Had Hendrik Geeraert eind oktober 1914 het sluizencomplex aan de Ganzepoot niet geopend, dan was de Eerste Wereldoorlog compleet anders verlopen. De schipper groeide nog tijdens de oorlogsjaren uit tot een volksheld en sierde halfweg vorige eeuw zelfs de bankbriefjes van 1.000 Belgische frank. Exact honderd jaar na zijn overlijden, hij stierf op 17 januari 1925, worden zijn verdiensten herdacht.
Dat Hendrik Geeraert zou uitgroeien tot een oorlogsheld, had de brave man zelf nooit durven denken. Hij zag op 15 juli 1863 in de Langestraat 40, in hartje Nieuwpoort-stad, het levenslicht als zoon van Augustinus Geeraert en Anna Veranneman, een binnenschipper en kantwerkster. Op zijn 24ste stapte Hendrik in Veurne in het huwelijksbootje met Melanie Jonckheere. Het echtpaar kreeg liefst acht kinderen.
Hendrik was 51 jaar oud toen in 1914 Duitsland ons land binnenviel en steeds dieper westwaarts doordrong. De man was toen, net als zijn vader destijds, als schipper aan de slag en kon toen amper vermoeden dat hij een sleutelrol zou spelen in wat zou uitgroeien tot een jarenlange loopgravenoorlog in de Westhoek.
Sluiswachter gevlucht
Eind oktober 1914 was het Belgische leger al tot achter de IJzer teruggedrongen, waar het laatste lapje onbezet België werd verdedigd. Toen duidelijk werd dat de aanhoudende druk niet kon blijven getorst worden, ging de militaire staf op zoek naar andere manieren om de Duitse troepen tegen te houden. In de nacht van 21 op 22 oktober valt een eerste beslissing: de Sint-Jorispolder van Nieuwendamme moest onder water gezet worden. Al dook meteen een probleem op: de bevoegde sluiswachter was naar het buitenland gevlucht.
De bevoegde sluiswachter was gevlucht, maar Geeraert wist perfect hoe het hele complex in elkaar stak
Het Belgisch geniedetachement Sapeurs-Mariniers bewaakte het sluizencomplex van Nieuwpoort, maar kon die niet bedienen. Bovendien hadden de soldaten geen flauw benul hoe de wirwar aan waterlopen zich door het hinterland bewoog. En toen kwam Hendrik Geeraert in beeld.
Dankzij een stom toeval: frontsoldaat Benoit Ballon was in een lokale herberg met Geeraert aan de praat geraakt en had snel door dat de schipper bijzonder goed op de hoogte was hoe de sluizen van zijn thuisstad functioneerden. Ballon nam Geeraert mee naar de legerleiding en nog diezelfde avond werd een sluis geopend. Met bescheiden resultaat.
De doorbraak kwam er enkele dagen later, nadat Karel Cogge, opzichter van de Noordwatering van Veurne, de Belgische stafofficier Prudent Nuyten het plan uit de doeken deed om de hele streek tussen de verhoogde spoorwegberm Diksmuide-Nieuwpoort en de linkeroever van de IJzer onder water te zetten. Op 29 oktober helpt Hendrik Geeraert mee om de overlaat van de Noordvaart in de Ganzepoot van Nieuwpoort te openen. Na vier nachten staat liefst vijftien kilometer frontlinie volledig onder water.
De rest van de oorlogsjaren bleef Geeraert bij de compagnie die de sluizen controleerde en bediende. Met succes, want de rest van de Eerste Wereldoorlog boeken de Duitsers geen wezenlijke vooruitgang in de regio. En blijft een klein stukje België de hele periode lang uit handen van de bezetter.
Leopoldsorde
Hoewel Karel Coghe en Hendrik Geeraert allebei een levensbelangrijke rol in deze operatie speelden – de ene als bedenker van het plan, de andere als uitvoerder – leerden ze elkaar pas na de oorlog kennen. Toen ze op 30 oktober 1920 in Brussel gehuldigd werden, schudden ze elkaar de hand.
Hendrik werd op het einde van de oorlog ziek, maar zijn verdiensten zijn allerminst te onderschatten. Had de tandem Cogge-Geeraert de stoutmoedige actie niet ondernomen, dan kon het verloop van de Groote Oorlog er volledig anders uitgezien hebben.
Geeraert werd op 25 december 1924, op zijn sterfbed, benoemd tot Ridder in de Leopoldsorde. Hij wordt ook Legendarisch Figuur van het Veldleger 1914-1918 genoemd, een niet-officiële titel die ook voor Koning Albert wordt gebruikt.
Uiteindelijk overlijdt hij op zaterdag 17 januari 1925 in het Sint-Julius Godshuis in Brugge. Hij werd amper 62 jaar oud. Zijn begrafenis in zijn geliefde Nieuwpoort werd door een massa mensen bijgewoond.
Buste, reus en bier
In de jaren vijftig werd zijn portret op het bankbiljet van 1.000 Belgische frank afgebeeld en tot op vandaag kunnen zijn verdiensten amper onderschat worden. In 2013 werd Geeraert nog tot grootste Nieuwpoortenaar aller tijden uitgeroepen en in zijn thuisstad is in de schaduw van het stadhuis een stemmig pleintje naar hem genoemd, waar ook een klein standbeeld waakt.
Zijn uitvaart werd door een mensenzee gevolgd. Hendrik werd amper 62 jaar
Aan het sluizencomplex vind je in de gevel van het café De Ganzenpoot dan weer een kleine buste van Geeraert terug, samen met het opschrift Inondeur Yser. Onderwaterzetter van de IJzer, dus.
Er werd ook een reus naar zijn beeltenis gecreëerd en last but not least: zowel Geeraert als Cogge hebben een eigen biertje: Hendrik als blondine, zijn kompaan Karel tekent voor de bruine variant.
Honderd jaar na zijn dood wil Nieuwpoort haar volksheld gepast eren. Het hele jaar lang wordt er een uitgebreid herdenkingsprogramma op poten gezet, met een AI-versie van Geeraert als bijzondere start. In het bezoekerscentrum Westfront aan het Albert I-monument kan je via artificiële intelligentie een gesprek aanknopen met de digitale versie van de schipper.
Of hoe de man zelfs een eeuw na zijn overlijden bijzonder relevant blijft.
Eerste Wereldoorlog
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
