Trajectbegeleider Iryna Zbrozhek (46) tolkt voor gevluchte Oekraïense landgenoten:“Grootste angst is verwoesting van het land”

De Oekraïense Iryna Zbrozhek (46) kan het nog altijd niet geloven: Rusland dat haar land zou binnenvallen, het leek altijd maar een nare droom. De vertaler-tolk en trajectbegeleider van vluchtelingen uit Kortrijk heeft sinds 1 maart een maand ouderschapsverlof opgenomen, en onderhoudt nu voltijds de wankele maar rechtstreekse lijn met vrienden en familie in Oekraïne. Ze vangt nu zelf ook enkele landgenoten op. “Ik sta doodsangsten uit.”

Het is een bleke en nerveuze Iryna die de deur van haar huis in Kortrijk opent, waarin ze sinds 2016 woont met haar man David Van Dorpe en haar twee zonen. Hoe kan het ook anders, als Oekraïne, je thuisland waar veel familie en vrienden wonen, al enkele weken lang in oorlog is. Kiev, Charkov, Donetsk: via sociale, nationale en internationale media circuleren schokkende beelden van dood en vernieling. Tot immens verdriet van Iryna, die op 22 februari in De Afspraak van presentator Bart Schols nog kwam vertellen wat haar gevoel was bij de Russische erkenning van de zelfverklaarde en door Rusland erkende volksrepublieken Donetsk en Loegansk.

“Ik ken Martijn Trio, de VRT-journalist in Oekraïne, en hij had mijn naam doorgegeven aan De Afspraak-redactie. Ze wilden ook een ‘gewone mens’ opvoeren. Ik heb ook wel wat contact met de Oekraïense gemeenschap in Kortrijk. Ja, een pak meer dan voor de inval. We zoeken steun bij elkaar.”

Op het ene moment ben ik razend op hem dat hij niet vlucht, het andere loopt mijn hart over van trots

-Iryna over haar nonkel Yuri, die in Oekraïne bleef om te vechten

Iryna kan het nog steeds moeilijk geloven dat haar land nu echt in oorlog is. Al blijft ze er tegelijk verassend nuchter onder. “De schok is zeer groot ja. Ik kan de ratio van deze oorlog echt niet snappen. Rusland en Oekraïne hebben natuurlijk wel een geschiedenis. Sinds de inval op De Krim in 2014, het schiereiland dat Poetin gebruikt als wapenopslagplaats en uitvalsbasis voor zijn oligarchen, zijn de verhoudingen hertekend. Sindsdien probeert Poetin Oekraïne klein en instabiel te houden. De pro-Russische rebellen in Donetsk en Loegansk droegen 8 jaar lang bij aan die tactiek. (windt zich op) Komaan, ‘groene mannetjes’ en dat ‘onbekend leger’ aan de grenzen van Oekraïne, en een rebellengroep die plots over raketwerpers beschikt: hoe duidelijk kan het zijn?”

“Er zijn duizenden soldaten gesneuveld in het oosten van het land. Poetin wou dat het Westen vergat dat Oekraïne eigenlijk al sinds 2014 in oorlog is. Ik denk dat hij in die zin de coronacrisis heeft verwelkomd. Hoe minder de Westerse landen met de ambities van Rusland geconfronteerd werden, hoe beter.”

Tsaar Poetin

Dat de Europese Unie een ondersteunend discours hanteert, en samen met de Verenigde Staten zware financiële sancties tegen Rusland, president Poetin en zijn bevriende oligarchen invoert, is voor Iryna ruim onvoldoende. Ze vindt dat de EU een inschattingsfout heeft gemaakt. “De EU is lang blind geweest voor Russische acties en Poetins beweegredenen. Het afgelopen decennium zette hij telkens een klein stapje over de grens van het toelaatbare. Om wat later een volgende zet te doen. Allemaal het gevolg van de doorgedraaide grootheidswaanzin van Poetin, die zich een moderne tsaar waant.”

De schok is zeer groot ja. Ik kan de ratio van deze oorlog echt niet snappen

“Wat de NAVO betreft kan ik kort zijn. Uiteraard snap ik de houding om Oekraïne nu niet halsoverkop toe te laten tot de alliantie. Er is nu eenmaal die Russische nucleaire dreiging. En bovendien zou de NAVO dan per definitie de deur openzetten voor een Derde Wereldoorlog (Artikel 5 van het Atlantische Verdrag verplicht elke NAVO-lidstaat om een aanval op één lidstaat te beschouwen als een aanval op alle lidstaten, red.). Maar daar is Oekraïne natuurlijk weinig mee op dit moment. (zucht) Nee, ik heb weinig hoop op een goede afloop. Het Oekraïens leger, hoe moedig ook, is veel kleiner dan Rusland. Maar het Oekraïens leger doet het onmogelijke.. (schudt het hoofd) Hoe we standhouden: dat tart alle verbeelding.”

“Die krijgswet? Tja, het is nu niet zo dat ze elke tiener een kalasjnikov in de handen zullen duwen, ervaring gaat voor. Het gerucht gaat dat Rusland óok een Krijgswet zal afkondigen. Dat heeft het Kremlin trouwens met klem ontkend, wat volgens mijn Russische vrienden betekent dat het zéker ingevoerd wordt (triest lachje).”

Wanneer Oekraïne zal breken, weet Iryna niet. “Maar als Kiev valt, is de oorlog volgens mij wel voorbij. Er zijn ook enkele symbolische plaatsen, zoals Potemkin, de beroemde trappen van Odessa, Het Vrijheidsplein, het grootste plein in Europa, en de kerncentrale van Zaporozje. Vallen die in Russische handen, dan kan de Oekraïense weerstand fel verminderen. Al moet Poetin daarna Oekraïne in bedwang houden. En als je ziet met welk patriottisme we strijden, zal hij het zéér lastig hebben.”

Wat de NAVO betreft kan ik kort zijn. Uiteraard snap ik de houding om Oekraïne nu niet halsoverkop toe te laten tot de alliantie. Er is nu eenmaal die Russische nucleaire dreiging. En bovendien zou de NAVO dan per definitie de deur openzetten voor een Derde Wereldoorlog

Ondanks alle weerstand lijkt Oekraïne beetje bij beetje te buigen voor de Russische overmacht. “Onlangs zag ik een surreëel beeld, van metalen barricades in de straten van Odessa. Eenzelfde soort ‘egels’ stonden altijd even buiten het centrum, als aandenken aan de loopgraven uit de Tweede Wereldoorlog. Het is haast cynisch, maar vooral heel pijnlijk. Mijn grootste angst? De verwoesting van Oekraïne. Het gehucht naast het dorp Volno, waar we jaarlijks op vakantie gaan, is enkele dagen geleden gebombardeerd. Hallucinant.”

Ouderschapsverlof

Iryna is sinds 1 maart een maand in ouderschapsverlof, dat ze opnam om ‘haar hoofd leeg te maken’. Maar sinds de Russische inval doet ze niets anders dan contact houden en overleggen met familie en vrienden in Oekraïne. Iryna’s moeder huist zelfs bij haar in. Zij was op familiebezoek in België toen het conflict ontspoorde, en woont sinds begin maart bij de Van Dorpes in. Iryna’s vader overleed in mei 2021, aan corona.

Ook Irynas tante Svetlana vluchtte, terwijl haar nonkel Yuri in Oekraïne bleef. Tot afgrijzen van Iryna. “Op het ene moment ben ik razend op hem dat hij niet vlucht, het andere loopt mijn hart over van trots. Ik had echt nooit verwacht dat er zoveel Oekraïners de wapens zouden willen opnemen, en dat Oekraïne zo lang zou overleven.”

“Iryna, mijn beste vriendin, zit trouwens nog steeds in Odessa. Ze is alleenstaande, en heeft twee zonen. De een is mijn metekind en is negentien, en mag het land niet verlaten. De ander is amper dertien. Gisteren stuurde ze hartverscheurende foto’s door. Ze slapen op matrassen, op de gang van hun appartement. Daar zijn ze het veiligst bij een luchtaanval. Ze blijft in Odessa, ja. Ze weet niet waar ze anders naartoe zou moeten.”

Sinds 7 maart vangt de familie Van Dorpe wel het gezin van de broer van haar vriendin op. “Filip, de nonkel van David, heeft vier Oekraïense vluchtelingen in huis genomen. Ze waren op de eerste dag van de oorlog meteen vertrokken. Na een paar dagen in Berlijn, bij verre familie, vertrokken ze richting Frankrijk. Maar dwaalden ze rond, en konden ze nergens heen. Bij ons vonden ze gelukkig een dak boven hun hoofd.”

De grote golf van solidariteit in België brengt ondanks alles alsnog een sprankje hoop bij Iryna. “Er is veel humanitaire hulp van onbekenden. We krijgen ook veel steun van onze vrienden, die ons opbellen om te vragen hoe het met me gaat en of ze iets voor me kunnen doen: dat doet heel veel deugd.”

BIO