Het eerste van de vijftien geplande detentiehuizen in België werd in september geopend op Hoog Kortrijk, in het voormalig woonzorgcentrum Lichtendal. Drie maanden later blikt het team terug. “Het is een project in ontwikkeling. Onze onthaalbrochure wordt elke week herschreven”, zeggen Stef Lampaert en Petra Colpaert.
Vooreerst en voor alle duidelijkheid: veroordeelden voor zedenfeiten en terreurmisdrijven kunnen niet in aanmerking komen voor plaatsing. Het detentiehuis biedt opvang aan mensen met een gevangenisstraf van maximum drie jaar en een laag risicoprofiel. “Dus ook aan mensen die vroeger onder elektronisch toezicht stonden met een enkelband, of van wie de straf zelfs niet werd uitgevoerd omdat die onder de zes maanden valt – dat zorgt voor een klimaat van straffeloosheid, waarbij je veroordeling na veroordeling kan opstapelen”, zegt teamleider Stef Lampaert (30).
“Daarom spreken rechters soms straffen uit van 37 maanden, om ervoor te zorgen dat ze effectief worden uitgevoerd. Wat op zijn beurt zorgt voor een overbevolking in de gevangenissen. Met de extra capaciteit van detentiehuizen kunnen kort gestrafte gedetineerden toch hun straf uitzitten, maar ook begeleiding op maat krijgen, wat de kans op terugval verkleint. Een van de kenmerken van een detentiehuis is autonomie teruggeven aan de bewoners”, vult Petra Colpaert aan, die samen met Els Deloof het detentiehuis leidt.
De huidige bewoners zijn mensen die normaal met een enkelband hun straf thuis mochten uitzitten, maar die geen huis of opvangadres hadden en dus toch in een gevangenis zaten.
“De screening om in aanmerking te komen voor een detentiehuis mag niet onderschat worden. We kijken naar de omstandigheden waarin de feiten gepleegd zijn, naar de motivatie en het karakter van de mensen – er zijn verschillende gesprekken vooraf om na te gaan of ze in een gemeenschapsregime passen. We kijken de dossiers in, en bij een positief advies beslist uiteindelijk de dienst Detentiebeheer in Brussel over een plaatsing. De mensen die in een detentiehuis terechtkomen, vormen geen veiligheidsrisico voor het personeel en dus ook niet voor de buurt, maar dat is soms moeilijk om uit te leggen.”
Naar aanleiding van de opening van het detentiehuis werd een actiegroep opgezet door enkele buurtbewoners die zich zorgen maakten over de veiligheid. Hun grootste punt van kritiek was de ligging in een residentiële buurt, gecombineerd met het ambulante karakter van een detentiehuis, waarbij de bewoners onder voorwaarden naar buiten kunnen.
“Tijdens infomomenten hebben we verduidelijkt dat zij niet zomaar naar binnen en buiten kunnen wandelen. Het detentiehuis verlaten kan enkel op afgesproken momenten, en binnen duidelijke kaders. Dat systeem van uitgangsvergunningen voor bijvoorbeeld sollicitatiegesprekken, al dan niet onder begeleiding, bestaat ook in het traditionele gevangeniswezen”, licht Petra toe.
Helaas ontsnapte een bewoner op vrijdag 18 november. Daarbij zou hij een raam geforceerd hebben. “Eigenlijk had hij er niet veel bij te winnen. Hij had al vrij moeten zijn, maar had ervoor gekozen om nog enkele weken in het detentiehuis mee te draaien. Hij was recent vader geworden; ik vermoed dus dat het een emotionele beslissing was.”
De voor- en achterdeur van het detentiehuis zijn altijd gesloten en er is zowel binnen als buiten camerabewaking. Naar aanleiding van de ontsnapping werd bij de ramen een spil geplaatst, waardoor een raam niet meer helemaal open kan, zelfs niet als dat geforceerd wordt.
“Daarnaast worden wij nu op verschillende apparaten verwittigd bij sensoractiviteit rond het gebouw. Dit is een project in ontwikkeling en voor ons ook een leerproces. Het is het eerste detentiehuis in België. Interne procedures worden continu geëvalueerd. Zo wordt onze onthaalbrochure bijna elke week herschreven, en dat zal de komende maanden nog gebeuren”, zegt Stef.
Naam, geen nummer
In een detentiehuis leven de bewoners samen in leefgroepen van acht tot twaalf mensen, ligt de focus op het aanleren van vaardigheden, en worden ze zo voorbereid op hun re-integratie in de maatschappij. Daarbij wordt sterk ingezet op dienstverlening voor de buurt en op het aanwakkeren van maatschappelijke betrokkenheid.
“De bewoners hebben bijvoorbeeld al pannenkoeken gebakken voor het buurthuis en meegeholpen met de verhuis van Begeleidingscentrum Bethanie. Samen hebben we ook de renovatie van het gebouw aangepakt”, vertelt Stef.
“Actief mogen bijdragen aan een project dat nog in zijn kinderschoenen staat, zorgt ook bij ons voor motivatie”, zegt bewoner Bas.
“In een klassieke gevangenis zijn er geen nauwe contacten met begeleiders, en word je omringd door échte criminelen, wat de re-integratie niet bevordert”, gaat Stef verder.
“Ik kom uit de gevangenis van Brugge en het verschil is hallucinant. De sfeer is gemoedelijker en minder formeel, er zijn geen celdeuren, begeleiders hebben geen uniform aan en zijn altijd aanspreekbaar. Dat is rustgevend. Hier heb ik een naam, daar was ik een nummer. Dat zorgt voor wederzijds respect”, zegt Bas.
“Aangezien we samen in leefgroep wonen, is de stap ook kleiner om eens met elkaar te babbelen als iemand het lastig heeft. Je zit niet gewoon opgesloten in een cel”, vult Tomas aan.
De bewoners zijn unaniem heel positief over het detentiehuis. “Het is een heel mooie kans, die je met twee handen moet grijpen. Mijn mama is gelukkig dat ik deel uitmaak van dit initiatief, en staat er volledig achter”, zegt Kristof, die nog maar enkele weken bij de groep is.
Traag maar goed
Al vijf mensen hebben het detentiehuis verlaten met woonst en werk – wat ze voordien niet hadden. Twee anderen zijn opnieuw in een klassieke gevangenis geplaatst, wegens gebrek aan motivatie. Op dit moment zijn er zes bewoners in het detentiehuis; in totaal zijn vier leefgroepen mogelijk.
“We hopen op een volledige capaciteit tegen april. Het enthousiasme is groot, maar we kiezen ervoor om stapsgewijs op te bouwen. Liever traag, maar goed. We zijn penitentiaire revolutie aan het schrijven. Er zijn tot nu toe nog geen interne conflicten geweest, iedereen is gemotiveerd en respectvol naar elkaar toe”, besluit Petra.
Het project op deze locatie loopt nog tot 2027; daarna wordt het gebouw onderdeel van de campus van de KULAK. Het detentiehuis verhuist dan naar een andere locatie in de regio. Waar precies, dat ligt nog niet vast.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
