Joachim Coens, voorzitter van CD&V: “We hebben een toverformule nodig”

Een toverformule voor de regeringsvorming: dat is het meest opvallende voorstel van Joachim Coens. De voorzitter van CD&V wil van België het Zwitserland aan de Noordzee maken. Coens wil ook af van de klassieke rusthuizen tegen 2040 en pleit voor een belastingverlaging voor de middenklasse. “De middenklasse moet onze focus worden.”

Joachim Coens is de enige West-Vlaamse partijvoorzitter. Hij woont in Damme, een pittoresk dorp op amper twintig minuten rijden van Loppem. Natuurlijk kent hij het kasteel en het domein. Als kind kwam hij er graag in het doolhof spelen. Hij kent ook de familie Van Caloen. Thierry, de man van onze gastvrouw, is een aandeelhouder van de Haven van Zeebrugge die bijna twintig jaar lang geleid werd door Coens, tot hij partijvoorzitter werd. De begroeting tussen de twee is hartelijk. Dat ze de vergaderingen missen, zeggen ze, zeker die waar al eens een lekker wijntje werd opengetrokken. Dat ze uitkijken naar de dag dat corona écht voorbij is.

Coens is bouwkundig ingenieur van opleiding. Als hij spreekt over architectuur, voel je de opwinding in zijn woorden. Wat hij vindt van het kasteel van Loppem? “Het is een mooi kasteel, maar het is neogotiek. Dat is op bouwtechnisch vlak geen goede stijl. Ik kan niet specifiek over dit kasteel spreken, maar algemeen gezien was dat vooral frivool willen doen met dikwijls constructiefouten tot gevolg: lekken, koudebruggen, opstijgend vocht. Mijn grootste passie? Bruggen. Ik vind pure schoonheid in een evenwichtige constructie. De Golden Gate Bridge in San Francisco bijvoorbeeld: prachtig! De mooiste brug wereldwijd? Het Viaduct van Millau in Frankrijk.” Een leuk weetje voor de liefhebbers: Coens woonde in de eerste helft van de jaren negentig in het Midden-Oosten, in de Verenigde Arabische Emiraten, waar hij werkte voor bouwbedrijf Besix. De vissershaven van Al Mirfa is een staaltje van zijn hand.

Terug naar vandaag. De belaagde voorzitter van de christendemocraten wordt vergezeld van zijn directeur communicatie. Ze zijn voorzichtig geworden bij CD&V. De partij zit op een historisch dieptepunt. In de laatste peilingen wordt amper nog tien procent gehaald. Dat honderd jaar geleden de katholieke partij veruit de belangrijkste politieke formatie was, zeg ik hem. Coens haalt de schouders op. “Alles is veranderd”, zegt hij. “De katholieke partij van toen is niet de christelijke volkspartij van na de Tweede Wereldoorlog. Maar vooral de samenleving is heel hard veranderd.”

Een toverformule voor België

Of België net zoals honderd jaar geleden aan een wederopbouw toe is? Coens denkt goed na. “De vergelijking met de wereldoorlog is te verregaand. Toen was onze infrastructuur vernietigd, vandaag niet. Corona is wel een scharniermoment. Het is een tijd voor reflectie, net zoals toen. We zijn lange tijd blindelings meegegaan in de globalisering. Alles moest altijd maar groter worden. Maar plots zijn we teruggevallen op onze eigen omgeving. Dat moet iedereen doen nadenken.”

Wat is uw politieke hervorming?

“Toen het virus uitbrak, zat dit land zonder volwaardige regering. We waren bijna een jaar na de verkiezingen. Dat is een serieus teken aan de wand. En dat was niet de eerste keer. Het is bijna een systematisch gegeven dat de regeringsvorming maanden en jaren aansleept. Dat moet veranderen. Er moet een toverformule komen. Na zes maanden moet er ofwel een regering zijn, ofwel volgen er nieuwe verkiezingen.”

Wat is uw toverformule?

“Na de verkiezingen moeten eerst de grootste partijen de kans krijgen om een coalitie te vormen. Als dat niet lukt, moet er een afspiegeling komen van de twee gemeenschappen. De Nederlandstaligen vormen een meerderheid en de Franstaligen vormen een meerderheid. Die twee schrijven dan samen een regeerakkoord. Als ook dat niet lukt, komen er nieuwe verkiezingen. Dat moet een automatisme worden. De totale duur mag maximaal zes maanden zijn. Iets gelijkaardig bestaat in Zwitserland. Dat is een inspirerend model voor mij.”

Waarom is dat zo?

“Zwitserland is een efficiënt land dat amper in vraag gesteld wordt door de eigen bevolking. Het is bovendien een vergelijkbaar land, want het kent ook verschillende taalgroepen. België wordt al dertig jaar in vraag gesteld. Dat moet stoppen. Vandaar de toverformule: een deblokkeringsmechanisme. Dat zal het vertrouwen in de politiek herstellen. Al is dat niet genoeg. De Zwitserse democratie vertrekt vanuit de lokale besturen. Dat is het belangrijkste politieke niveau. Wat te groot is voor de lokale besturen, wordt door de kantons geregeld. Wat te groot is voor de kantons, is voor de federale regering. In België vertrekt de democratie van bovenaf. Dat is niet gezond. We moeten dat omkeren. Hoe verder het bestuur staat, hoe machtelozer de mensen zich voelen. Ze ervaren amper impact van hun stem.”

Het Zwitsers model bevat enkele eigenaardigheden: geen vaste premier, geen coalitie, geen regeerakkoord, geen vaste oppositie. Zou u dat allemaal overnemen?

“Neen. Ik wil vooral onze opbouw omkeren. Ook wij moeten vertrekken vanuit het lokale niveau, daarna de gemeenschappen en ten slotte de federale overheid. De twee gemeenschappen moeten samen bepalen wat ze nog op federaal niveau willen doen. Al mogen we af en toe ook out of the box denken. Zwitserland heeft een roterend premierschap, telkens voor één jaar. Dat vind ik interessant. Ik zou ook werken met kleinere kieskringen. Dat zal zorgen voor meer binding met de kiezer.”

Zou u Vlaams Belang toelaten in een regering, als dat de grootste partij wordt?

“Kunnen zij een meerderheid vormen? Het zal daarvan afhangen. Dat lijkt mij zeer onwaarschijnlijk.”

Blijft uw partij Vlaams Belang op voorhand uitsluiten?

“Wij kijken in de eerste plaats naar de inhoud. Vandaag is de inhoudelijke kloof met Vlaams Belang onoverbrugbaar. Wij kijken op een totaal andere manier naar de samenleving. Dat heeft niets te maken met een cordon sanitaire.”

Wat doet u met de koning? Zwitserland heeft geen staatshoofd.

“Ik wil geen kopie van Zwitserland, hé. Ik zou graag Elisabeth op de troon zien. De monarchie kan een symbool zijn van de eenheid van een land. Dat kan belangrijk zijn. Maar de koning moet een louter ceremoniële functie hebben.”

Zou u hem nog betrekken bij de regeringsvorming?

“Neen, dat is niet meer van deze tijd. De grootste partijen moeten zelf het initiatief nemen.”

Wat is uw economische hervorming?

“Ik vertrek opnieuw vanuit corona. De stille werkers hebben terecht applaus gekregen. Dat zijn de mensen die onze samenleving overeind houden. Ik zou dat breder willen trekken naar de volledige middenklasse. Welke evolutie zien we echter? Dat veel tweeverdieners zich zorgen maken of ze wel rond zullen komen. Ik vrees dat we evolueren naar een samenleving met vooral rijken en armen. (op dreef) Ik wil daarom prioritair inzetten op de middenklasse. Dat moet onze focus worden. Want als die verdwijnt, verdwijnt ook het sociaal weefsel van de samenleving.”

Wat wil u dan doen?

“Een fiscale hervorming zou de meest fundamentele hervorming zijn. Werken moet meer lonen. De lasten op arbeid moeten drastisch dalen, en wel op een manier dat vooral de middenklasse profiteert. Ik zou de hoogste schaal van 50 procent verminderen naar 45 procent.”

Vindt u dat drastisch? Ik dacht dat u ons omver zou blazen.

(droog) “Het is een begin. Arbeid niet langer belasten, dat zou drastisch zijn. Je kan je trouwens afvragen waarom arbeid belast moet worden.”

Dat is tenminste scherpe taal.

(onverstoord) “Maar dat is niet realistisch. We hebben voorzieningen nodig zoals onderwijs en zorg en die moeten gefinancierd worden. De scherpte van mijn voorstel zit in de achterliggende filosofie. De federale regering heeft de minimumlonen en de uitkeringen opgetrokken. Dat zijn goede maatregelen, maar wie iets meer verdient dan het minimum, heeft daar niets aan. Het is tijd om aan de middenklasse te denken.”

Jean-Marie Dedecker lanceerde ooit het idee van een vlaktaks van 35 procent voor iedereen.

“Die 35 procent is zeker oké voor mij. Maar ik ben geen voorstander van een vlaktaks. Ik vind een progressief systeem veel rechtvaardiger. Ik vind zelfs dat de hoogste lonen meer belast mogen worden.”

Wat is uw maatschappelijke hervorming?

“Ook hier vertrek ik vanuit corona. Het virus heeft ons wakker geschud voor de manier waarop wij met ouderen omgaan. We waren bijna vergeten dat er nog oudere mensen in rusthuizen zaten. Anoniem dikwijls. Dat is geen mooi verhaal. We zijn vele jaren fout omgegaan met onze ouderen. Dat moet veranderen.”

Op welke manier?

“Het klassieke rusthuis is een eindig verhaal voor mij. Dat moet uitdoven tegen 2040. Ik bedoel daarmee de grote instellingen met lange gangen, waar mensen haast anoniem leven. Let wel: dit is geen kritiek op het personeel, zeker niet zelfs. Het gaat om een systeem. Ouderen moeten beter geïntegreerd worden in de samenleving. Dat is de beste manier om eenzaamheid tegen te gaan. Er bestaan al alternatieven. Ik heb onlangs een woonproject bezocht in Zottegem. Dat is een campus waar ouderen wonen in een appartement, waar er een school is, waar er gemeenschappelijke voorzieningen zijn, waar ook zorg aan huis mogelijk is, enzovoort. Dat is zoveel mooier. Kinderen zien spelen, is dikwijls het grootste geluk voor ouderen.”

Wat u zegt, klinkt idyllisch. Maar is het ook realistisch? Veel mensen kunnen niet zelfstandig wonen.

“Dat is zo. Maar moeten we hen daarom wegstoppen in grote, anonieme instellingen? Het moet anders georganiseerd worden. Het is vooral de grootschaligheid die moet verdwijnen. Wij mogen niet langer toestaan dat ouderen wegkwijnen van eenzaamheid en anonimiteit. (windt zich op) Want dat is gebeurd, hé, in deze crisis. Er zijn mensen eenzaam en alleen gestorven. Dat is dramatisch. We moeten streven naar kleinschalige, zorgzame buurten.”

De pispaal

De oefening is gemaakt. De kaarten zijn gelegd. Of hij graag voorzitter is, wil ik nog weten. Hij lijkt vaak een lijdende voorzitter en is soms mikpunt van spot. Coens zwijgt even. “Het is niet altijd leuk, neen. Een politicus moet kunnen verdragen dat hij af en toe de pispaal is. Maar er zijn grenzen. (stil) Wat wou u weten? Of ik graag voorzitter ben? Zéker. Het moet nog allemaal beginnen voor mij. Nu pas kan ik afdelingen bezoeken en partijgenoten spreken. Het komt allemaal goed. Ik méén dat. In een gepolariseerde samenleving is er een evenwichtige partij nodig die de mensen centraal stelt. Anders valt een samenleving in duigen. De mensen ervaren in deze crisis hoe belangrijk verbondenheid en nabijheid zijn. Dat is de kern van de christendemocratie.”

Of zijn partij niet vooral veel te braaf is? CD&V lijkt bang om ook maar iemand tegen de borst te stoten. “Denkt u dat? (even stil) U kan gelijk hebben. Wij moeten zeker durven om af en toe de zaken scherp te stellen. Maar polarisatie zal nooit deel uitmaken van ons DNA.” Brave meisjes komen in de hemel, zeg ik hem, stoute meisjes komen overal. Hij lacht luid. “Hebt u geen zin om woordvoerder te worden?” Laatste vraag: is er een kans dat hij de laatste voorzitter is van CD&V? “Néén. Tenzij we van naam veranderen. (lacht) Maar daar gaan we niet over uitweiden, want anders wordt dat uw titel en wordt er alleen daarover gepraat.”