De storm rond de verhoogde PFOS-concentratie in het drinkwater in de regio Zwijndrecht/Antwerpen is overgewaaid naar West-Vlaanderen. Volgens een onderzoek van het Agentschap Zorg en Gezondheid is De Watergroep de tweede slechtste leerling van de klas: het drinkwater rond Kuurne, Waregem en Wielsbeke bevat zo’n 37 nanogram PFAS per liter. Maar ook de waterlopen zijn niet onbesproken: in de Zwarte Spierebeek in Spiere-Helkijn is de PFOS-norm 33 keer overschreden. Wat is er aan de hand?
Poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) zijn door de mens gemaakte chemische stoffen die een negatief effect kunnen hebben op milieu en gezondheid. PFOS (perfluoroctaansulfonaten) behoren tot die brede familie. Ze zijn terug te vinden in allerlei producten, zoals verpakkingen, anti-kleefpannen en schoonmaakmiddelen, door een handige eigenschappen: ze zijn namelijk water-, vet- en vuilafstotend. Minpunt: ze krijgen ook wel eens de bijnaam ‘forever chemicals’, omdat ze niet biologisch afbreekbaar zijn en zich daarvoor dus in de loop der jaren overal hebben verspreid. Chronische blootstelling aan PFOS wordt bij proefdieren gelinkt met negatieve effecten op de lever, longen, hormoonwaarden, voortplanting en de ontwikkeling.
Drinkwater is (voorlopig) veilig
In samenwerking met de Vlaamse Milieumaatschappij nam het Agentschap Zorg en Gezondheid op elke locatie één staaltje drinkwater om te 14 stoffen uit de groep PFAS (waar PFOS dus eentje van is). Ook het oppervlaktewater werd geanalyseerd. Omdat het zo’n beperkte staalafnames waren wordt er eigenlijk gesproken over een oriënterende meetcampagne. Om diepgaande conclusies te trekken is dus nog meer onderzoek nodig. Maar het is nu wel al duidelijk dat er in (delen van) Dentergem, Oostrozebeke, Meulebeke, Ingelmunster, Wielsbeke, Waregem, Deerlijk, Zwevegem, Kortrijk, Harelbeke en Kuurne opmerkelijk meer PFAS in het drinkwater zit dan in de rest van Vlaanderen, op Zwijndrecht/Antwerpen na.
Momenteel is er geen reden tot paniek: de Europese norm voor PFAS-stoffen in drinkwater bedraagt sinds vorig jaar 100 nanogram per liter. Zelfs met de verhoogde concentratie van 37 nanogram per liter blijft Zuid-West-Vlaanderen ruim onder die norm. “Het gaat om een heel beperkt steekproef, wat natuurlijk niet wil zeggen dat het niet moet opgevolgd worden. Momenteel zijn wij een nieuwe meetcampagne naar PFAS-stoffen aan het opstarten die van eind juni tot eind september zal lopen. Daarbij worden al onze oppervlaktewaterwinningen gemonitord, zowel het ruwe water (= het ingenomen oppervlaktewater) als het geproduceerde drinkwater”, verduidelijkt Kathleen De Schepper, woordvoerster van De Watergroep, de drinkwaterbeheerder die in Zuid-West-Vlaanderen actief is.
Bij De Watergroep zijn ze momenteel ook bezig met de bouw van een nieuw nabehandelingssysteem in het waterproductiecentrum De Blankaart. Daar zullen ze in de toekomst onder andere gebruik maken van een tweetraps actievekoolfilter die onder andere PFAS uit het water kan zuiveren. “Tot slot pleiten wij actief bij de overheid voor een strenger beschermingsbeleid voor onze waterbronnen om ervoor te zorgen dat deze bronnen niet vervuild geraken”, aldus Kathleen De Schepper.
4,5 keer norm overschreden
Toch is niet iedereen gerustgesteld. Vlaams Parlementslid Jeremie Vaneeckhout (Groen) stelt zich vragen bij de communicatie over de problematiek: “Die cijfers zijn bij de VMM al bekend sinds 2018, maar toch werden die nooit doorgespeeld, ze zijn ergens op Vlaams niveau blijven hangen. Dat dit nu pas toevallig aan het licht komt door de werken in Zwijndrecht, dat vind ik onaanvaardbaar. Acute ongerustheid is inderdaad nergens voor nodig, maar het is wel belangrijk dat de burgers op de hoogte zijn van de te ondernemen stappen en de eventuele voorzorgsmaatregelen. Is het nog veilig dat mensen groenten uit eigen tuin eten? Experts moeten nu zo snel mogelijk in actie schieten, zodat de overheid de burgers kan informeren.”
“De vraag is of het gaat over historische of lopende vervuiling”
Niet enkel het drinkwater in onze provincie komt in opspraak, ook de PFAS- en PFOS-waarden in het oppervlaktewater in West-Vlaanderen doet de wenkbrauwen fronsen. Volgens een studie van Universiteit Antwerpen (2019), die de PFOS-waarden in baarzen en palingen uit Vlaamse wateren in kaart heeft gebracht, waren de hoogste concentraties te vinden in het Schipdonkkanaal (officieel: Afleidingskanaal van de Leie) dat tot in Zeebrugge loopt. De Europese norm voor PFOS inwaterwegen is 9,9 microgram per kilo. In het Afleidingskanaal van de Leie bedraagt de concentratie maar liefst 44 microgram per kilo, de maximumwaarde wordt dus ruim overschreden. Naar de oorzaak is het voorlopig nog gissen, al zijn er wel vermoedens.
Industrie of blusschuim?
“In West-Vlaanderen zijn er nog 26 bedrijven die een vergunning hebben om PFOS te lozen in hun afvalwater. Een groot deel daarvan in gevestigd in de ruime regio rond Kortrijk, het stroomgebied van de Leie dus. Er moet dringend onderzocht worden of deze industriële activiteiten aan de oorzaak van die vervuiling liggen of niet. Het uitlenen van dergelijke vergunningen is een bevoegdheid van de provincie, ik ben van mening dat het dus de taak is van de gedeputeerden is om samen te werken met de Vlaamse diensten om de PFOS-bronnen in kaart te brengen”, zegt provincieraadslid Wim Aernoudt (N-VA). Omdat PFOS niet door de natuur afgebroken wordt, is het namelijk niet duidelijk of het gaat over lopende of historische bronnen. PFOS werd in de jaren ’80 massaal gebruikt bij de productie van blusschuim, lezen we in een onderzoek van OVAM uit 2018. Nu niet meer, maar het kwaad is mogelijks al geschied, vreest Jeremie Vaneeckhout: “Dergelijk schuim werd zeker vaak aangewend bij branden in de textielindustrie, en die bevinden zich vooral in West-Vlaanderen. De kans is dus groot dat de verhoogde PFOS-waarden in onze waterwegen geen toeval zijn.”
De resultaten van het OVAM-onderzoek zijn echter geanonimiseerd, waardoor de locaties waar blussen met dit soort schuim gangbaar was niet bekend zijn. “Dat is jammer”, klinkt het bij provincieraadslid Aernoudt, “want ik stel me bijvoorbeeld vragen bij een eventueel verband tussen deze verontreiniging en de aanwezigheid van de militaire site van Zedelgem, waar al geruime tijd de West-Vlaamse brandweerschool is gevestigd.” Gedeputeerde Bart Naeyaert (CD&V) laat weten dat er een provinciemedewerker werd aangesteld om verder onderzoek te doen naar PFOS in West-Vlaanderen.
Daar blijft het echter niet bij. “De fractie Groen zal samen met een onderzoekscommissie dit dossier pushen op Vlaams niveau. Op korte termijn worden alle gemeentes gevraagd om alles sites in kaart te brengen die mogelijks een PFOS/PFAS-bron kunnen zijn, zoals plaatsen waar er in het verleden branden hebben plaatsgevonden. Persoonlijk zal ik dit vooral in mijn eigen regio (Anzegem, red.) opvolgen”, vult Vlaams Parlementslid Vaneeckhout aan.
Spiere-Helkijn neemt zelf actie
Tot slot tekent de VVM een slechte score op voor de Zwarte Spierebeek in Spiere-Helkijn, het zwaarst vervuilde zoetwater volgens hun metingen in 2020. De Europese norm voor PFOS werd maar liefst 33 keer overschreden. Geen verrassing voor burgemeester Dirk Walraet: “Al jaren merken onze inwoners de vervuiling van de Zwarte Spierebeek op: we zien er alle kleuren in. Maar we kregen geen gehoor bij de VMM. Enkele weken geleden hebben we zelf een staalafname uitgevoerd ter hoogte van het Kasteel van Spiere, waarvan de resultaten onze vermoedens bevestigden. Pas vandaag hebben wij reactie gekregen. De VVM laat weten dat ze vermoeden dat de vervuiling komt door sluikstorten in Moeskroen. Het probleem is ook al jaren bekend bij hen, maar maatregelen nemen? Dat doen ze niet. Ik heb nu gedreigd om de Spierebeek af te dammen, ik neem het heft in eigen handen, ik ben het beu.” Ook in onder andere de Haven van Nieuwpoort, Grensleie, Kanaal van Gent naar Oostende, Reepdijk en 12 andere West-Vlaamse waterwegen wordt de Europese norm overschreden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
