Mysterieuze nazitoren in Poperinge opent voor het eerst, maar geeft nog niet alle geheimen prijs: “Veel sporen lopen dood”

Een Vlaamse nazitoren spreekt tot de verbeelding: het is de enige in zijn soort en sporen over zijn functie zijn uitgewist. De toren wordt nu gerestaureerd en is voor het eerst opengesteld op Open Monumentendag. “Iedereen denkt er het zijne van”, zegt Gilbert Lobelle (72), die er dagelijks passeerde naar zijn school en werk.

“Mijn hele leven lang kom ik hier voorbij en ik heb mij altijd afgevraagd: waarvoor dient die toren?” Op z’n 72ste verjaardag staat Gilbert Lobelle zondagmorgen te popelen aan de Duitse toren van Poperinge, klaar om met de eerste groep een rondleiding te krijgen van beneden tot boven. De nazi’s trokken het bouwwerk op tijdens WO II en na de oorlog bleef de toren afgesloten voor het publiek, maar hij wekte wel heel wat interesse.

Levensgevaarlijk

“Kinderen smeten hier hun fiets langs de gracht en renden door de akkers naar de toren”, vertelt buur Gilbert Laseure (70), beenhouwer op rust en de laatste private eigenaar van de torenruïne. “Boven heb je een prachtig zicht, maar er geraken was levensgevaarlijk. Ik heb daarboven op die muur nog mensen zien lopen en heb de politie gebeld. Hang een bordje, klonk het, maar dat was rap losgetrokken.”

De roestige ladder van toen is nu vervangen door een veilige trappenhal. Dat de toren er nog staat, blijkt een klein wonder. “Den Duits moest dat afgebroken hebben, zij hebben de oorlog verloren”, stelt Laseure.

“De boeren of de buren van toen vroegen om hem te laten staan, want hij zat vol hout: daarmee hebben ze drie tot vier winters mee kunnen branden. Mijn schoonvader woonde hier vroeger. Hij was een beir en begon bovenaan bakstenen uit de toren te kappen. Tot zijn hamer afbrak. Anders was heel die toren weg en zouden ze er nu niet meer van klapn (lacht).”

Onteigening

Ook de ontsluiting voor het publiek liep niet van een leien dakje. “Ze hadden die toren plots geklasseerd en een inspecteur stuurde een boze brief: als eigenaar was ik verplicht om hem te herstellen, maar ik wou er geen halve euro aan hangen”, aldus Laseure.

“Toen kwam de vraag om hem openbaar te maken en te laten onteigenen.” Laseure zag liever geen toeristen komen en was bereid tot het uiterste te gaan. “Voor het eerst in mijn leven heb ik een advocaat gezocht en uiteindelijk zijn we overeengekomen: ik vroeg en kreeg 40.000 euro voor de toren en een toegangsweg over mijn velden. Ik plantte wat boompjes tegen inkijk en de parking komt wat verder, zodat we geen overlast zouden hebben.”

De restauratie liep vertraging op door uitzonderlijk natte maanden. “Normaal moesten de werken al klaar zijn, toch wilden we iedereen even de kans geven om de toren te bekijken op Open Monumentendag”, zegt architect Dries Vanhove, die zelf ook gidsbeurten gaf. Ondanks onderzoek voor de restauratie geeft de toren nog niet alle geheimen prijs. Vanhove trok zelfs tot in het Duitse militair archief van Freiburg. “Het was een moeilijke en frustrerende zoektocht: veel sporen lopen dood. Tal van archieven zijn verbrand tegen het einde van de oorlog.”

Schijnvliegveld?

Vlakbij de toren lag Flugplatz Peselhoek, een vliegveld dat de nazi’s in het begin van de oorlog aanlegden aan de Westvleterseweg. Een schijnvliegveld volgens sommigen, want het bleek amper gebruikt. “Mogelijk dachten de Duitsers dat ze Engeland sneller zouden veroveren en hadden ze dit vliegveld al klaar als laatste tankplaats voor vluchten over het Kanaal.”

Lang werd verondersteld dat de toren er stond voor dat vliegveld. “Nu vermoeden we dat het een wachtpost was om geallieerde vliegtuigen te spotten die onder de radar vlogen”, stelt Vanhove.

“Wat men op de toren waarnam, werd doorgeseind in opdracht van de intelligentiecomponent van de Luftwaffe.” Die piste is gestaafd in Onkerzele, een dorp in het Oost-Vlaamse Geraardsbergen.

“Daar stond een identieke toren maar zonder vliegveld. De toren is er afgebroken in de jaren 1970. De Poperingse toren is nu de enige in zijn soort in binnen- en buitenland.”

Uniek

Ooit stond een glazen koepel op de toren, blijkt uit mondelinge getuigenissen, en op luchtfoto’s van vijandelijke verkenningsvluchten was aan de voet van de toren een barak te zien. Een andere denkpiste is een vuurtorenfunctie.

“Er zijn getuigenverhalen vanuit Sint-Sixtus: ‘toen de Duitsers in de toren zaten, konden we onze gazet lezen in de abdij in Westvleteren’. Een dichterlijke overdrijving, maar het kon. Dergelijke lampen waren tot 60 km ver te zien, al ging het doorgaans om mobiele brigades.

Op een bepaald moment kwam er een verdedigingsfunctie bij: ramen werden gemetst tot schietgaten en bovenop de toren zitten pinnen voor Duitse machinegeweren van het type MG 34. Van 1951 tot 1957 bemande het Belgisch leger de toren als observatiepost in het kader van de Koude Oorlog. Toch zijn er nog veel vragen, de toren blijft een enigma.”

Enigma

Het voedt verdere speculatie, niet in het minst bij de bezoekers van het eerste uur. “De rondleiding was erg interessant, maar iedereen denkt er het zijne van. Kijk eens naar de dikte van de muren: de toren was er misschien ook voor luchtafweergeschut”, denkt de jarige Gilbert, die afkomstig is van Vleteren en woont in Poperinge.

“Ik passeerde er elke dag: eerst om naar school te gaan en daarna naar mijn werk. Er zou slechts één vliegtuig geland zijn op dat vroeger vliegveld bij de toren. Het is van horen zeggen, want ik was toen nog niet geboren.”

Normaal is de toren vanaf 8 mei 2025 gratis toegankelijk. “Met een automatisch slot opent de deur van zonsopgang en ze sluit ’s avonds”, zegt Vanhove. Een lift bleek niet mogelijk. Wie minder mobiel is, krijgt op de benedenverdieping het zicht te zien aan de hand van een 360 graden-camera boven. “Er is grote interesse. De meeste groepen waren vandaag voltallig.”

(TP)