In het boek ‘Naar jouw Amerika en terug. Brief voor Anna’ reconstrueren de broers Peter en Steven Debaere het leven van hun oma Anna Remmerie uit Heule. Zij woonde en werkte als dienstmeid tien jaar aan de Amerikaanse Oostkust. Tegelijkertijd werpt Anna’s verhaal een nieuw licht op de Belgische migratie naar de Verenigde Staten een eeuw geleden.
“We wisten dat onze oma, Anna Remmerie, die afkomstig was uit een vlasgezin uit Heule, van 1921 tot 1932 in Amerika vertoefde. Maar meer dan een vergeelde foto in ons familiealbum was er niet”, vertelt Bruggeling Steven Debaere (58), docent geschiedenis aan de lerarenopleiding van VIVES Hogeschool.
Zeven jaar gelden startte hij zijn familiale zoektocht samen met zijn broer Peter Debaere (57), professor internationale economie aan de University of Virginia, die zelf bijna dertig jaar geleden naar de Verenigde Staten trok en in Charlottesville woont.
Spaarboekje
“Het startpunt van ons onderzoek was het overlijden van onze oom Jules Debaere in 2014. Deze vrijgezel was het langst thuis gebleven en had een nauwe band met onze oma. In zijn nalatenschap troffen wij een schat aan documenten aan: foto’s, postkaarten en oma’s spaarboekje. Daarin lazen we wat Anna Remmerie als dienstmeid in de Verenigde Staten bijeen gespaard had. Er zat ook een adressenboekje bij, zodat we konden traceren bij wie ze in die elf jaar in Amerika gewerkt had”, vertelt Steven Debaere.
“Waarom onze grootmoeder emigreerde? Ze wou niet in de vlasnijverheid werken”, benadrukt Peter Debaere. “Voor ze vertrok was ze dienstmeid bij de Parijse ingenieur Hennebique, een pionier van het gewapend beton, die voor de herstellingswerken na de brand van de Sint-Maartenskerk in Kortrijk naar België verhuisd was en gehuwd was met een Kortrijkse. Met 12 dollar op zak ondernam Anna de oversteek, in dienst van de zoon van die Franse ingenieur, die haar ticket voor de overtocht betaald had.”
Rijke bankiers
Peter Debaere kon in de Verenigde Staten heel het parcours van zijn oma reconstrueren en praatte met afstammelingen van voormalige werknemers van het Belgisch migrantenbureau in New York én met nazaten van de rijke Amerikaanse families bij wie Anna Remmerie als meid in dienst was:
“Veel Belgische migranten vestigden zich in de regio van Detroit en belandden in landelijke Amerikaanse regio’s. Dat cliché kent iedereen en wordt nog eens benadrukt in de recente tv-serie van Martin Heylen. Maar het leven van onze oma was heel anders: zij bleef langs de Oostkust, veranderde vaak van werkgever en woonde in New York, New Jersey en Long Island. Ze woonde in bij rijke bankiers (Butler) en topadvocaten (Cromwell), ze is zelfs ook even in Florida geweest. Anna’s verhaal illustreert de enorme ongelijkheid in die tijd, wat nu opnieuw de kop opsteekt in de Verenigde Staten.”
Discriminatie
“Gelukkig zijn de Amerikaanse bevolkingslijsten vrij te consulteren, bij ons is de wet op de privacy veel strenger. Je kunt virtueel rondwandelen in straten en nagaan wie er in elk huis woonde”, vervolgt Steven Debaere. “Zo achterhaalden we dat oma vooral optrok met Franse, Ierse en Duitse dienstmeiden.”
“Hoewel ze ook een tijdje zelfstandig in Haarlem woonde, had ze geen contact met de zwarte gemeenschap. Maar ook niet met Zuid- en Oost-Europese migranten. Voor hen golden er striktere quota’s, slechts een beperkt aantal migranten werden vanaf de jaren 1920 toegelaten tot de Verenigde Staten. De rijkere New Yorkse families verkozen witte West-Europese meiden. Er was veel discriminatie, zelfs de Amerikaanse immigratiewetgeving was toen racistisch met onder meer de ban van Aziaten.”
Jazz age
“Tegelijkertijd waren de jaren ‘20 de jazz age. Mijn oma leerde in Amerika auto rijden, begon zich anders te kleden. Ze droeg een haarcoupe als de vrouwen uit The Great Gatsby, de beroemde roman van F. Scott Fitzgerald, en was financieel onafhankelijk. En dat in een periode dat vrouwen in ons land nog niet konden gaan stemmen en niet eens een eigen rekening mochten hebben, zonder de toestemming van hun man. Dat die vrijgevochten ‘Amerikaanse’ vrouw in 1932 terugkeerde naar het landelijke en katholieke West-Vlaanderen, moet ophef veroorzaakt hebben”, aldus Peter Debaere.
“Ze trouwde met Alfons Debaere, die ze vijf jaar eerder, bij een kort bezoek aan haar familie, beter had leren kennen en vestigde zich in Bissegem. Daar werd ze geconfronteerd met de collaboratie en de repressie, want haar buurman was de oorlogsburgemeester Felix Laperre. Waarom ze terugkeerde, op een moment dat ze de eerste stap tot naturalisatie ingezet had in Amerika en er al donkere wolken van de naderende wereldbrand – de Tweede Wereldoorlog – zichtbaar waren? Die vraag hadden wij haar graag gesteld, toen ze nog in leven was.”
Sterke vrouw
“Het blijft een mysterie. Maar dat maakt ons boek hopelijk ook attractief, want het gaat over wat je herinnert en wat je vergeet. En dat op verschillende niveaus: in een familie, bij migratie, in tijden van collaboratie en repressie én in een zeer boeiende periode van verregaande globalisering.”
“Want honderd jaar geleden had je al een globale wereld vol migratie, wereldhandel en kapitaalstromen. Wij dachten, toen we aan ons boek begonnen, dat onze oma mee dobberde op de golven van de geschiedenis. Maar we ontdekten dat deze sterke vrouw af en toe zelf navigeerde, haar eigen pad zocht in een turbulente wereld.”
“We hopen dat oma tevreden zou geweest zijn met het relaas van onze zoektocht. We schreven een toegankelijk boek, geen louter historisch verslag. We zien het eerder als ‘literaire non-fictie’. Een lange brief die ruimte laat aan de lezers om een en ander zelf in te vullen”, aldus de broers Debaere.
‘Naar jouw Amerika en terug. Brief voor Anna’ van Peter en Steven Debaere is uit bij Pelckmans, telt 279 pagina’s en kost 25 euro.
Het beste van KW
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
