Gifgasaanvallen op Avelgem: “Lichaam vol blaren, longen vol water”

Hoewel Avelgem op 26 oktober 1918 werd bevrijd, lag de gemeente nog dagenlang onder vuur. De burgers schuilden in kelders, maar konden niet ontsnappen aan het gifgas dat door spleten en kieren binnendrong. Ruim een maand na de Wapenstilstand stierven nog vele burgers een bittere verstikkingsdood. De laatste dagen van de oorlog eisten het leven van meer dan 300 Avelgemnaren.

Op zondag 27 oktober 1918 wordt Avelgem hevig gebombardeerd door Duitse troepen die stelling innemen op de flanken van de Kluisberg. De Avelgemnaren schuilen in kelders en onderaardse gangen. In de kelder van brouwerij Deprost in de Leopoldstraat zoeken ruim 50 mensen beschutting. Het keldervenster is met ijzeren platen dichtgemaakt, als bescherming tegen de bomscherven. De Duitsers schieten echter met traangas en mosterdgas. Een nauwelijks hoorbaar gesis en een nare geur dringt door de spleten. Zeker 49 mensen komen om in die kelder of sterven later.

Volledige gezinnen worden die dag gedood. De latere burgemeester Achiel Vansteenbrugge overleeft het drama. Enkele minuten voor de aanval gaat hij snel nog iets halen in zijn woning. Zijn vijf kinderen Maria (8), Germana (7), Godfried (6), Wilfried (5) en Elisabeth (3) blijven in de kelder en sterven door het gas. In een klap is hij zijn hele gezin kwijt.

“Hoeveel slachtoffers er die laatste dagen precies vielen, is moeilijk te achterhalen”, vertelt Michel Decru (78), die zich sinds vijftien jaar in de oorlogsgeschiedenis verdiept. De gepensioneerde vakleerkracht schreef er al twee boeken over en is lid van de heemkundige kring Goka. “Tijdens de herdenkingsmis in 1920 las de deken 315 namen van slachtoffers tijdens het eindoffensief af. Andere bronnen spreken van meer slachtoffers.“

Vettige nevel

Het gifgas was een mengeling van traangas en mosterdgas. “Het werd omschreven als een vettige nevel, die de slachtoffers met blaren bedekten en de longen vulden zich met water”, vertelt Michel. “De ‘gelukkigen’ stierven binnen enkele uren. Velen voerden nog dagen of weken een erg pijnlijke doodsstrijd. Het laatste bekende slachtoffer van het gas stierf in december 1918.” Wie het gas overleefde, raakte blind, verminkt of sukkelde een leven lang met ademhalingsproblemen.

“Hoeveel slachtoffers precies vielen, is moeilijk te achterhalen”

Een van de slachtoffers was apotheker Daniël Vermandere. “Doordat hij apotheker was, kende hij iets van gas. Hij bracht de slachtoffers naar O. L. Vrouw Ter Engelen in Kortrijk, later bekend als ‘t Fort, of naar Moeskroen. Apotheker Vermandere was zelf niet rechtstreeks getroffen door het gas, maar doordat hij zoveel mensen naar de hospitalen bracht, stierf hij uiteindelijk zelf op 7 november aan de gevolgen ervan.” Zondag, op 11 november, krijgt zijn gedenksteen een nieuwe plaats. Er komt ook een beschrijving van zijn leven bij en de gedenksteen zelf krijgt een opwaardering.

Avelgem bleef tijdens de oorlog zelf redelijk gespaard, tot het eindoffensief vanaf 21 oktober. De Britten hadden de Leie overgestoken en rukten op naar de Schelde. Op 25 oktober waren de buitenwijken van Avelgem al bevrijd: de Dries, de Kaphoek, Bos… Die avond trokken drie Engelse patrouilles op verkenning in de gemeente. Een van hen raakte tot aan de kerk en zag dat de Duitsers al de vlucht vooruit hadden genomen. Zaterdag 26 oktober – volgens een logboek van een officier om 9.55 uur – werd Avelgem bevrijd.

Maar voor de Avelgemnaren moest het ergste nog komen, daags nadien met de gasaanvallen. De Britten namen stelling aan de beek de Rijt, de Duitsers op de flanken van de Kluisberg rond Avelgem. Op 3 november vuurden de Duitsers zes uur lang artillerievuur af. Op beelden van destijds is duidelijk te zien dat de kerk en de straten in het verlengde ervan volledig in puin lagen. Het duurde tot donderdag 31 oktober 1918 vooraleer Rugge heroverd werd. De Ruggebrug, de huidige Mirabrug, viel toen in handen van de geallieerden. Op Wapenstilstand 11 november was er een kleine stoet in Avelgem, maar van feest was geen sprake. Ruim 7 procent van de bevolking was gestorven die laatste dagen.