Momenteel onderzoekt de Universiteit Antwerpen het schilderij ‘Madonna met kanunnik Joris van der Paele’ van Jan van Eyck in het Groeningemuseum in Brugge. Dit gebeurt met een nieuwe natuurwetenschappelijke onderzoekstechniek: Macro X-stralen Poeder Diffractie Scanning (MA-XRPD). Musea Brugge zet daarmee sterk in op onderzoek dat bijdraagt aan de voortdurende verdieping van kennis over de collectie.
“‘De Madonna met kanunnik Joris van der Paele’ is het tweede grootste schilderij dat van Jan van Eyck bewaard is. Het spectaculaire detailrealisme dat de schilder ermee demonstreert oogst al eeuwenlang bewondering,” vertelt Nico Blontrock, de schepen voor cultuur.
“Ondanks de voortdurende aandacht van kunsthistorici, blijven nog vele vragen over Van Eycks schildertechniek onbeantwoord. MA-XRPD gaat helpen om die vragen verder te beantwoorden. Enerzijds geeft de techniek nieuwe inzichten in het materiaalgebruik en de werkmethodes van de kunstenaar. Anderzijds onthult het eventueel aanwezige veranderingsprocessen in de verflagen, waardoor daar sneller kan op ingespeeld worden,” vervolledigt Anne van Oosterwijk, directeur collectie van Musea Brugge.
De techniek
In 2015 bestudeerde de Universiteit Antwerpen het schilderij al met een andere natuurwetenschappelijke onderzoekstechniek. Daarmee werd de aanwezigheid van specifieke chemische elementen in het schilderij bepaald, zoals lood, koper of kwik. Zo kon afgeleid worden welke pigmenten Van Eyck gebruikte en waar er recentere overschilderingen zitten. Maar sommige chemische elementen, zoals bijvoorbeeld koper, kunnen tal van chemische verbindingen aangaan en zitten in verschillende soorten pigmenten. Met de MA-XRPD methode kan je met zekerheid zeggen om welk pigment het precies gaat.
Bij het onderzoek wordt gebruik gemaakt van X-stralen. Een fijne X-stralenbundel wordt op het schilderij gericht. De stralen interageren met de op het schilderij aanwezige stoffen en worden afgebogen en teruggekaatst. De teruggekaatste straling heeft een uniek patroon voor elk type kristalstructuur. Zo kunnen niet alleen specifieke pigmenten geïdentificeerd worden, maar ook eventuele degradatieprocessen en overschilderingen.
Onderzoek in het museum
Uniek aan de techniek die de onderzoekers van de Universiteit Antwerpen onder leiding van prof. dr. Koen Janssens de laatste jaren ontwikkelden, is dat het onderzoek op locatie, dus in het Groeningemuseum in Brugge kan gebeuren. Bovendien is de techniek niet invasief: er wordt niets van het schilderij weggenomen of beschadigd. De onderzoekers hebben hun techniek eerder al ingezet bij grootschalige projecten, zoals ‘Operatie Nachtwacht’ in het Rijksmuseum van Amsterdam of ‘The Girl in the Spotlight’ (‘Het Meisje met de Parel’) in Den Haag. Ook tijdens de restauratie van het ‘Lam Gods’ van de gebroeders Van Eyck hebben ze met hun MA-XRPD scanner nieuwe ontdekkingen gedaan.
Het scannen zelf neemt veel tijd in beslag. Daarom worden alleen enkele kleinere zones onderzocht waarover concrete vragen bestaan. Eén van de onderzoeksvragen gaat over het pigment loodwit dat Van Eyck gebruikte. Het blijkt een andere samenstelling te hebben dan het loodwit dat in de zestiende-eeuwse en latere overschilderingen zit. Volgens prof. dr. Geert Van der Snickt zullen we dankzij dit onderzoek in het Groeningemuseum te weten komen of Van Eyck in zijn ‘Madonna met kanunnik Joris van der Paele’ hetzelfde loodwit gebruikte als op het ‘Lam Gods’, dat slechts een paar jaar eerder tot stand kwam. Andere vragen gaan bijvoorbeeld over de zogenaamde ‘ultramarijnziekte’ in de blauwe mantel van de heilige Donaas, of over veranderingen in het rood van de kleine bloemen op het baldakijn achter de Madonna.
Op 18 januari zou het onderzoek afgerond moeten zijn.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
