Statement analist Piet Baete werkt als levende leugendetector voor de politie

Het is de Heilige Graal voor politierechercheurs die verdachten ondervragen: een sluitende manier vinden om leugenaars te ontmaskeren. Er is de leugendetectortest, er zijn gedragsspecialisten maar er is ook statement analyse. Piet Baete (43) uit Heist-Aan-Zee mag zich in ons land de enige specialist in die materie noemen. “Leugenaars zijn bang om ontmaskerd te worden en dat zie je aan hun taalgebruik”, zegt hij.

Overdag schrijft Piet Baete als auteur aan thrillers – hij heeft net zijn achtste boek uit – en aan scenario’s voor tv-reeksen als Professor T., maar in de vrije uren helpt hij de politie om misdaden op te lossen. Dat doet de in Oostende geboren Piet Baete door verhoren van verdachten na te lezen. Als de enige expert in statement analyse in ons land pluist hij die verklaringen uit, op zoek naar verdachte taalkundige elementen. “Mensen zijn slechte leugenaars. Niet omdat ze moeite hebben met liegen maar omdat ze bang zijn om ontmaskerd te worden. Dat speelt in hun hoofd wanneer ze verhoord worden. Ze doen er alles aan om geloofwaardig over te komen en dat merk je in hun taal”, zegt hij.

Statement analyse is vrij nieuw in ons land. Hoe word je statement analist?

“Tijdens het nachtelijke rondsurfen op internet, botste ik op video’s van de Amerikaanse expert Peter Hyatt, dé wereldwijde specialist. Wat die man zei, klonk zo logisch dat ik meteen besliste dat ik bij hem een opleiding wilde volgen. Hij geeft les aan de Quantico Academy in Virginia (VS), waar FBI-personeel opgeleid wordt. Met zijn team voert hij ook opdrachten uit voor de FBI. Sinds kort maak ik ook deel uit van dat team, samen met Amerikanen, Britten, Italianen, Zweden en Australiërs. In ons land zijn er wel wat politiemensen die al eens een weekopleiding rond statement analyse hebben gevolgd, maar dat is nog iets anders dan wat wij met het team doen.”

Hoe gaan jullie concreet te werk? Uren processen-verbaal lezen?

“Klopt. We lezen de verklaringen van betrokkenen, in team. Iedereen markeert dan zaken die wijzen op misleiding en dat leggen we samen. Zo komen we tot conclusies. Niet dat we meteen kunnen zeggen dat iemand liegt – wij zeggen liever misleiden – maar we kunnen de speurders wel op weg zetten om gerichte vragen te stellen bij nieuwe verhoren. En dan vallen verdachten al eens door de mand. Het uitgangspunt is dat iemand die wil misleiden anders praat dan iemand die de waarheid spreekt. Ze leggen bijvoorbeeld veel meer uit waarom ze bepaalde dingen gedaan hebben of maken sprongen in de tijd. Zo zijn er meer dan honderd indicatoren waar wij op letten.”

Er wordt nogal wat afgelogen in verhoorlokalen. Hoe scheid je het kaf van het koren?

“Wij kijken bijvoorbeeld naar het aantal woorden dat mensen gebruiken of naar de dingen die ze eerst zeggen. Als een verdachte van partnergeweld zijn verhoor begint met te zeggen dat hij en zijn vrouw eigenlijk een supernormaal koppel zijn, dan vinken we dat aan. Waarom legt hij daar de nadruk op? Of als mensen meteen zeggen dat ze op het moment van de feiten ergens anders waren, dan weten we dat ze dat doen om zich meteen een alibi te geven. Ook verdacht. De woorden … en het volgende dat ik me herinner, is dat… doen ook altijd een belletje rinkelen. Dan is er een tijdsfase waarover men liever niet praat. Waarom niet?”

Sommige leugenaars geloven hun eigen leugens en zijn daardoor bijzonder geloofwaardig.

“En toch zijn mensen slechte leugenaars. Niet omdat ze moeite hebben met liegen, maar omdat ze bang zijn om ontmaskerd te worden. En dus gaan ze hun ontkenning extra kracht geven. Een dader kan niet geloofwaardig ontkennen. Ze blijven zo dicht mogelijk bij de waarheid en wijken alleen af op de belangrijke punten. Als wij die verdachte taalkundige sprongen aanvinken en de ondervragers daarop de juiste vragen stellen, gebeurt het dat de leugen doorprikt wordt.”

Heeft statement analyse al voor doorbraken gezorgd?

“Absoluut. We hebben ooit een dame in Amerika kunnen ontmaskeren. Ze had een man beschuldigd van verkrachting. Die kerel zat in de gevangenis en hield zijn onschuld vol. Op basis van onze analyse konden we haar typeren als misleidend. Met enkele gerichte vragen gaf ze later toe dat ze één en ander uit haar duim had gezogen. Dat kunnen uitklaren, gaf wel een goed gevoel. Ik had hier in ons land ook al eens een case over de diefstal van geld uit een kluis in een café. Er waren een tiental verdachten, maar de zaak zat vast. Ik heb alle verhoren herlezen en kon er twee verdachten uithalen. Het onderzoek is nu opnieuw geopend, we zullen zien.”

Je bood je diensten ook aan in de zaak van de moord op Ingrid Caeckaert, een van de oudste cold cases van ons land.

“Die zaak greep me aan omdat Ingrid net vermoord werd waar ik opgroeide, aan het Heldenplein in Heist. Op eigen initiatief heb ik me er eens over gebogen en ik kwam tot bepaalde conclusies. Zozeer zelfs dat ik een nieuwe verdachte naar voren kon schuiven, maar ik kreeg van de politie te horen dat ik me beter niet zou moeien. We zijn ermee bezig, klonk het maar ze waren er al dertig jaar mee bezig! Ondertussen is de zaak verjaard. Heel jammer, want er hadden volgens mij nog wel een aantal interessante mensen verhoord kunnen worden.”

Je hebt een dochter van vier. Komt zij nog met een leugentje weg bij papa?

(lacht) “Die opmerking krijg ik vaker. Ik denk dat ouders wel doorhebben wanneer hun kinderen liegen. Daar heb je geen statement analyse voor nodig. Ik heb wel goed door wanneer mijn dochter liegt. Naarmate het taalvermogen zich ontwikkelt, vind ik dat zelfs interessant om te volgen.”

Je nieuwste boek – ‘De dood van Anke Hoffman’ – ligt nu in de winkel. Is er een link met je werk als statement analist?

“Ergens wel. Het boek gaat over mensen die denken dat ze alles onder controle hebben, tot blijkt dat dat een illusie is. Dan komt het ware gelaat van mensen – en de misleiding – naar boven. Dat is een mechanisme dat ik als auteur gebruik om mensen in hun blootje te zetten.”