Nergens sluiten banken sneller dan bij ons: aantal kantoren op tien jaar tijd bijna gehalveerd

Van 1.313 naar 723 op tien jaar tijd. Nergens in ons land gingen bankkantoren sneller dicht dan in West-Vlaanderen. Een onvermijdelijke evolutie in een wereld waar digitaal bankieren en contactloos betalen record na record breken. Maar in almaar meer dorpen en deelgemeenten vallen gaten. “Op 60 leden ouder dan 75 waren er twee die online aan hun geld konden. Voor velen is het ontbreken van een bank dichtbij simpelweg een ramp.”

“Daar zat de KBC. Hier om de hoek hadden we Belfius en ne Fortis . Een beetje verder een Argenta en voorbij de lichten was er een kantoor van ING. Tot drie, vier jaar geleden telde Bissegem vijf bankkantoren. Vandaag? Geen één, jong.” De 74-jarige Jacques Durnez is al jaren voorzitter van de lokale Okra-afdeling. In de zomer van 2020 zag hij met lede ogen aan hoe de laatste bankfilialen en geldautomaten vertrokken uit de Kortrijkse deelgemeente. Sindsdien maakt Bissegem deel uit van een almaar langer wordende lijst postcodes zonder bank.

Waar West-Vlaanderen in 2009 nog 1.313 bankkantoren telde, bleven er in 2019 nog slechts 723 over. Een daling van maar liefst 45 procent. In niet één Belgische provincie zakte het aantal bankkantoren sneller dan bij ons. Ook Luxemburg (-44 procent) en Oost-Vlaanderen (-43,2 procent) zagen de banken in ijltempo lokale kantoren opdoeken. Nationaal gezien gaat het in die tien jaar om een daling van iets meer dan 41 procent.

Bovendien lijkt het einde nog niet bereikt, want uit de meest recente tellingen van bankenfederatie Febelfin blijken er ook in 2020 opnieuw 450 kantoren in heel België de deuren te hebben gesloten. Provinciale cijfers zijn er nog niet, maar dat de dalende trend ook West-Vlaanderen blijft raken, is duidelijk in het straatbeeld.

Online, online, online

De reden voor het almaar kleiner wordende netwerk aan bankkantoren ligt enigszins voor de hand: we stappen met z’n allen minder vaak een kantoor binnen. “Overschrijvingen doen, de limiet van kredieten aanpassen, een nieuwe kaart bestellen, een rekening openen… Het kan allemaal online of via de mobiele bankapplicaties”, zegt Isabelle Marchand, woordvoerder van Febelfin. “Tijdens de coronacrisis merkten we bovendien dat ook persoonlijk contact met de bank gerust online kan. Bijna de helft van de Belgen zag dat zeker zitten, bij de jongeren loopt dat cijfer op tot 60 procent. De banken volgen die maatschappelijke trends en stemmen hun aanbod aan kantoren daarop af. In vergelijking met andere Europese landen hebben we hier trouwens nog altijd een van de meest dichte kantorennetwerken.”

“Om klanten te helpen bij de pure basis, lijken banken niet veel moeite meer te willen doen” – Jacques Durnez, voorzitter Okra Bissegem

Toch dreigen er gaten te vallen in tal van West-Vlaamse (deel)gemeenten. In Rekkem, tussen Menen en de Franse grens in, kunnen ze daar een hartig woordje over meespreken. De sluiting van het laatste kantoor zorgde er in 2019 voor een golf aan protest. Geert Vanneste verzamelde in geen tijd meer dan 1.300 handtekeningen tégen het verdwijnen van de laatste geldautomaat, en dat in een dorp met minder dan 5.000 inwoners. “Veel heeft het jammer genoeg niet opgeleverd”, vertelt hij twee jaar later. “Het stadsbestuur stond achter ons, maar zonder initiatief van een bank kunnen zij ook niet veel doen natuurlijk.”

Het laatste kantoor verhuisde naar de Rekkemstraat in Lauwe, maar ook dat sloot intussen de deuren. “Vandaag kunnen we kiezen tussen ofwel Lauwe-Centrum (2,5 kilometer verderop, red.) ofwel Menen of Wevelgem”, aldus Geert. “Is dat te ver? Voor wie goed mobiel is en zelf met de auto kan rijden niet, neen. Maar met het openbaar vervoer is dat miserie, hé. Je bent bij wijze van spreken een halve dag kwijt om 100 euro cash af te halen. Dat is toch een beetje van het goede te veel, niet? Oké, elektronisch betalen en internetbankieren groeit, maar we leven vandaag niet in een cashloze maatschappij en we zijn daar morgen óók nog niet aan toe. Toegang tot cash geld blijft in mijn ogen een basisrecht. En ik sta niet alleen met die mening.”

Helft minder cash dan in 2012

Uit de cijfers van Febelfin blijkt wel dat cash geld almaar minder populair wordt. In vergelijking met de piek in 2012 is het aantal afhalingen in 2020 gehalveerd en ligt ook het bedrag dat werd afgehaald bijna de helft lager. “Corona heeft op dat vlak voor een forse versnelling gezorgd, maar de daling was al langer ingezet”, stelt Isabelle Marchand. “Met de kaart, al dan niet contactloos, of de smartphone betalen, is een gewoonte geworden. De digitalisering valt niet meer om te keren.”

Hoewel ook Febelfin erkent dat de vraag naar cash blijft bestaan, schrappen banken jaar na jaar kantoren en dus ook diensten. “De klant is niet langer koning, de bank is baas”, verwoordt Geert Vanneste zijn gevoel. “Ik stel me daar vragen bij.”

“Om hun klanten te helpen bij de pure basis, lijken banken niet veel moeite meer te willen doen”, zucht ook Jacques Durnez van Okra Bissegem. “En hoe je het ook draait of keert: lang niet iedereen kan met de computer of de smartphone bankieren. Een rondvraag bij onze Okra-leden zegt genoeg: op 60 leden ouder dan 75 jaar waren er twee die online aan hun geld konden. Het is ook niet evident om dat te leren, ondanks cursussen, ondanks goede wil. Voor veel mensen is het gebrek aan een bankkantoor of -automaat dichtbij een ramp, geloof me. Het gebeurt af en toe dat ze een envelopke met cash en wat rekeningnummers in mijn handen duwen met de vraag om hun betalingen te doen. Eigenlijk speel ik een beetje bank, hé. Dat kan toch niet de bedoeling zijn?”

Kleurloze automaten vanaf de zomer

Ook de politiek benadrukt het belang van bankautomaten dicht bij de mensen. In februari nog pleitte CD&V om ervoor te zorgen dat 95 procent van de Belgen binnen een straal van vijf kilometer van waar je woont een geldautomaat moet terugvinden. Binnen een straal 10 kilometer moet dat voor 98 procent van de bevolking het geval zijn. Én in elke gemeente moet minstens één automaat zijn. Ook Groen had daar in het verleden al op gehamerd.

Met Batopin – een samenwerking tussen de vier grote banken Belfius, KBC, BNP Paribas-Fortis en ING – en Jofico – een joint venture van Crelan, AXA Bank, Argenta, vdk bank en Bpost – moeten effectief antwoorden op die vraag komen. Beide initiatieven bouwen aan een netwerk van geldautomaten verspreid over het land. Batopin wil tegen de zomer van dit jaar de eerste bankneutrale en kleurloze automaten installeren. Hoeveel en waar die komen, is nog niet duidelijk. Tegen 2025 moet het om een netwerk van zo’n 500 tot 750 locaties gaan, goed voor 2.000 automaten.