Geld maakt niet gelukkig, luidt het gezegde. Maar je zorgen maken over geld kan behoorlijke nefaste gevolgen hebben op je fysieke en mentale gezondheid. En dat gaat lang niet enkel over zij die zich in een financieel precaire situatie bevinden. Meer nog: wie het tot nu toe financieel goed had, loopt het meeste risico op langdurige gezondheidsklachten. De oplossing volgens financieel psycholoog Anne Abbenes? Eérst je emoties reguleren en dán je financiën, niet omgekeerd.
“Financiële stress gaat niet alleen over de angst dat je je rekeningen niet meer kan betalen”, legt financieel psycholoog Anne Abbenes uit. Ze voerde al verschillende hoogwaardige onderzoeken uit naar de psychische gevolgen voor mensen met geldzorgen en wordt gezien als pionier in de financiële psychologie.
“De kern van financiële stress zit vooral in het gebrek aan controle over de situatie en een onzekere toekomst, zoals de aanhoudende hoge energieprijzen en de inflatie. Hoe je die onzekerheid ervaart, is subjectief en staat niet per se in relatie met je financiële situatie. We hebben allemaal geruststelling nodig, er moet licht aan het einde van de tunnel zijn. Als dat er niet is, wordt de angst groter.”
“Het kan zijn dat je geen stress ervaart, maar je situatie wel bijzonder ongunstig is. Anderzijds kan de onzekerheid over het behouden van je huidige levensstijl al een bijzonder stresserend effect hebben. Het is een misvatting dat mensen die het al moeilijk hebben extra vatbaar zijn voor de gevolgen van financiële stress. Zij hebben onbewust vaak een groter aanpassingsvermogen ontwikkeld. Het zijn net de mensen die het financieel goed hebben – maar wel een terugval in hun financiën ondervinden – die het meest risico lopen op langdurige psychische en lichamelijke klachten. Bij een grote groep mensen heerst het gevoel dat een financiële crisis slechts de kwetsbaren in de samenleving treft, en dat het hen niet zal overkomen. Het is een denkfout die het gevoel van schaamte alleen maar vergroot wanneer het wel zover komt”, aldus Anne Abbenes.
Beter voorkomen
Financiële stress kan zorgen voor een verzwakt immuunsysteem, verhoogde bloeddruk, ontstekingen in het lichaam en mentale klachten. Zo is er een verhoogde kans op depressiviteit en angststoornissen, die langdurige gevolgen kunnen hebben. “De economische crisis van 2008 toonde aan dat zelfs wanneer de schulden zijn afgelost en de financiële situatie zich heeft hersteld, de gezondheidsproblemen jaren later nog niet verdwenen waren. De subjectieve beleving is veel krachtiger dan de droge rekeningen. Daarom is het belangrijk om die mentale gevolgen te voorkomen. Dat doen we door eerst de mentale en emotionele druk te verlichten”, legt Anne Abbenes uit.
“Focus op wat wél nog kan en blijf jezelf iets leuks gunnen”
Familiaal erfgoed
Iedereen reageert anders op financiële stress. De een gaat net meer uitgeven, terwijl een ander helemaal niets meer durft te kopen en nog een ander zijn toevlucht zoekt in gokspelen of drugs. Die verschillende reacties hebben volgens Anne Abbenes alles te maken met je onbewuste overtuigingen over geld.
“Die overtuigingen worden in onze vroege jeugd gevormd door het observeren van het financiële gedrag van onze ouders en zelfs grootouders. Want geldovertuigingen kunnen generaties lang overgedragen worden. Het financiële gedrag van onze ouders en directe omgeving wordt onbewust opgeslagen in ons brein en omgezet in scripts die automatisch afspelen van zodra er een financiële beslissing moet worden genomen. Hoe heftiger de situatie, hoe hardnekkiger het script”, verklaart de financieel psycholoog.
Bij stress worden die scripts uitvergroot, maar dat betekent niet per se dat je een kopie wordt van je ouders. Het kan beide kanten uitgaan. Zagen zij geld voornamelijk als een statussymbool? Dan kan dat ook jouw overtuiging zijn, of zelfs uitvergrote proporties aannemen waarbij het onderhoud van je luxeauto bijvoorbeeld voorrang heeft op de energierekening. Maar geld kan ook een tegenovergestelde rol spelen en voor jou geen statusbelang hebben. Ook kunnen kinderen uit eenzelfde gezin een ander geldscript hebben.
Geldscripts zijn echter niet in steen gebeiteld, ze kúnnen worden herschreven. In positieve, maar ook in negatieve zin. “Bij heel heftige ervaringen kan er een nieuw geldscript ontstaan. Daarom is het belangrijk om stil te staan bij hoe er vroeger met geld werd omgegaan in je familie en hoe jij daar nu op reageert”, raadt Anne Abbenes aan. (Sabrina Bouzoumita)
Hou het hoofd koel
1. Beweeg
Stress is een allesoverheersend gevoel dat positieve emoties tegengaat. Door te bewegen maak je gelukshormonen aan, wat stress doet verlagen. Goedkoop en eenvoudig!
2. Schrijf je emoties op
Daardoor kan je brein ze beter verwerken en accepteren. Er rust een taboe op geldproblemen, waardoor we geneigd zijn onszelf de schuld te geven. ‘Had ik dat maar niet gekocht, of dit maar niet gedaan’, het zijn schuldgevoelens die de emotionele overstroming in stand houden. “Door ze op te schrijven, krijgt je brein de ruimte om die emoties en de situatie te accepteren en te relativeren”, legt de financieel psycholoog uit.
3. Stel je het worstcasescenario voor en confronteer je met je angsten
Schrijf voor jezelf op waar je bang voor bent. Wat is het ergste dat er kan gebeuren? Je kan de rekeningen niet meer betalen. En dan? Dan kan je je huur of hypotheek niet meer neerleggen. En dan? Dan moet je verhuizen. Anne Abbenes: “Het is een heftige mentale oefening om te maken, maar je reptielenbrein beseft daardoor dat je je niet in een levensbedreigende situatie bevindt – dat stopt de emotionele overstroming en haalt je uit de verlammende overlevingsstand. Pas dan ben je in staat om je financiële situatie te bekijken en een uitgavenplan te maken.”
4. Maak een uitgavenplan, géén budgetplan
Ons brein ziet een budget – net als een crashdieet – als schaarste, wat weer de overlevingsstand activeert. Anne Abbenes: “Eten en geld stimuleren hetzelfde gebied in je hersenen. Bij een dieet denken mensen daardoor nóg meer aan eten, en dan vooral aan wat niet meer mag. Dat is de reden waarom crashdiëten doorgaans niet werken. Bij een uitgavenplan kijk je naar wat wél kan, en dat werkt beter.” Lijst dus simpelweg je inkomsten en uitgaven op om een duidelijk financieel overzicht te krijgen.
5. Maak een prioriteitenlijstje
Voor de een is dat chic uit eten gaan, voor de ander gaat dat over een dagje wellness. Anne Abbenes: “Vergelijk het met eten. Het is belangrijk dat je gezond eet, maar ook dat je kan genieten. Dat werkt ook zo met je uitgaven. Gún het jezelf, al is het maar iets kleins. Een leefbaar uitgavenplan is gericht op je fysieke én mentale gezondheid. Hou je van etentjes met vrienden? Ga bij elkaar eten of organiseer iets anders, maar ga niet heel rigide jezelf alles ontzeggen. Dat heeft hetzelfde effect als niet meer eten: het leidt tot mentale uithongering.”
6. Stop met schrappen
Merk je bij het opstellen van je uitgavenstaat dat het prioriteitenlijstje te lang is? Maak dan telkens een nieuw lijstje op totdat je er een hebt die wél haalbaar is. “Als je zeven prioriteiten schrapt in een lijst van tien, denk je in beperkingen. Als je telkens een nieuwe lijst opstelt, focus je op wat wél kan. De zaken die uiteindelijk wegvallen waren gewoon niet prioritair genoeg. Die positieve mindset maakt de vernieuwde financiële situatie leefbaar en stelt het reptielenbrein gerust waardoor emotionele overstroming – en dus financiële stress uitblijft”, concludeert Anne Abbenes.
Blij budget
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
