vlak van burn-outs en zelfmoorden. Vreselijk is dat. Bovendien kost dat de maatschappij veel geld.”

Wat is uw maatschappelijke hervorming?

“Het publieke bedrijf in eer herstellen. Dat moet gebeuren op vier domeinen: energie, vervoer, digitalisering en zorg. Tien jaar geleden was er de bankencrisis. De overheden hebben toen duizenden miljarden in de economie gepompt om het kapitalisme overeind te houden. Vandaag is er de coronacrisis en zien we hetzelfde gebeuren. Dat is problematisch. Bovendien belandt dat geld vooral bij grote monopolisten zoals banken en tech-bedrijven. Ik vind dat publieke middelen geïnvesteerd moeten worden in publieke bedrijven.”

Is in het verleden niet gebleken dat staatsbedrijven zelden efficiënt werken? De NMBS is één voorbeeld.

“Dat is géén goed voorbeeld. De NMBS is een ouderwets bedrijf, ondergefinancierd en gepolitiseerd. Dat is een voorbeeld van hoe het niet moet. Publieke diensten kunnen niet aan bodemprijzen georganiseerd worden.”

West-Vlaanderen is geen elitaire provincie, wij hebben hier een potentieel van zeker tien procent

Maak uw voorstel eens concreet.

“We zouden op Europees niveau een publiek technologiebedrijf moeten oprichten dat de strijd aangaat met Facebook en Google. Vandaag zijn we veel te afhankelijk van deze Amerikaanse multinationals. Hoe zij met onze data omspringen, is een gevaar op lange termijn. Een publiek bedrijf zou eindelijk ook gratis wifi mogelijk kunnen maken. Dat is vandaag even noodzakelijk als water en energie.”

Wie moet die publieke bedrijven leiden?

“Er moeten examens uitgeschreven worden voor onafhankelijke bestuurders. Die mogen trouwens goed verloond worden. Ik ben er tegen dat overheidsbedrijven door politici bestuurd worden. Dat is één van de problemen van de NMBS.”

Zou u nog private bedrijven toelaten in die vier sectoren?

“Onder bepaalde voorwaarden zou dat kunnen. Wat niet kan, is de concurrentiestrijd zoals vandaag in de ouderenzorg. Dat is echt ongepast. Sowieso moet het beleid voorrang geven aan het publieke bedrijf. Publieke middelen moeten voorbehouden worden voor het publieke bedrijf. Dat is het enige bedrijf dat too big to fail mag zijn.”

De oefening is gemaakt. De kaarten zijn gelegd. Peter Mertens hoopt dat zijn pleidooi eindelijk ook de West-Vlamingen kan overtuigen. Het is opvallend dat zijn partij alleen in deze provincie en in Waals-Brabant niet doorbreekt. “Ik lig minder wakker van het rijkere Waals-Brabant”, zegt Mertens. “West-Vlaanderen is wel een bezorgdheid. Dit is geen elitaire provincie. Wij hebben hier een potentieel van zeker tien procent.” Hij zwijgt even. Waarom het dan niet lukt, vraag ik. Het ontbreekt vooral aan boegbeelden, zegt hij. “Maar ik ben hoopvol. Natalie Eggermont bijvoorbeeld, een spoedarts in Kortrijk, is iemand met veel potentieel.”

We spreken nog even over het vermaledijde virus. Corona dus. Dat de voorbije jaren frustrerend waren voor zijn partij, omdat ze amper aan bod kwam op televisie. Maar ook voor hem persoonlijk was het een zware periode. “Ik ben een sociaal dier. Ik heb mensen nodig. Ik ben blij dat we deze zomer weer een pint kunnen drinken op café. Dat doet écht deugd. En wees nu eerlijk: een pint van de tap op de juiste temperatuur smaakt toch véél beter dan een blik uit de koelkast. Komaan.” (lacht)