Met ‘Dixit Panamarenko’ pakt de Knokse kunsthistoricus Jo Coucke uit met een intrigerend boek over Panamarenko, waarbij die zijn eigen verhaal lijkt te vertellen. Coucke haalde quotes uit meer dan honderd interviews. Het is een eerbetoon aan de kunstenaar, maar ook aan de kleine jongen die altijd zijn dromen nastreefde en tot aan zijn dood consequent was in wat hij deed. “Voor jonge kunstenaars is dit boek een masterclass.”
De kans is groot dat de naam Henri Van Herwegen geen belletje doet rinkelen. Zijn alter ego Panamarenko ongetwijfeld wel. De ietwat excentrieke kunstenaar maakte furore met boeiende vliegconstructies en mysterieuze modellen die tot de verbeelding spraken. “Er was niemand zoals Panamarenko”, weet kunsthistoricus Jo Coucke. “Hij was een zeer belangrijk figuur binnen de kunstgeschiedenis. Panamarenko heeft altijd geijverd voor een breder begrip van de notie kunst. Hij volgde academie in Antwerpen, waar hij zich snel verveelde en een bredere invulling dan het klassieke schilderen en beeldhouwen zocht. Hij beschouwde een kunstenaar als iemand die met de wereld moest bezig zijn, van techniek tot wetenschappen, en dat vertaalde zich in zijn werken, die vaak op uitvindingen leken. Hij hield daar heel consequent, hardnekkig zelfs, aan vast. En terecht. Het heeft hem geleid naar een indrukwekkend oeuvre. Uit zijn objecten ontstond altijd een zekere poëzie. En net als in een gedicht vond je steevast de verwondering in zijn werk. Ooit werd hij bestempeld als een individuele mythologie, maar Panamarenko had lak aan labels. Zijn werk stond altijd centraal. En voor elk werk had hij een heel specifieke reden om het te maken.”
Vol ontzag
Coucke ontmoette de kunstenaar voor het eerst in 1984. “Ik was toen werkzaam als wetenschappelijk medewerker bij Jan Hoet in het Museum van Hedendaagse Kunst in Gent. Die vroeg me om een tekst te schrijven over het werk van Panamarenko voor een tentoonstelling in Apeldoorn. Uiteindelijk moest ik ook in de plaats van Hoet naar ginder gaan en een inleidend woordje voorzien. Die eerste ontmoeting met Panamarenko herinner ik mij nog levendig, ja. Al was ik voor hem ongetwijfeld maar een groentje. Ik stond aan het begin van mijn carrière en keek vol ontzag en bewondering naar Panamarenko op, die toen al internationaal naam en faam had gemaakt. In 1986, kort na Hoets tentoonstelling Chambres d’Amis, waar ook Panamarenko’s deelname niet onopgemerkt voorbijging, verliet ik het museum om aan de slag te gaan bij Deweer Gallery Otegem. Wijlen Marc Deweer was toen ook al goed bevriend met Panamarenko en zo ontmoette ik de kunstenaar steeds vaker. Op een gegeven moment kwam zelfs de directeur van het Londense Tate-museum voor Panamarenko op prospectie in Otegem. Of ik Panamarenko als een vriend beschouwde? (denkt na) Dat is een moeilijke vraag. Ik zou me gelukkig prijzen mocht ik onze verhouding zo kunnen noemen, maar Panamarenko was er de man niet naar om zoiets met zoveel woorden uit te spreken. Maar er was wel zeker een wederzijds respect. Hij was altijd gereserveerd in zekere zin, maar gaandeweg besefte hij dat hij kunstgaleriehouders ook de juiste aandacht moest geven.”
Geen opmerkingen
Panamarenko raakte niet alleen bekend door zijn excentrieke levensstijl, maar ook door zijn dure werken. “Dat financiële aspect interesseerde hem veel minder. Hij prijsde zich naar eigen zeggen gelukkig dat hij zo onafhankelijk kon werken, anders zou het veel moeilijker geweest zijn om te blijven doen wat hij wilde doen. Hij begreep dat hij zich niet kon losmaken van de kunsthandel, maar hij wilde er wel altijd onafhankelijk van blijven. Dat is hem ook altijd goed gelukt.” Panamarenko overleed onverwacht in december 2019. “Ik had het niet zien aankomen, nee. Ik vergeet nooit het moment en de plaats waar ik was toen iemand me zijn overlijden meldde. Kort daarvoor wilde zijn echtgenote Eveline een tentoonstelling organiseren, een soort hommage en verrassing voor zijn 80ste verjaardag. Die stond gepland in februari 2020. Ze had mij gevraagd om een tekst te voorzien voor de catalogus. Ik besloot een tekst te schrijven vanuit Panamarenko’s standpunt: Brief van een kunstenaar op rust. Eentje waarin hij terugblikte op zijn rijkgevulde carrière, alsof hij het zelf had geschreven. Je kon het ook zo beschouwen, want ik gebruikte veel quotes uit interviews die ik gaandeweg had vergaard. Dat Panamarenko en zijn vrouw geen opmerkingen hadden, dat hij de tekst nog heeft gelezen en goedgekeurd voor hij stierf, was een troost en tegelijk een stimulans om verder te gaan.”
Tegendraads
Coucke speelde met het idee om het iets uitgebreider aan te pakken en klopte aan bij uitgeverij Hannibal Books. “Die waren meteen voor het idee te vinden. Al snel bleek ook dat fotograaf Stephan Vanfleteren al twintig jaar foto’s van de man had gemaakt, en dat die intieme portretten perfect zouden passen bij de tekst. Voor het boek heb ik me onder meer gebaseerd op een honderdtal interviews. De citaten heb ik zorgvuldig geknipt en geplakt, zodat het een logisch geheel vormt en leest als een monoloog. Het is een waarachtig portret geworden, geloof ik, met daarbij opvallend die consequente kijk op alles. (denkt na) Voor veel jonge kunstenaars kan dat een soort motivering zijn, om te blijven geloven in zichzelf en af te durven wijken van de standaarden. In die zin is het boek een soort masterclass van de man.”
En ook een eerbetoon. “Dat klopt. Daarnaast draag ik het ook bewust op aan Henri. Voor Panamarenko bestond de persoon Henri niet meer na een tijdje, maar het is net wel vanuit die persoon dat de kunstenaar werd geboren. Tegendraads misschien, maar Panamarenko had die knipoog zeker wel geapprecieerd.”
‘Dixit Panamarenko’ van Jo Coucke, met foto’s van Stephan Vanfleteren, uitgegeven bij Hannibal Books, 144 pagina’s, 24,50 euro.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
