Minister van de Noordzee Vincent Van Quickenborne (Open VLD) legt eerstdaags een nieuwe wet ter stemming voor in de Kamer, waardoor alle scheepswrakken die minstens 100 jaar oud zijn, als erfgoed worden erkend. Daardoor neemt het aantal beschermde wrakken toe van elf naar minstens 55.
De minister kwam zijn vernieuwe beleid zondag voorstellen in het Nationaal Visserijmuseum NAVIGO in Oostduinkerke. Naar schatting 280 scheepswrakken liggen op de bodem van de Noordzee. Twee derde daarvan dateren uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Ze komen van schepen van 17 verschillende nationaliteiten. Het Belgische aandeel bestaat voornamelijk uit vissersschepen.
Het UNESCO-verdrag ter bescherming van het cultureel erfgoed onder water werd in 2014 in Belgische wetgeving omgezet. Daardoor werden elf scheepswrakken onder water erkend als cultureel erfgoed onder water. “Op basis van verder onderzoek, ontdekkingen en wetenschappelijk advies werd intussen gewerkt aan een nieuw wettelijk kader om de scheepswrakken nog beter te beschermen”, vertelt vicepremier en minister van de Noordzee Van Quickenborne.
Nieuwe wet
“We komen nu met een nieuwe wet, waardoor alles wat 100 jaar onder water ligt en een cultureel, historisch of archeologisch karakter heeft, automatisch erkend wordt als erfgoed. Een expliciete erkenning door de minister is niet meer nodig. Mijn voorganger Philippe De Backer was al in 2018 met de opmaak van de wet begonnen, maar door de val van de regering-Michel kon die nooit in voege komen.”
“Omdat er in onze wateren ook recentere wrakken zijn met een grote historische waarde, bijvoorbeeld uit de Tweede Wereldoorlog, bestaat ook de mogelijkheid om die wrakken het statuut te geven van cultureel erfgoed onder water”, vervolgt Van Quickenborne. “De nieuwe wet verandert ook de eigendomsbepalingen. Door de vorige wet werden scheepswrakken automatisch eigendom van de staat. Nu blijft het eigendomsrecht bij wie eigenaar was op het ogenblik dat het schip zonk. Als de eigenaar niet bekend is, wordt de ontdekker eigenaar, maar er komt wel een recht tot aankoop voor musea en openbare instellingen. Zo kon ook het grote publiek de stukken bewonderen.”
Beschermingsmaatregelen
“Als een wrak beschermd is, wordt het aangeduid op officiële zeekaarten. Dan mogen er geen werkzaamheden gebeuren, zoals baggerwerken, in de nabijheid van de wraksite zonder voorafgaande toestemming. Zoals nu al het geval is voor alle wrakken, mogen geen stukken worden bovengehaald door duikers. Daarnaast worden, op basis van wetenschappelijke aanbevelingen, specifieke beschermingsmaatregelen opgelegd, zoals een verbod op sleepvissen of het uitwerpen van het anker.”
Dit alles zal gemonitord worden door een samenwerking van DG Scheepvaart, de Scheepvaartpolitie, douane en Defensie. Zij kunnen rond waardevolle wrakken automatisch verdachte schepen opsporen via elektronische controlesystemen. Een vaartuig dat zich verdacht gedraagt in de buurt van een wrak, kan gericht gecontroleerd worden. Ook het sniffervliegtuig , dat de uitstoot op schepen controleert, zal hierop toezien. Wie erfgoed meeneemt van deze site, kan voor de strafrechter gebracht worden en loopt kans op een boete, die kan oplopen tot 160.000 euro.
Het voorbije jaar hebben wetenschappers van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) en Onroerend Erfgoed 55 wrakken ouder dan 100 jaar grondig bestudeerd en in beeld gebracht. Hun bevindingen brachten ze samen in uitvoerige onderzoeksrapporten. Deze 55 schepen zullen door de nieuwe wet sowieso beschermd zijn, maar het is de bedoeling onderzoek te blijven doen en nog bijkomende scheepswrakken in kaart te brengen.
Ecologisch waardevol, maar ook veel afval
Scheepswrakken hebben ook een grote ecologische waarde. Ze vormen schuiloorden en kraamkamers voor verschillende soorten fauna en flora. “Toch stellen we vast dat zich ook grote hoeveelheden afval opstapelen rond de wrakken”, zegt minister Van Quickenborne. “Zo werd in 2019 het wrak van de West-Hinder schoongemaakt, een lichtschip – een varende vuurtoren – dat in 1912 tot zinken kwam bij een aanvaring. Daar werd 4,5 ton afval bovengehaald: twee ton ijzer, viskorren en kettingen, een ton vislood en 1,5 ton visnetten en ander plastic afval. Intussen werd een overheidsopdracht gegund voor de opkuis van de SS Kilmore, een vrachtschip dat in 1906 tot zinken kwam. De werken zullen starten in april.”
Bedoeling is ook dat zoveel mogelijk mensen kennis kunnen maken met het erfgoed onder water. Daarom start in het begin van de zomer een campagne rond ‘de geheimen van de Noordzee’. Daarbij zullen de onderzoeksrapporten online beschikbaar worden gemaakt en komt er een digitale kaart om de wrakken online te ontdekken en de geschiedenis te herbeleven. Er wordt ook een tentoonstelling uitgewerkt, die in het visserijmuseum NAVIGO in Oostduinkerke zal starten. Ook het wrakduiken zal worden gepromoot, al bestaat daarvoor wel een aanmeldingsplicht.
3D-prints en foto’s
De vrijwilliger duikersorganisatie GUE België is ook bezig met het in beeld brengen van de wrakken. Dat dezen ze al voor de SS Kilmore en de West-Hinder. “We maken technische video-opnames van het hele wrak”, legt Ben van Asselt van de club uit. “Al die opnames worden met veel computer- en rekenwerk omgezet in 3D-prints van de wrakken en foto’s van het geheel zoals je die zelf nooit kan maken. Indien mogelijk, willen we zo nog meer wrakken in beeld brengen.”
Bekende scheepswrakken zijn ‘t Vliegend Hert, de imposante driemaster van de Verenigde Oostindische Compagnie, die in 1735 zonk, de al eerder genoemde SS Kilmore en het lichtschip West-Hinder, de Duitse onderzeeër UB-29, die in 1916 geramd werd door een torpedojager en in 2017 werd ontdekt door de Bredense onderwaterarcheoloog Tomas Termote, de Torpilleur T-319, een Franse torpedoboot die in 1915 zonk bij de ontploffing van een verloren mijn en de Duitse Vorpostenboot Senator Sthamer, die in 1918 op een mijn voer.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
