Politicoloog Carl Devos: “Met pijn in het hart naar nieuwe verkiezingen”

De vorming van de federale regering ligt grotendeels stil, al zat er de voorbije 279 dagen ook al niet veel beweging in die formatie. Krijgen we nog een regering met N-VA én PS? Of gaan we binnenkort opnieuw stemmen? En heeft dat eigenlijk nog wel zin? Het zijn maar enkele van de vele vragen die de lezers van onze krant zich stellen. We selecteerden enkele van hun vragen en legden die voor aan politiek expert en professor Carl Devos.

Voor het eerst sinds lang schijnt de zon boven Roeselare en kunnen we genieten van een staalblauwe hemel. Het doet Carl Devos, politicoloog aan de Universiteit Gent, deugd, zo zegt hij zelf. “Je ziet, zelfs na stormachtige weken komt er zonneschijn. Hopelijk werkt het inspirerend voor de politici.”

Het is rustig in de Weststraat. Ligt de formatie zo goed als stil?

Carl Devos: “Dat klopt. Enerzijds omdat het vakantie is. Een heel aantal kernspelers stond deze week letterlijk op de skilatten. Anderzijds is er ook nood aan een break, zeker na de harde exit van Paul Magnette (PS) uit het overleg met Koen Geens (CD&V). De wonden die daar zijn geslagen, moeten helen. En dat vraagt tijd. Om de omslag van de pogingen om N-VA en PS samen te brengen naar een onderzoek of paarsgroen-plus – met CD&V in Vivaldi of met Cdh en Défi in een ander scenario – mogelijk is, te maken.”

Over dat vertrek van Paul Magnette. Lezer Rik Moreels uit De Panne vraagt zich af waarom Magnette wel zoveel kritiek krijgt op zijn veto tegen N-VA, terwijl Bart De Wever amper werd aangepakt toen hij op verkiezingszondag samenwerking met PS en Ecolo uitsloot.

“Bart De Wever voert zijn veto tegen de PS niet uit. N-VA heeft zich sinds de verkiezingen van 26 mei eigenlijk altijd vrij open opgesteld. De partij zegt wel liever niet met de PS, maar als puntje bij paaltje komt, is ze er wel toe bereid. Zelfs nu, na de boodschap van Magnette, heeft De Wever aangegeven eerste minister te willen worden in een regering met de PS, hij pleit bijna voor een samenwerking. Magnette daarentegen heeft na alle vergaderingen gezegd: j’en ai marre. Ik stop ermee. De deur is daar écht dichtgegooid.”

“Uiteraard zien ze bij N-VA nog altijd liever een voortzetting van het Zweedse beleid, maar dat werd electoraal afgestraft. Aan de onderhandelingstafel zijn al wel toegevingen gebeurd. Het confederalisme bijvoorbeeld hebben ze laten vallen. Ook qua pensioenen en sociale maatregelen schoven ze al een beetje richting Waalse socialisten. N-VA heeft daar ook zelf belang bij, hé. Ze doen dat niet uit liefde voor de PS of uit liefde voor België. N-VA wil niet langer als een hardvochtige partij – dat imago hebben ze aan het Zweedse beleid te danken – gezien worden. De toekomst van N-VA ligt in het centrum, niet naar meer rechts. De kiezers aan die radicale Vlaams Belang-flank zijn ze kwijt. Door in een regering met de PS te stappen, kunnen ze die sociaal-economische correcties op het Zweedse beleid mee doorvoeren en zo dat hardvochtige imago deels van zich afschudden. Daarnaast moeten ze simpelweg mee besturen. Oppositie voeren naast Vlaams Belang wordt voor N-VA heel lastig. Ofwel ga je radicaliseren, ofwel deemster je weg.”

“De verdedigers van België missen visie over het land. Met alleen Rode Duivels, bier en chocolade red je het land niet”

Waarom weigert de koning dan om Bart De Wever aan zet te brengen?

“De koning luistert, kijkt en voelt om de consensus te vinden. Hij stuurde de voorbije maanden sterk aan op een regering met PS én N-VA, met dus een dubbele meerderheid aan Nederlandstalige en Franstalige kant. De Wever stond klaar, hé. Maar de andere partijvoorzitters hebben bij de koning vertrouwelijk aangegeven hem niet te willen als nieuwe informateur. Een aantal partijen heeft dat ook hardop gezegd. Zo werd gezegd dat Bart De Wever de onderhandelingen zou rekken tot eind maart, tot na de voorzittersverkiezingen bij Open VLD. Het is moeilijk in te schatten of Egbert Lachaert dan wel Bart Tommelein het zal halen. Als Lachaert het haalt, dan zet die wat rechts-liberale flank met ook Vincent Van Quickenborne de partijlijn uit. Vivaldi zal je dan veel moeilijker kunnen construeren want CD&V doet al moeilijk, Lachaert gaf eerder aan dat hij dat ook niet wil, met groenen en zonder N-VA.”

“In Franstalig België heb je daarnaast ook de verregaande diabolisering van N-VA. Een regering met N-VA ligt daar symbolisch en emotioneel heel moeilijk. Zeker bij de PS-achterban. Nochtans, in de eerdere gesprekken waren er voor de PS en Magnette eerder moeilijkheden met MR en CD&V. Magnette en Bouchez (MR), dat botert niet. Daar leeft een extreem veel wantrouwen. En toch keerde Magnette zich publiekelijk tegen de N-VA, omdat hij nog altijd hoopt op het Vivaldi-scenario. Dat is strategie. What you see, is not what you get.”

André Ackaert uit Assebroek stelt zich de vraag of we überhaupt nog een federale regering nodig hebben. Er zijn immers al vijf deelstaatregeringen. Kunnen we niet evolueren richting een afspielingsregering? Of een Zwitsers model bijvoorbeeld met afgevaardigden uit de provincies zoals Gerrit Defreyne in zijn vraag suggereert.

“Ik kan die vraag zeker begrijpen. De voorbije tien jaar hebben we een derde van de tijd regeringen in lopende zaken gehad. Maar een federale regering is écht wel nodig. Op vlak van fiscaliteit, sociale zekerheid, gezondheidszorg, maar ook justitie, politie, klimaat en mobiliteit heb je heel wat belangrijke bevoegdheden die op dat federale niveau zitten. Er zijn daar dringend hervormingen nodig. Het feit dat er in lopende zaken geen wiel afrijdt, betekent niet dat er geen regering moet komen. Kan dat overgenomen worden door de deelstaten? Niet zonder staatshervorming natuurlijk. Je hebt zelfs een tweederdemeerderheid nodig om die bevoegdheden over te hevelen. Hoe dan ook, je moet altijd langs een regeringsvorming passeren om iets in gang te zetten.”

“Dat Zwitsers model, een afspiegelingscollege heb ik, samen met Geert Noels, eerder al eens verdedigd. Ik zie dat eerder als een tijdelijke crisismaatregel om nieuwe verkiezingen te vermijden. Dat is geen duurzaam model en ik zie het ook niet gebeuren. Zelfs als je die afgevaardigden uit de deelstaatregeringen samen hebt, zit je nog altijd met diezelfde inhoudelijke discussies. En zou je de groene fractie moeten splitsen, wat ook al niet lukt. Want Ecolo zit in de Waalse regering, Groen in de Vlaamse oppositie. Vertegenwoordigers uit de provincies acht ik nog minder werkbaar. Ik vind de provincie een nuttig beleidsniveau maar je mag de betekenis ervan niet overschatten. De provincieverkiezingen zijn vandaag tweederangsverkiezingen. Heeft de kiezer zwaar nagedacht over wie hij naar de provincieraad stuurt? Het zou niet juist zijn om die mensen op te zadelen met de verantwoordelijkheid van een federale regering.”

Een vraag van lezer Francis De jode: Stel dat er nieuwe verkiezingen komen. Is een meerderheid N-VA en Vlaams Belang denkbaar? En wat dan met België?

“Dat is denkbaar, ja. Vraag is of Vlaams Belang en N-VA geen communicerende vaten zijn, dat het Vlaams Belang bij wijze van spreken N-VA opeet. Als de Vlaamse meerderheid op federaal niveau bestaat uit Vlaams Belang en N-VA, dan krijg je een situatie waar je niets mee kan doen. In termen van regeringsvorming zal er dus bitter weinig veranderen. Het zal nog moeilijker worden, dat wel. Want N-VA zal een nog grotere druk van rechts voelen. Niet vergeten trouwens, er kunnen enkel vervroegde Kamerverkiezingen komen. Op de Vlaamse regering en het Vlaams Parlement hebben die hoegenaamd geen invloed. Veel mensen durven dat al eens verwarren.”

“Waar veel mensen aan denken is een Vlaams Belang-N-VA-meerderheid in het Vlaams Parlement. Vormen ze daar een meerderheid en zulen ze dan van daaruit de Vlaamse onafhankelijkheid organiseren? Ik zie de N-VA dat niet doen. Zij zijn een reformistische partij, een partij van geleidelijke hervormingen. De Voka’s en Unizo’s van Vlaanderen zouden trouwens enorm aandringen op rust: geen revolutie, wel onderhandelingen, een staatshervorming, alles goed geregeld en maak vooral dat het proper is. Avontuurlijk losscheuren? N-VA stapt daar niet in mee, dat weet ik.”

Maar is er eigenlijk nog een gemeenschappelijke basis voor het land? Dat wil Marc Vanacker uit Izegem weten. Of willen de regio’s hun eigen spel spelen?

“Dat is een groot probleem van België. Zij die België verdedigen, ontwikkelen daar relatief weinig visie over. Dat mis ik. Het moet meer zijn dan de Rode Duivels, chocolade en bier of een zanger die eens goed scoort. Wat is het algemeen bindend verhaal?”

“Ons land is een typisch voorbeeld van bipolair federalisme, een federale staat met twee partners. Er zijn vandaag, op BUB en PVDA na, geen federale partijen die opkomen in beide landsdelen. Wij hebben geen federale media, geen federaal onderwijs. De stuwende kracht is er één van uit elkaar gaan, niet naar elkaar toegroeien. Let wel, de gemiddelde Vlaming denkt niet fundamenteel anders dan de gemiddelde Waal. Integendeel, we hebben veel meer gelijkenissen dan veel mensen zouden verwachten.”

“In mei 2019 hebben we over alles gediscussieerd. Je kan dat niet opnieuw oprakelen. Dat wordt een harhling à la F.C. De Kampioenen”

De vraag van Anthony Brusselle uit Heist, sluit hierbij aan. Waarom is het onmogelijk om als Vlaming op een Waalse partij te stemmen en omgekeerd?

“Er is geen enkele regel die verbiedt dat partijen zich over de taalgrens aandienen. Waar Anthony waarschijnlijk naar verwijst, is een federale kieskring. Onze democratie heeft in die zin inderdaad een fundamenteel probleem: Vlamingen worden bestuurd door een federale regering die voor de helft bestaat uit Franstalige politici die ze niet ter verantwoording kunnen roepen. Omgekeerd geldt dat ook.”

“Dat is een constructiefout in ons systeem. In principe heb je drie mogelijkheden: ofwel doe je niets, ofwel splits je het land ofwel creëer je nieuwe instrumenten zoals de federale kieskring, die uitzonderlijk is. Kies je voor dat laatste, dan moet je je afvragen wat je met beschermingsmaatregelen voor de Franstaligen zoals de alarmbelprocedure, de bijzondere meerderheid of de pariteit in de federale regering doet. De Vlaamse demografische meerderheid wordt in de praktijk een democratische meerderheid. De Vlaamse Beweging zegt: doe maar, hé. Maar je weet zo: in Franstalige België staan ze daar niet voor te springen.”

De structuur van het land lijkt heel wat KW-lezers bezig te houden. Edward Vanbets oppert bijvoorbeeld dat partijen vaak uit eigenbelang de vele regeringen en het complexe systeem in stand houden. Hoe krijg je het uitgelegd dat wij allemaal belastingen betalen om zes regeringen te onderhouden?

“Die vele regeringen zijn een gevolg van beslissingen en hervormingen die in het verleden een antwoord boden op de problemen die men toen had. Dat sleep je natuurlijk allemaal mee. Ik begrijp dat veel mensen zich daar vragen bij stellen, maar België is nu eenmaal geëvolueerd naar een land dat heel complex is. En dus heb je een ingewikkelde structuur. Partijen houden dat niet uit eigenbelang in stand. Het komt hen misschien vaak goed uit. Maar ze hebben het niet om die reden geïnstalleerd.”

Hoe komt het eigenlijk dat een regeringsvorming telkens zo lang moet duren. Is dit het nieuwe normaal voor België?

“Ik maak mij daar wel zorgen over. Als je de top vijf van de langst durende regeringsvormingen in ons land, zitten de vier laatste erbij. Eind november breken we het wereldrecord… Dat je er niet meer in slaagt om een regering te vormen met een meerderheid in beide landsdelen is volgens mij een teken aan de wand dat het niet goed gaat. Radicale partijen winnen, maar zij willen, mogen of kunnen niet besturen. Dat geeft dat je met allemaal verliezers bij de klassieke partijen zit. Als kiezer kijken wij echter wel naar die klassieke partijen: ‘Gasten, zou je niet eens snel tot een compromis komen.’ Als ze dat dan doen, zeggen wij jaren later: ‘Dat is niet wat je toen beloofd hebt hé. Ik moet het niet meer weten, er zijn partijen die wél duidelijk zijn’. En dan kom je elke keer weer bij de extremen terecht. Die verregaande versplintering en verzwakking van het centrum is een groot probleem. Als het zo verder gaat, komt er een dag dat er geen oplossing meer mogelijk is. En dan krijg je Oostenrijkse of Italiaanse scenario’s waarbij de extremen effectief mee aan zet komen.”

“Bij ons komt daar nog eens het gigantische begrotingstekort bovenop. Wie het ook wordt, de komende jaren moet je jezelf onpopulair maken bij de bevolking. Verder zit je te onderhandelen met een relatief kleine elitegroep die de voorbije maanden enorme veranderd en vernieuwd is. Die mensen moeten elkaar nog leren kennen, dat vertrouwen moet groeien. En een vierde belangrijk element is het systeem van lopende zaken. Dat houdt de boel draaiende. Ik ben zeker dat, mochten wij net als in Amerika een shutdown krijgen, we binnen de 48 uur een regering hebben. Lopende zaken was bedoeld voor korte periodes, niet voor wat er vandaag weer gebeurt.”

Gaan we dan toch richting vervroegde verkiezingen?

“Die kans zit er wel degelijk in. Die vervroegde verkiezingen hangen al vrij lang als een zwaard van Damocles boven de Wetstraat. Die gedachte remt de formatie af. Eens je verkiezingen gehad hebt, is die gedachte weg. Je bent wel énorm veel tijd kwijt… Omstreeks mei zal dat een heikel punt zijn, als je die verkiezingen nog voor de zomer wil organiseren. Als we dan staan waar we vandaag staan, dan vind ik – met pijn in het hart – dat men naar verkiezingen moet.”

Welke thema’s zullen tijdens die campagne doorslaggevend zijn, denkt u?

“In mei 2019 hebben we over alles gediscussieerd, je kan dat niet opnieuw oprakelen. Dat wordt een herhaling à la F.C. De Kampioenen, een zoveelste misverstand, hetzelfde probleem maar geen oplossing. We hebben vorig jaar een zeer lichtzinnige campagne gezien, partijen hebben de hemel beloofd zonder de betaalbaarheid aan te tonen. Wat met België?, dat wordt de hamvraag. Moet de staat, ook politiek, hervormd worden? Moeten we denken over een automatische ontbinding als er na zes maanden geen regering is? Moeten we naar een Brits systeem, met kleinere kieskringen en een meerderheidssysteem? Wat doen we aan het begrotingsgat? Daarover zou het gesprek kunnen – en misschien moeten – gaan.”

Roeselarenaar Rik Verhulst vraagt zich af wat er zou gebeuren als bij volgende verkiezingen de grote meerderheid weigert te stemmen?’

“Niet veel. De eerste dagen zouden er grote analyses komen over de reden van al die blanco’s, dat zou vooral voor ons politicologen interessant zijn. Het zou een belangrijk politiek signaal kunnen zijn, maar uiteindelijk trekt de karavaan verder. Uiteindelijk verdeelt men gewoon de 150 Kamerzetels op basis van de wel uitgebrachte stemmen. Ik denk dat er betere manieren zijn om je onvrede te uiten. Ik ben er zelf voor om de partijfinanciering afhankelijk te maken van de opkomst: hoe minder mensen stemmen, hoe minder geld voor de partijen.”

“Je voelt trouwens een zekere berusting bij de bevolking. Herinner je de Shame-betoging door Brussel in 2010 of Koen Fillet (radiomaker bij de VRT, red.) die zijn baard liet staan zolang er geen regering was. We staan ondertussen verder in de tijd dan toen. En er gebeurt niets, hé. Geen acties, geen betogingen… Veel mensen hebben eerder iets van: ‘Hoe langer het duurt, hoe langer ze mij met rust laten’. Er komt ook amper externe druk, dat was in 2010 met de financiële crisis wel wat anders.”