Hans Kluge start aan zijn tweede termijn als Europees directeur van de Wereldgezondheidsorgansiatie (WHO). De Roeselaarse arts moest de voorbije vijf jaar de ene crisis na de andere brandhaard zien te bedwingen, met de covidpandemie als exponent. “De vraag is niet óf er nog eens een pandemie uitbreekt, wel wannéér dat zal zijn.”
3 februari 2020. Een van de negen Belgische geëvacueerden uit Wuhan test positief op COVID-19 en brengt de coronacrisis zo tot in ons land. De West-Vlaming, die in de Chinese miljoenenstad voor een bekende multinational uit onze provincie aan de slag is, moet enkele weken in quarantaine, maar mag daarna gewoon naar huis. De man wordt dan nog als een curiosum beschouwd en wordt door tal van media de microfoon onder de neus gestopt, op zoek naar quotes over wat toen nog een exotisch virus was.
Twee dagen eerder, in Kopenhagen, was Hans Kluge (56) aan zijn eerste termijn als Europees directeur van de Wereldgezondheidsorgansiatie (WHO) gestart. Voor hem was COVID-19 toen al lang geen mediageniek fenomeen meer, maar een onbekende factor die the world as we knew it volledig op losse schroeven kon zetten. En dat ook effectief deed.
Oorlogssituatie
“De coronacrisis was veruit het strafste dat ik ooit meegemaakt hebt”, blikt de man terug wanneer hij bij ons aanschuift tijdens een van de weinige momenten dat hij in zijn geboortestad is. Samen met zijn echtgenote Ekaterina (48) en hun dochters Sofia (19) en Anastasia (21) woont en werkt hij in de Deense hoofdstad.
“Ik heb toen meteen geschakeld. Tijdens mijn jaren bij Artsen Zonder Grenzen heb ik geleerd dat je altijd voor het beste scenario moet hopen, maar je je moet voorbereiden op het slechtste. Ik heb toen onmiddellijk alle mogelijke medische Europese instellingen gecontacteerd en bij alle gezondheidsministers aangeklopt. Ik wist dat we moesten samenwerken, want dit was een oorlogssituatie.”
“Achteraf bekeken waren mijn wittebroodsweken bij de WHO een echte rollercoaster. Ik werd in ondiep water gegooid, maar ben gelukkig goed neergekomen. Door dag en nacht te werken en te luisteren”
Maar dan wel een onuitgegeven versie. Alles was nieuw.
“Klopt. Er lag geen draaiboek klaar. Daarom heb ik onmiddellijk transparant gecommuniceerd. Onze persconferenties werden door honderden journalisten bijgewoond en wanneer ik een antwoord niet kon geven, zei ik dat ook gewoon. Achteraf bekeken waren mijn wittebroodsweken bij de WHO een echte rollercoaster. Ik werd in ondiep water gegooid, maar ben gelukkig goed neergekomen. Door dag en nacht te werken en te luisteren.”
De wereld ging op slot, maar u reisde alle 53 Europese lidstaten van de WHO af. Hoe schizofreen was die situatie?
“We moesten collectief in ons kot blijven, maar ik had de taak om voor boots on the ground te zorgen. Daardoor kwam ik wel van dichtbij in aanraking met het virus. Ik ben twee keer besmet geraakt, waarvan ik toch één keer erg ziek was. Ik heb toen zelfs een tijdlang gevreesd dat ik long covid had opgelopen.”
Minder dan anderhalf jaar na de eerste besmetting kregen we ons eerste vaccin toegediend.
“Een huzarenstukje. Daar hebben we als mensheid collectief getoond tot wat we in staat zijn. In normale omstandigheden duurt het al snel tien jaar voor een vaccin op punt staat. En we hadden niet één, maar drie tot vier vaccins. Waar ik ook erg trots op ben: mede dankzij de WHO werden 1,7 miljard vaccins in Europa toegediend, tot in de meest desolate gebieden. Die hebben 2,1 miljoen levens gered. We faciliteerden niet enkel de distributie, maar deden ook baanbrekend onderzoek naar het antivaccinatiesentiment. We hebben toen meer dan eens de bakens verzet en het nut van de WHO in Europa bewezen. Al hebben we, en dat zeg ik in alle West-Vlaamse bescheidenheid, ook veel bijgeleerd.”
“Wat ik na de WHO zal doen? Misschien keer ik wel terug naar Artsen Zonder Grenzen. Dan kan ik mee het verschil maken op plekken waar de nood het hoogst is”
In 2020 en 2021 waren mondmaskers en termen zoals ‘bubbels’ en ‘social distancing’ vaste prik. Waren de maatregelen niet te streng?
(schudt het hoofd) “We wisten niet wat ons te wachten stond. Dan is het beter om te voorkomen dan om te moeten genezen, toch? Al zijn we één belangrijk aspect uit het oog verloren: het mentaal welzijn. Jonge mensen zijn twee jaar van hun jeugd kwijt, eenzamen raakten nog meer in isolement… Dat hadden we beter moeten aanpakken. Ik sta ook nog altijd achter de beslissing om voorzichtiger te zijn wanneer we elkaar de hand schudden of te zoenen bij een begroeting, bijvoorbeeld wanneer iemand een verkoudheid heeft. Dat doe ik nu wel weer, maar ik was mijn handen veel vaker.”
Stel: morgen breekt een nieuwe pandemie uit. Zijn we beter voorbereid?
“Laat die stel maar weg. De vraag is niet óf er nog eens een pandemie uitbreekt, wel wannéér dat zal zijn. Maar nu ligt er een duidelijk strijdplan in de kast. We hebben een Pan-European Network for Disease Control, met alle 53 Europese WHO-leden aan boord. Nu wil ik mee aan de kar trekken om ook op mondiaal niveau een dergelijk orgaan in het leven te roepen, want het heikele punt rond gebrek aan solidariteit met de armere landen is jammer genoeg nog niet opgelost.”
“De coronacrisis is veruit het strafste dat ik ooit heb meegemaakt” – Hans Kluge, Europees directeur WHO
Die kans krijgt u, want u start op 1 februari aan een tweede termijn van vijf jaar.
“Ik ben heel tevreden dat ik mijn werk kan voortzetten. Want het is allesbehalve af. Ik ben vooral blij dat ik unaniem ben verkozen. Mijn echtgenote gokte op 47 van de 53 lidstaten die zich achter me zouden scharen, mijn politiek adviseur omschreef alles boven de 40 als een tour de force. Maar álle 53… Zowel Rusland als Oekraïne ondersteunden mijn kandidatuur, hetzelfde met Israël en Turkije… Het voelt goed om met zo’n breed draagvlak weer aan de slag te kunnen gaan.”
Waar heeft u dat aan te danken, denkt u?
“Moeilijk om zoiets van jezelf te zeggen, maar ik hou me altijd politiek neutraal en probeer mensen en landen te verbinden. Ik geef mijn mening, maar altijd op een opbouwende manier. Alleen wanneer een gezondheidsinstelling in oorlogsgebied wordt aangevallen, voel ik mijn bloed koken. Want dat druist in tegen alles waar ik voor sta.”
U bent opnieuw de belangrijkste arts van Europa. Wat doet dat met een mens?
(lacht) “Och, ik ben vooral een bescheiden West-Vlaming. Ik weet dat ik vanuit mijn functie een zekere invloed heb, maar die probeer ik zo goed mogelijk aan te wenden. Ik wil zij die geen stem hebben, een stem geven. Sommigen noemen me de overkoepelende Europese minister van Volksgezondheid. Als ik daarmee de zwakkeren van onze samenleving kan helpen, dan ben ik dat graag. Dat hebben zowel mijn zus Adelheid, die leerkrachte is, als ik met de paplepel meegekregen.”
2024 was een jaar vol oorlogsleed, met een zware menselijke tol. Hoe blikt u terug?
“Kijk, ik ben een geboren optimist, maar zelfs ik heb af en toe mijn best moeten doen om de sprankeltjes hoop te vinden. We bevinden ons in een permacrisis: covid-19, de oorlog in Oekraïne, natuurrampen zoals aardbevingen, bosbranden en zware overstromingen, de hel die Gaza is geworden… Ik heb met grote ogen gekeken naar wat mensen kunnen aanrichten, want veel van dit leed is perfect te vermijden. Op de koop toe worden we geconfronteerd met een nieuw fenomeen: ziekenhuizen en gezondheidswerkers worden nu bewust geviseerd. In Oekraïne zijn er gemiddeld twee dergelijke aanvallen per dag, in Gaza zelfs nog meer. Ik ben sinds de start van de oorlog al een drietal keer in Oekraïne geweest. De Verenigde Naties hebben becijferd dat meer dan 20.000 kinderen er door het geweld een arm of been verloren zijn. Maar ondanks alles zien zij nieuwe kansen. Schitteren op de Paralympics, bijvoorbeeld. Daarom hebben we samen met de VN onze schouders gezet onder het Superhumans-project, waarmee we hen sportprotheses willen bezorgen. Mooi, toch?”
“Ik ben er rotsvast van overtuigd dat het wel goed komt met onze wereld. Op voorwaarde dat we allemaal ons best doen”
Daar put u hoop uit?
“En of. Ik heb er chirurgen ontmoet die al twee jaar non-stop aan het werk zijn in geïmproviseerde veldhospitalen. Zíj maken het verschil. En doen me ook rotsvast geloven dat het wel goed komt met onze wereld. Op voorwaarde dat we allemaal ons best doen.”
Had u ooit gedacht dat u een soort crisismanager zou worden?
“Absoluut niet. Kijk, het Chinese woord voor crisis betekent ook opportuniteit. Ik heb de voorbije vijf jaar de WHO intern grondig geherstructureerd. Ik ben gestart met een schuld van 15 miljoen dollar. Die is volledig weg en nu draaien we mooi break-even. En we zijn vooral veel performanter. In onze huidige wereld van goudwaarde.”
Hoe kijkt u naar 2025?
“We hebben dringend vrede nodig, het beste medicijn ter wereld. Vrede zorgt voor gezondheid en dat is de basis van een welvarende wereld. Het baart me ook zorgen dat de gezondheidsbudgetten overal krimpen. Ik pleit ervoor om die aan de actuele grote thema’s te koppelen, met defensie voorop. Onze ziekenhuiscapaciteit moet bij traumamomenten groot genoeg zijn, er moeten voldoende vaccin- en medicijnvoorraden zijn… En dat kan enkel wanneer de fondsen navenant zijn. Iets wat ook van tel zal zijn tijdens natuurrampen door de klimaatverandering. In Europa alleen al sterven jaarlijks 175.000 mensen door extreme hitte.”
“Op vlak van gezondheid is isolement allesbehalve de juiste optie. Dat moeten we mee aan Trump duidelijk maken”
Kijkt u ook naar wat er aan de andere kant van de Atlantische Oceaan gebeurt? Trump wil de Verenigde Staten uit de WHO halen.
“Het is aan ons om de nieuwe president ervan te overtuigen dat het belang van de WHO nooit onderschat kan worden – eerst en vooral voor de Amerikanen zelf, als er een nieuwe pandemie uitbreekt. Op vlak van gezondheid is isolement allesbehalve de juiste optie. Dit scenario moeten we absoluut vermijden. Want anders dreigt een domino-effect.”
Binnen vijf jaar moet u uw functie doorgeven, want twee termijnen is het maximum. Hoopt u dat uw werk dan af zal zijn?
(glimlacht) “Kan dat überhaupt ooit? De grote hervormingen zijn in gang gezet, ik wil in 2030 een organisatie achterlaten die ik met een gerust hart kan doorgeven. WHO Europa is mijn derde kindje. De andere regio’s moeten naar ons kijken om te zien hoe ze bepaalde zaken moeten aanpakken.”
Wat volgt er voor u, wanneer u afscheid neemt van de WHO?
(blaast) “Goh, daar heb ik nog niet over nagedacht. Ik weet enkel dat ik opnieuw het veld in wil. Midden jaren negentig heb ik nog als huisarts in Lombardsijde en Nieuwpoort gewerkt. Dat contact met je patiënten, het is met niks te vergelijken. Misschien keer ik wel weer terug naar Artsen Zonder Grenzen. Dan kan ik mee het verschil maken op plekken waar de nood het hoogst is. De sukkelaars helpen, het is het grote doel in mijn leven.”
Het beste van KW
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
