“Hoofdkwartier van Duitsers én geallieerden bevond zich in Tielt”

De bevrijding van Tielt verliep logischerwijs niet zonder slag of stoot. De Europastad was tijdens de Eerste Wereldoorlog het Duitse hoofdkwartier van waaruit de oorlogsvoering werd bepaald. Na de bevrijding gebruikten de geallieerden de stad als plek om de verdere herovering in goeie banen te leiden. “De val van Tielt was symbolisch voor de Duitse bezetter”, zegt WO I-kenner Jan Vandermeulen.

De bekende huisarts Jan Vandermeulen (65) kreeg de passie voor de Eerste Wereldoorlog met de paplepel mee. “Mijn vader is in 1907 geboren, mijn doopmeter in 1900. Zij hebben de Duitse bezetter erg bewust meegemaakt en vertelden honderden verhalen over die jaren”, zegt hij. “Als student kreeg ik dan weer het oorlogsdagboek van dokter Octaaf De Zutter in handen. Dat heb ik helemaal uitgetikt en zo raakte ik helemaal in de ban van de Eerste Wereldoorlog.”

Strategische plek

Jan Vandermeulen richtte ook de belevingsruimte rond de Groote Oorlog in Huis Mulle de Terschueren in en geeft er zondag een uiteenzetting over de Europastad tijdens de oorlogsjaren. “Tielt was een erg strategische plek voor de Duitse bezetter”, benadrukt Jan. “Het was hun hoofdkwartier voor de oorlogsvoering in België en erg belangrijke beslissingen werden verspreid vanuit enkele herenhuizen genomen. De machthebbers woonden verspreid over Tielt, maar hier werd onder andere opdracht gegeven voor de eerste gifgasaanval uit de geschiedenis. Je mag de rol van Tielt tijdens de Eerste Wereldoorlog dus zeker niet onderschatten.”

Grote evacuatie

De bevrijding van België verliep eerder moeizaam, klinkt het bij Jan. “Het was zeker geen jubeltocht voor de overwinnende geallieerden. En ook voor Tielt had het de nodige voeten in de aarde om de bezetter te verjagen. Het Tieltse offensief is op 28 september 1918 gestart en in het dagboek van dokter De Zutter laten de woorden weinig aan de verbeelding over. Hij heeft het over het ‘westen dat in lichterlaaie stond’ en dat alles daverde. Het moet een verschrikkelijke belevenis geweest zijn.”

“Hier werd onder andere opdracht gegeven voor de eerste gifgasaanval uit de geschiedenis” – Jan Vandermeulen

“Maar de Duitsers gaven zich niet zomaar gewonnen. In de Ieperstraat 27 verbleef een uitstekende strateeg, Fritz Von Lossberg. Hij was het die als eerste de nieuwe techniek ‘defensie in de diepte’ ontwierp, waarbij mitrailleurs in kruisvuur opgesteld alle vijanden in de heel ruime omgeving voor zich massaal kunnen doden. Het verweer moet heel hevig geweest zijn.”

Op 3 oktober evacueerden de Duitsers dan weer 1.500 Tieltse mannen tussen 14 en 60 jaar richting Olsene. “Ze moesten verzamelen op het toenmalige vliegveld, waar nu de Europawijk te vinden is, en trokken in een stoet van zo’n kilometer lang Tielt uit. De bezetter vreesde immers dat de mannen de bevrijders zouden helpen in hun strijd tegen de bezetter.”

Eerst de molen

Ondanks alle inspanningen naderden de Frans-Belgische troepen de stadsgrenzen. “De bevrijding van Tielt werd door de vijfde infanteriedivisie van de Fransen geleid, wat een kaakslag in het gezicht van het Belgische leger was. Er volgden vanaf 13 oktober 1918 zware bombardementen op onder andere de Markt, het Rameplein en het Gildhof. Die laatste deed tijdens de oorlogsjaren dienst als hospitaal en bordeel. Tijdens die bommenregen kwamen er daar 28 soldaten en twee prostituees om het leven.”

“Bij bombardementen kwamen in het Gildhof 28 soldaten en twee prostituees om het leven” – Jan Vandermeulen

Tielt werd met alle macht verdedigd, maar het Franse leger wist uiteindelijk via twee fronten een doorbraak te forceren. “Vanuit Pittem werd als eerste Tieltse gebouw de molen aan de woning van dokter Derous ingenomen. Een deel van die molen is nog altijd in de Deken Darraslaan te zien. Op 18 oktober konden troepen vanuit Marialoop oprukken en werd er door Franse kolonialen, op de plek waar Latexco nu te vinden is, zwaar strijd geleverd. Daar vonden zelfs nog lijf-aan-lijfgevechten plaats. In het stadscentrum zelf zijn dus geen grote gevechten geleverd.”

169 doden

In de nacht van 18 op 19 oktober is de Duitse bezetter uit Tielt vertrokken. “In alle stilte, tussen 2 en 4 uur ‘s nachts”, zegt Jan. “Die ochtend hijst dokter De Zutter de Belgische vlag en is Tielt officieel bevrijd. Burgemeester Emiel Vandevyvere riep de bevolking ook meteen op om de straten en woningen te herstellen en vanaf 28 oktober waren ook de Amerikanen in Tielt aangekomen. Zij namen hun intrek in de voormalige hoofdkwartieren van de Duitsers. Van daaruit hebben ze de verdere herovering van het land in goeie banen geleid.” De bevrijding kostte uiteindelijk het leven aan 169 mensen. In oktober 1918 sneuvelden 132 militairen en stierven 37 burgers.