“Twee uur hebben wij in alle openheid met hem gesproken.” Op maandag 25 september reisden Johan Bonny en Koen Vanhoutte met spoed naar het Franse Solesmes voor ‘Operatie Vangheluwe’. De Kerk stond in brand door de onthullingen in Godvergeten, een docureeks over het misbruik door geestelijken. De twee West-Vlaamse bisschoppen konden het niet meer aanzien en ondernamen een ultieme poging om Roger Vangheluwe afstand te laten doen van zijn bisschopstitel. Twee weken voor Kerstmis blikken Bonny en Vanhoutte terug… én vooruit.
Mokerslagen waren het, de vier afleveringen van Godvergeten. Week na week werd Vlaanderen dit najaar getrakteerd op de ene beklijvende en pijnlijke getuigenis na de andere. Stuk voor stuk riepen ze dezelfde vraag op: hoe kon zoiets in godsnaam zo lang bedekt blijven?
Iets wat ook Johan Bonny (68) en Koen Vanhoutte (66), respectievelijk kerkvorst van het bisdom Antwerpen en hulpbisschop van het aartsbisdom Mechelen-Brussel, erkennen. “Wat gebeurd is, kunnen we enkel als schandalig omschrijven”, klinkt het. “Nu doen we er al jaren alles aan om dergelijke wanpraktijken koste wat het kost te vermijden. Nooit meer moet daarbij voor altijd de leidraad zijn.”
Beide heren bekleden een topfunctie binnen de Katholieke Kerk en zijn van hetzelfde West-Vlaams dorpje afkomstig: Moere, deelgemeente van Gistel en anno 2023 iets meer dan duizend zielen rijk. Dat hun roots op een steenworp van elkaar liggen, beschouwen beide monseigneurs als louter toeval. “Ons geloof bracht ons waar we nu zijn. Al delen we wél dezelfde mentaliteit: bescheiden, nuchter en hard werkend. Klopt, typisch West-Vlaams.”
Groeiden jullie samen op?
Bonny: “Dat niet. Daarvoor schelen we net iets te veel in leeftijd. We hebben een gelijklopend parcours, maar kruisten elkaars pad telkens nét niet.”
Vanhoutte: “Dat was het geval in het Onze-Lieve-Vrouwecollege van Gistel, aan de KU Leuven, het Grootseminarie van Brugge… Al kenden we elkaar uiteraard wel. Moere is nu niet meteen een metropool, hé.”
Bonny: “Pas toen we allebei les gaven aan het Brugse Grootseminarie, leerden we elkaar écht kennen. We hebben een goeie band, de klik is er. Met dank aan onze West-Vlaamse inborst. Maar het is nu ook niet zo dat we elkaars deur platlopen. We zien elkaar tijdens het bisschoppelijk overleg en bellen regelmatig. Dat volstaat.”
“Vergeet niet dat Vangheluwe al gestraft is: verbannen, leven in een slotklooster… ” – Johan Bonny
Ik kan me indenken dat tijdens die telefoongesprekken ook ‘Godvergeten’ wel enkele keren de revue is gepasseerd. Hoe hebben jullie het programma beleefd?
Bonny: “Ik werd meteen teruggeflitst naar 2010, toen het hele verhaal rond Roger Vangheluwe losbarstte. Ik was net gestart als Antwerps bisschop. Er bestond toen al een goed meldpunt om slachtoffers van seksueel misbruik op te vangen, maar dat ontving hoop en al drie meldingen per jaar. Daarna is het echt geëxplodeerd. Nu had ik niet gedacht dat het programma zóveel zou losmaken. Het ging over reeds behandelde dossiers, schrijnende en harde verhalen die we al aandachtig hadden onderzocht en beluisterd. De betrokkenheid van de samenleving was nu bijna groter dan dertien jaar geleden.”
Vanhoutte: “Mij heeft het stil gemaakt. Ik heb dankzij Godvergeten nog beter begrepen wat misbruik met een mens kan doen, hoe het een leven lang kan blijven hangen. Het zorgt voor veel onverwerkt leed. Ik kan er niet bij dat dergelijke brutaliteit destijds op die schaal heeft kunnen plaatsvinden in de Kerk.”
Welke les heeft het jullie geleerd?
Vanhoutte: “Ik ben een ander mens sinds april 2010. Ontgoocheld hoe we als Kerk vroeger met deze materie zijn omgegaan. Ik streef al mijn hele leven als priester naar een Kerk zoals Jezus die bedoeld heeft. Wat er decennia geleden gebeurd is, is daar mijlenver van verwijderd.”
Bonny: “Mij heeft het nuchterder gemaakt, realistischer ook. Zoiets tekent je, ook al heb je er persoonlijk niet mee te maken gehad. Er is veel te lang gezwegen over misbruik binnen de Kerk. Ikzelf communiceer nu veel opener en benoem de dingen zoals ze zijn. Als wij helder spreken, verlagen we de drempel om met ons in gesprek of dialoog te gaan.”
Zijn de straffen voor de daders niet veel te licht?
Bonny: (denkt na) “Er is altijd zoiets als een verjaringstermijn. Zaken waarin een straf is uitgesproken – door de Kerk of justitie – kunnen niet opnieuw vanonder het stof gehaald worden. Hoe graag we dat in bepaalde gevallen ook zouden willen doen. Maar wie nu een dergelijke beroepsfout begaat, komt er niet meer met een vermanende vinger vanaf. Gelukkig maar. Die priester wordt meteen uit het ambt gezet.”
Vanhoutte: “We raden iedereen ook aan om klacht in te dienen en naar het parket te stappen. De moeilijkste dossiers zijn die waarin de daders overleden zijn en de melding na hun dood binnenloopt. Die kan je niet meer sanctioneren. Op juridisch vlak kunnen we voor de slachtoffers dan niets meer betekenen, maar we laten hen allerminst in de kou staan. Een dading is een optie, iets wat we altijd zo discreet mogelijk doen. Uit respect voor de slachtoffers.”
Bonny: “Al beseffen we maar al te goed dat die dading niets kan herstellen en onmogelijk goedmaakt wat de slachtoffers en hun familie hebben doorstaan. Vergelijk het met een ouder die een kind moet afgeven. Daar bestaat geen compensatie voor. Het is een levenslang trauma.”
Vanhoutte: “Daarnaast moeten we ook de daders begeleiden, iets wat in afspraak met de Raad van Toezicht gebeurt.”
Bonny: “Mag ik nog even inpikken? Seksueel misbruik gebeurt jammer genoeg in veel sectoren, niet alleen in de Kerk. Sport, de medische wereld, maar ook binnen de privésfeer. Wij willen in de nieuwe parlementaire commissie pleiten om voor álle slachtoffers psychologische hulp terugbetaalbaar te maken. Wanneer er binnen het bisdom Antwerpen nu een nieuwe melding binnenkomt, belandt die ook op mijn bureau. Ik maak er een erezaak van om binnen de 24 uur te antwoorden, alles door te sturen naar het Gemeenschappelijke Opvangpunt in Vlaanderen en in dialoog te gaan met de slachtoffers en hun familie. Zulke vragen krijgen absolute prioriteit.”
Jullie zijn eind september samen naar Solesmes getrokken om Roger Vangheluwe te vragen om zijn ontslag bij de paus in te dienen. Hoe verliep dat gesprek?
Bonny: “We hebben Roger Vangheluwe allebei goed gekend als professor, collega en bisschop. Net daarom hebben uitgerekend wij beiden hem de vraag voorgelegd. We hebben zowat twee uur in alle openheid met hem gesproken en letterlijk gevraagd om zijn ambt neer te leggen.”
“Ik kan er niet bij dat dergelijke brutaliteit op die schaal heeft kunnen plaatsvinden” – Koen Vanhoutte
Hoe reageerde hij daarop?
Vanhoutte: “Met wat al geweten is: dat hij een brief aan paus Franciscus zou schrijven. Wat hij intussen ook gedaan heeft. Vraag ons niet wat de inhoud is, want dat weten zelfs wij niet. Net zomin als wanneer er een antwoord vanuit Rome zal komen.”
Bonny: “Maar dat zál er komen, waarschijnlijk nog voor eind dit jaar. Wij hebben werkelijk alles gedaan wat binnen ons bereik ligt. En vergeet niet dat Vangheluwe al gestraft ís. Verbannen uit eigen land, een leven in een slotklooster, niet meer als priester mogen optreden…”
Monseigneur Vanhoutte, u leidde het bisdom Brugge even ad-interim toen Vangheluwe zich terugtrok. Hoe was dat?
Vanhoutte: “De moeilijkste periode uit mijn leven. Daar kan je je gewoon niet op voorbereiden. Een donderslag bij heldere hemel. Plots stonden we van de ene dag op de andere in het oog van de storm. Het waren drie zeer eenzame maanden, maar gelukkig kon ik op een sterk team terugvallen. En kregen we met huidig kardinaal Jozef De Kesel een wijze bisschop die veel naar slachtoffers heeft geluisterd.”
Kerstmis staat voor de deur. Hoopt u dat deze periode de samenleving zal tonen waar de Kerk écht voor staat?
Vanhoutte: “Onze grootste uitdaging is om onze boodschap op een hedendaagse manier te laten beleven, met het kerstekind voor ogen. Als Kerk moeten we kwetsbaren helpen, een luisterend oor bieden, voor mensen zorgen en hen met respect behandelen. Dát is de kern van de zaak.”
Bonny: “We krijgen veel boze reacties die over seksueel misbruik gaan, maar we ontvangen minstens evenveel bemoedigende woorden van mensen die ons steunen in hoe we vandaag fouten uit het verleden aanpakken. We willen die wonden laten helen. Door zichtbaar en hoorbaar te zijn.”
Tot slot: zal de Kerk altijd een plaats in onze maatschappij hebben?
Bonny: “Daar ben ik van overtuigd. In welke vorm en hoedanigheid dat zal zijn, kan enkel de tijd uitwijzen. Het Evangelie en de boodschap van Jezus Christus zal mensen altijd blijven boeien. Wij komen van Moere. Binnen twintig jaar zal ons geboortedorp er nog altijd grotendeels hetzelfde uitzien. Hier in de stad Antwerpen zijn drie op vier van alle pasgeborenen van anderstalige afkomst. We moeten ons als Kerk aanpassen aan hoe de wereld evolueert.”
Vanhoutte: “Dan zal er altijd een toekomst zijn. Het volume daalt misschien, maar het weefsel wordt hechter. De dagen voor Kerstmis ga ik langs in enkele penitentiaire instellingen en woonzorgcentra. Daar tref ik, net als bij mijn eigen familie, de essentie van geloven aan: warmte, bezinning en elkaar helpen.”
Bonny: (knikt) “Iets wat ik ook merk op kerstavond, wanneer ik aanschuif voor een maaltijd bij Antwerpse kansarmenorganisaties. Die verbondenheid is onbetaalbaar. En dat moeten we weer – en vooral méér – centraal stellen.”
West-Vlaamse getuige uit ‘Godvergeten’ Jan Puype: “Ontslá Vangheluwe toch gewoon”
“Die brief van Roger Vangheluwe, dat is toch je reinste schijnheiligheid?” Jan Puype (52), een van de West-Vlaamse getuigen in Godvergeten, schuwt de zware woorden niet.
Hij werd in de jaren tachtig op het internaat van het Waregemse Heilig Hartcollege misbruikt en beschouwt het verhaal rond de voormalige Brugse bisschop als een symbooldossier.
“Het is gewoon belachelijk. Twee bisschoppen die zes uur in de wagen zitten om een van hun onderdanen vriendelijk te vragen om uit het ambt te treden, daar kan je toch niet bij? Ontslá die man gewoon. Praatjes dat ze dit niet kunnen doen, zijn je reinste onzin. Kijk naar wat ze met Norbert Bethune begin jaren negentig hebben gedaan. Die werd voor veel minder zware feiten aan de kant geschoven, gewoon omdat hij openlijk een relatie met een vrouw had.”
De brief die Vangheluwe naar de paus heeft gestuurd, vindt Puype ronduit belachelijk. “Daar kan je als weldenkend mens toch niet bij. Voor hetzelfde geld heeft hij de paus gevraagd welk weer het in Rome is. Of heeft hij zijn verlanglijstje voor Kerstmis overgemaakt. Dit is gewoon een schijnmanoeuvre. De Kerk probeert zo positief voor de dag te komen, maar die brief is een slag in het gezicht van alle slachtoffers.”
Taboesfeer
Enkele weken geleden getuigde Jan Puype bij de Gentse studentenvereniging Politea over Godvergeten en wat hij zelf meegemaakt heeft. “Enigszins confronterend, want het publiek zat recht voor mijn neus. Tegelijk heb ik er deugd van gehad. Die avond helpt me in mijn verwerkingsproces.”
“Het viel me ook op hoezeer het thema bij jonge mensen leeft. Mochten er nog dergelijke vragen mijn richting uitkomen, wil ik er zeker over nadenken. Op voorwaarde dat de context voor zo’n lezing goed zit. We moeten deze problematiek definitief uit de taboesfeer halen. En daar wil ik graag aan meehelpen.”
Het beste van KW
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
