Speel eens trompet… op een fiets: De Zwaluw in Eernegem is de enige velofanfare in ons land

Met ‘Fietsen & Trompen’ wordt voor het eerst de geschiedenis van de fietsende fanfares beschreven. West-Vlaanderen speelde een belangrijk rol. “Meer dan 100 jaar geleden betoogden ze al voor fietspaden”, zegt Geert Vanmaeckelberghe. De traditie ging teloor na WO II. Op één West-Vlaamse uitzondering na: velofanfare De Zwaluw.

Waarom zou je al stappend trompet spelen als het ook moeilijker kan? Dat moet het idee geweest zijn achter de tientallen fietsende fanfares die Vlaanderen ooit telde. Al zit het toch iets anders in elkaar, blijkt uit het bijzondere boek Fietsen & Trompen dat Geert Vanmaeckelberghe schreef.

“In 2014 werd ik lid van De Zwaluw in Eernegem bij Ichtegem, de enige nog overgebleven velofanfare in ons land. Ik hoorde toen van de oudere leden dat er vroeger veel meer zulke fanfares waren. Het intrigeerde me en tijdens de tweede lockdown in 2021 besloot ik een klein werkje te maken over fietsende fanfares”, zegt Geert Vamaeckelberghe, al 50 jaar amateurmuzikant, bekend als tamboer-majoor en jurylid op internationale wedstrijden. “Ik dacht een vijftal fanfares te vinden, maar dat draaide heel anders uit.”

Na meer dan twee jaar opzoekingswerk in tal van archieven en bezoeken aan heemkundige kringen vond Geert 60 fietsende fanfares terug. 40 daarvan worden beschreven in zijn boek Fietsen & Trompen, dat meteen een naslagwerk werd. “Ik vond er twee in Wallonië en twee in Brussel, maar het fenomeen situeert zich toch vooral in Vlaanderen.”

Ontstaan

Alles begon met een uitvinding van ene John Kemp. “De uitvinding van de moderne fiets met twee gelijke wielen eind negentiende eeuw zorgde ervoor dat fietsen populairder werd. Tot dan toe was er de hoge bi (met een heel groot voorwiel en een heel klein achterwiel, red.) waarmee je hogere snelheden kon halen, maar die zeer onhandig was”, schetst Geert. “Daarna werden al snel de eerste veloclubs opgericht. Het zijn een soort wielertoeristenclubs, aanvankelijk voor de gegoede burgerij omdat enkel zij zo’n stalen ros konden betalen. Toen ook de gewone werkman, weliswaar met enkele maanden loon, zich ook een fiets kon veroorloven, rezen de veloclubs als paddenstoelen uit de grond. De clubs hadden een recreatief karakter en op zondag reden ze in groep van dorp naar dorp.”

Voor de veiligheid

Niet iedereen was blij met de opkomst van de fiets, weet Geert. “Er gebeurden ook ongevallen en de overheid wou het fietsgebruik reglementeren. Een van de regels was dat de fietsers zich kenbaar moesten maken aan de hoek van de straat met belwerk of tuithoorn. De wielertoeristenclubs vonden er niets beters op dan vooraan het peloton een klaroenblazer te laten rijden. En het werden er al snel drie, zes of twaalf. Dat was het ontstaan van de velofanfare. De fietsers kregen uniformen en petten en voor de fanfare reed een fietser met de vlag van de vereniging.”

“De twee wereldoorlogen hadden een nefaste invloed op de velofanfares” – Geert Vanmaeckelberghe

Het hoogtepunt situeert zich net voor de Eerste Wereldoorlog, wanneer er voor de fietsende fanfares ook wedstrijden georganiseerd worden. “Dat was ook in Oostende het geval: de coverfoto van Fietsen & Trompen toont de velofanfare uit Hoboken tijdens zo’n wedstrijd op het Wapenplein. Het is een foto van de bekende Maurice Antony. De fietsende trompetterkorpsen maakten deel uit van de veloclubs. Ze deden aan sport- en muziekbeoefening binnen dezelfde club.”

Teloorgang

Door de twee wereldoorlogen gingen de fietsfanfares teloor. “De Duitse bezetter eiste de fietsen op. Nadien geraakten verschillende velofanfares niet meer op de fiets. Vaak hadden dirigenten ook andere ambities en evolueerden ze naar een klassieke harmonie. De meeste fietsende fanfares stopten in de jaren 50. Enkelen gingen door tot de jaren 70.”

Enkel velofanfare De Zwaluw uit Eernegem, gesticht in 1891, fietst nog altijd vrolijk al musicerend rond.