De strijd om de piro in het zuiden van West-Vlaanderen

Léon Vanschaemelhout schreef een brief. Met hoogdringendheid. Hij wilde een rechtzetting: “Voor al die leugens die waren geschreven over de geschiedenis van de piro. Het ontstaan van dit kruidig varkensworstje omhuld met brooddeeg, in het Anzegems ‘pistoletdeeg’, moet toegeschreven worden aan mijn familie.” Dat weerleggen ze zowel bij de Orde van de Piro uit Anzegem als bij de verenigingen uit Vichte. De strijd om de piro is losgebarsten.

Onze redactie kreeg een brief overhandigd. “Dat het tijd werd dat de échte geschiedenis over de piro aan de mensen werd verteld”, getekend Léon Vanschaemelhout. “Kaster was ooit een rijke gemeente met een eigen kerk, koffiebranderij, bakker, school en ga zo maar door. Maar Kaster is altijd miskend geworden en heeft nooit de aandacht gekregen die het verdiende. In Caster (nu Kaster, maakte vroeger deel uit van Avelgem, red.) had mijn over-over-overgrootvader al een bakkerij. In de jaren 1800 startten de Vanschaemelhouts samen met beenhouwerij Van de Walle uit Berchem (Kluisbergen) met het maken van worstenbroodjes. Die werden gemaakt voor de schaaphoeders, die met hun kudde naar Frankrijk trokken.”

Varken van 100 kilo

“Op 31 oktober 1918 voltrok zich een groot drama. Tijdens een bombardement werd mijn grootvader, Ludolf Vanschaemelhout, geraakt door een stuk rondvliegend ijzer. Mijn vader Georges was toen 18 jaar en moest de zaak voortzetten met behulp van de dorpelingen. Seynaeve in Avelgem bakte ook saucissenbroodjes die verkocht werden aan de textielarbeiders van Laurent.”

Die verhalen rond Napoleon en de Russen zijn ‘zever’. De piro werd uitgevonden in de bakkerij van mijn vader – Léon Vanschaemelhout

Léon Vanschaemelhout (85) en Odile Matthijs (90) wonen nu in de Juliaan Claerhoutstraat. In de toenmalige Kerkstraat lag het ouderlijke huis van Léon met de bakkerij van zijn vader. “Daar is de piro uitgevonden. Al die verhalen rond Napoleon en de Russen zijn zever. Toen woonden er ongeveer 30 inwoners in Kaster, als één grote familie. Vier keer per jaar werd er een varken geslacht van 100 kilo voor de worstenbroodkermis en in de vier cafés in Kaster kon je die dan opeten.”

Wijlen Godfried Van de Meulebroeke, die 54 jaar actief was in de politiek in Tiegem en Groot-Anzegem, schreef de herkomst van de piro neer. Hij vermeldde onder meer een Avelgemse bakkersfamilie Vandemeulebroecke, die als bijnaam de Pirootsjies had. Dat was in de eerste helft van 1900. De pirobak kwam tot ontwikkeling in een smalle strook van Anzegem tot Spiere, met inbegrip van een aantal aanpalende dorpen zoals Ingooigem, die grensarbeiders leverden. De andere dorpen hadden werkgelegenheid genoeg, zodat er geen pendelarbeid ontstond. Zo had je in Vichte en Deerlijk de bloeiende textielsector. “Ik heb dikwijls tegen Godfried gezegd dat het niet klopte dat de piro oorspronkelijk gemaakt was voor de textielarbeiders die de grens met Frankrijk overstaken, maar dat het voor de schaaphoeders was”, zegt Léon nog. “Hij antwoordde dan dat ik het niet meer wist. Dat was de deugnieterij in Tiegem, waar Godfried als boerenzoon geboren was. En in het begin kenden ze de piro niet in Ingooigem, dat is uitgebreid geweest met de fusie Anzegem.”

Orde van de Piro

In 2019 werd de Orde van de Piro opgericht door negen mensen van de culturele raad. “Als Orde zijn we aanwezig op de officiële pirobakken in de cafés in Groot-Anzegem, getooid met het officiële lint”, zegt Frank Furniere, ondervoorzitter van de Orde. “De traditie van de piro stamt uit de tijd dat de grensarbeiders in de streek rond Rijsel de plaatselijke kermis La ducasse du pierrot leerdenkennen. Letterlijk vertaald de kermis van de hansworst. De donderdag na de kermis trakteerden de herbergiers met gratis worsten in de cafés of estaminets. De grensarbeiders verzamelden deze vettige worsten en stopten ze in een stuk brood om hun tas niet te bevuilen. Vooraleer naar huis te gaan, stapten ze een lokale herberg binnen om de pierrots op te laten warmen en te verorberen met enkele pintjes bier of glaasjes jenever. De naam pierrot evolueerde naar piro. In Groot-Anzegem organiseren verschillende cafés, volgens een beurtrol, nog steeds een pirobak in het weekend. Inwoners komen speciaal naar het deelnemende café om er het broodje op te eten of mee te nemen.”

Veldtocht in Rusland

Bij Erfgoed Zuidwest schrijven ze dat de oorsprong van de piro niet helemaal duidelijk is. Enerzijds heb je het verhaal over de grensarbeiders die naar Frans-Vlaanderen trokken. Een andere visie is dat een Vlaamse soldaat, in dienst bij het leger van Napoleon, het worstenbroodje leerde kennen tijdens een veldtocht in Rusland. Na zijn legerdienst vestigde hij zich in onze streek en ging er aan de slag als bakker. Het broodje noemde hij piro, afkomstig van de in Rusland gebruikte naam Pirotjka. Via opzoekwerk op internet is te vinden dat Pirozhki een Russische snack is: een deeg gevuld met gehakt en eventueel nog een aantal andere ingrediënten. De piro was erkend als streekproduct van 2008 tot 2013. De gemeente Avelgem diende toen jaarlijks een aanvraag in. Zij hebben nu de Avelgemse perentaart die het hele jaar door gebakken wordt met het label streekproduct.

Schepen van Cultuur en Roerend Erfgoed Yannick Ducatteeuw (Inzet) zet mee zijn schouders onder de Orde van de Piro. “Het pirobakseizoen, dat van eind september tot eind februari loopt, is nu afgelopen”, reageert hij. “In de lente gaat er een evalutievergadering plaatsvinden waarop alle cafébazen van Groot-Anzegem worden uitgenodigd. De Orde gaat dan verder in kaart brengen wat er leeft en bijsturen waar nodig. We merken dat er bepaalde gevoeligheden zijn in Groot-Anzegem. Het is verre van de bedoeling om verdeeldheid te zaaien. We willen met de Orde net de piro positief belichten.”

Ook in Vichte

“Wij trekken de geschiedenis van de Orde van de Piro in twijfel”, zegt Geert De Maesschalck, woordvoerder van de Vichtse pirobakken. “Er staat geen enkele bron vermeld bij hun geschiedenis. Op welke grond beweren zij dat er vroeger geen piro’s gegeten werden in de Vichtse herbergen? In het magazine Blits editie Waregem februari 2020 staat dat de pirobak niet leeft in Vichte.” Roger De Smet, voorzitter van de Orde, laat het volgende optekenen: ‘We vinden de piro terug in de streek van Anzegem tot Spiere. Ook in Wortegem, Heestert, Otegem en Ingooigem is dit bekend. Vreemd genoeg worden in andere buurgemeenten, zoals Deerlijk en Vichte, geen piro’s gebakken.’

“Als de Orde de bedoeling heeft om de piro als streekproduct te laten erkennen, is het net belangrijk om nauwgezet de streek in kaart te brengen tot op de dag van vandaag”, meent Geert De Maesschalck. “Het afgelopen piroseizoen verkochten we met onze drie Vichtse verenigingen De Bruine Duivels, FC Molecule en Nuns on the Run in totaal meer dan 6.000 piro’s in Café Den Breugel. Wie durft te beweren dat het in Vichte niet leeft, moet van verder komen…”

Dát de piro leeft, zal niemand betwisten. Waar en door wie de eerste broodjes werden bruin gebakken, is verder voer voor historici.

(Gerda Verbeke)