Zo heeft de West-Vlaming (niet) gestemd: de gemeenteraadsverkiezingen in vijf duidelijke conclusies

De stemmen zijn geteld, de zetels verdeeld. Maar wat kunnen we nu onthouden van die historische lokale verkiezingen? Wij serveren je vijf glasheldere conclusies na zondag 13 oktober.

64,4 procent van alle stemgerechtigde West-Vlamingen trok zondag naar de stembus. Al kunnen we het ook anders formuleren: liefst 35,6 procent bleef gewoon thuis en liet zijn of haar stem niet horen. Daarmee doen we het net iets beter dan het Vlaamse gemiddelde, waar 64 procent opdaagde.

De beste leerling van de klas is Mesen. Daar dook 81,7 procent het stemlokaal in. In Menen bleek de desinteresse dan weer het grootst: zomaar eventjes 44 procent bleef zondag thuis.

“De afschaffing van de opkomstplicht moet op zijn minst opnieuw onder de loep genomen worden”, reageert Herwig Reynaert, politicoloog aan de UGent. “De opkomstplicht zorgt ervoor dat iedereen op zijn minst ín het stemhokje moet stappen, nu bereik je bepaalde groepen totaal niet. Traditioneel zullen mensen met een lager inkomen, een lagere scholingsgraad en een migratieachtergrond sneller verzaken aan hun recht om te stemmen.”

Al kan het altijd slechter. “In Nederland ging bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen slechts vijftig procent stemmen. In de steden draaide dat amper rond 35 tot 40 procent. Ook dat speelt mee: hoe stedelijker de omgeving, hoe minder men geneigd is om uit eigen beweging zijn of haar stem uit te brengen.”

Op internationaal vlak zijn onze (West-)Vlaamse cijfers dus niet dramatisch, maar ze moeten toch een alarmbelletje doen afgaan. “Persoonlijk ben ik voorstander van opkomstplicht, want dan betrek je iederéén bij de politiek. De verkozen politici moeten de volledige bevolking leiden, niet enkel zij die hebben gestemd. Ik vind dit sowieso een spijtige zaak voor de democratie. Alleen al daarom moet dit debat gevoerd worden”, besluit Reynaert.

Wie de kaart van West-Vlaanderen bekijkt, ziet een duidelijke oranje vlek. In liefst 22 steden en gemeenten is CD&V of een partij met christen-democratische signatuur de grootste en levert het de burgemeester.

In twaalf gevallen gaat het zelfs om een absolute meerderheid. Vooral het Brugse ommeland kleurt oranje, maar ook in het hart van de provincie – onder andere Roeselare, Lichtervelde, Torhout, Kortemark en Staden – is CD&V incontournable. En dat is allesbehalve een verrassing, vindt politicoloog Herwig Reynaert. “Veel CD&V-burgemeesters voeren gewoon een goed beleid. Daarvoor worden ze nu beloond.

De partij mag dan wel op nationaal vlak op apegapen liggen, lokaal is dat allerminst het geval. De katholieke burgervaders en -moeders zijn erg zichtbaar en bereikbaar.”

Brugs burgemeester Dirk De fauw is daarvan de exponent. Met zijn 15.138 voorkeurstemmen is hij na Bart De Wever en Gents burgemeester Mathias De Clercq dé stemmenkampioen in Vlaanderen. “Hij geniet een goeie reputatie, komt veel onder de mensen en doet zijn job ook graag. Dat zie je aan de manier waarop hij tussen zijn inwoners staat.”

“Maar ik denk bijvoorbeeld ook aan iemand als Bart Dochy, die met zijn partij 81,7 procent van alle Ledegemnaren kon overtuigen. Dergelijke mensen weten wat er leeft op straat en spelen daar doordacht op in. West-Vlaanderen is al decennialang een echt CD&V-bastion en dat zal nog even zo blijven. Toch op lokaal niveau.”

Bij de Vlaamse en federale verkiezingen in juni haalde Vlaams Belang nog monsterscores tot bijna 40 procent in sommige West-Vlaamse gemeenten, maar nu moest de partij het stellen met meer bescheiden cijfers. Toch kunnen we hen niet zomaar verliezers noemen, eerder de onzichtbare winnaar.

In 2018 moesten de lokale Vlaams Belang-afdelingen nog genoegen nemen met een totaal van 51 zetels, verdeeld over 64 West-Vlaamse gemeenteraadszalen. Zes jaar later klokt de radicaal-rechtse partij af op 98 zitjes in 62 steden en gemeenten – twee gemeentefusies, weet je nog? Een stijging van liefst 92 procent. De grootste winst vinden we terug in Roeselare, waar de ploeg van Immanuel De Reuse van zes naar tien zetels groeit.

Ook in Izegem en Menen – telkens van drie naar vijf zetels – zet de partij stevige stappen vooruit. En in Houthulst, waar de gecontesteerde Jackie Vercamer de lijst trok, heeft de partij nu twee zitjes, terwijl het er in 2018 niet opkwam.

Vlaams Belang dong zondag mee naar de gunst van de kiezer in 43 gemeenten, zes jaar geleden was dat slechts op 25 plaatsen zo. “We zijn meer dan tevreden”, reageert provinciaal secretaris Sam Weydts. Als lijsttrekker in Izegem is hij ook zelf verkozen. “Jammer genoeg hebben we nog nooit de kans gekregen om mee te besturen. Of dat nu anders zal zijn? Afwachten, onze deur staat voor iedereen open.”

Of het wegvallen van de opkomstplicht in het nadeel van het Vlaams Belang heeft gespeeld, wil Weydts niet gezegd hebben. “Wij hebben alvast niet het gevoel dat onze kiezers zijn thuisgebleven. Getuige daarvan het feit dat we slechts op drie plaatsen – Nieuwpoort, De Haan en Jabbeke – een lichte achteruitgang hebben opgelopen. Dit resultaat boezemt veel vertrouwen in voor de toekomst.”

Onze 37 Vlaamse en federale volksvertegenwoordigers stonden afgelopen zondag stuk voor stuk op een lokale lijst. Met succes, want slechts drie onder hen – de Oostendse PVDA’er Ilona Vandenberghe, haar Kortrijkse partijgenote Natalie Eggermont en de Zuienkerkse Vlaams Belanger Kurt Ravyts – raakten niet verkozen. N-VA-boegbeeld Sander Loones deed het in zijn Koksijde bijzonder goed.

Als lijsttrekker van Samen Met Sander kaapte hij 4.142 stemmen weg en mag hij zichzelf de nieuwe burgemeester van de kustgemeente noemen. Zijn partijgenoot Bert Maertens, burgemeester van Izegem, beleefde een zwarte zondag. Zijn lokale afdeling kreeg het zwaar te verduren en ging fel achteruit. Ook Maertens zelf, die terugviel op 1.150 voorkeurstemmen en zijn sjerp moet afstaan.

Het Melissa Depraetere-effect is in Harelbeke uitgebleven. De kersvers Vlaams minister zette met 1.868 voorkeurstemmen wel de beste score van Vooruit-Groen neer, maar ze kon niet vermijden dat haar lijsttrekker Alain Top zijn burgemeestersmandaat niet verlengd ziet.

Brecht Warnez, vaak omschreven als het hardst werkende Vlaams Parlementslid, plukt ook in zijn eigen Wingene de vruchten van zijn noeste arbeid. Hij strandde op amper 143 stemmen van burgemeester en CD&V-collega Lieven Huys en mocht dus ei zo na zelf de driekleur omgorden.

En last but not least: Vincent Van Quickenborne wist in Kortrijk de schade te beperken. Als lijstduwer was hij goed voor de zesde beste score binnen het team van burgemeester Ruth Vandenberghe.

Lokale lijsten en atypische samenwerkingsverbanden zijn bij de gemeenteraadsverkiezingen schering en inslag. Maar: ze wérken. In 27 van de 62 West-Vlaamse steden en gemeenten is een lokale partij de grootste en kan die straks de burgemeester leveren.

Al is dat met soms verrassende resultaten. Team Ieper – een samensmelting van Open VLD en CD&V – levert opnieuw de burgemeester, maar de liberaal Emmily Talpe moet plaats ruimen voor christendemocrate Katrien Desomer.

Een soortgelijk scenario zien we in Kortrijk, waar Team Burgemeester Stadslijst met de immens populaire Ruth Vandenberghe de burgemeester in huis heeft.

In De Panne is Het ActiePlan – een huwelijk tussen de ook al lokale partijen ACT!E en Het Plan B – veruit de grootste en in Ingelmunster heeft De Brug – onafhankelijken, N-VA’ers en Open VLD’ers – voor de tweede keer op rij een absolute meerderheid beet.

De tijd dat we in elke gemeente louter traditionele partijnamen op de stemformulieren zagen prijken, lijkt definitief achter ons te liggen.