PFAS vastgesteld in zeeschuim: wat zijn de gevolgen?

Uit een studie van Agentschap Zorg en Gezondheid blijkt dat er PFAS is vastgesteld in zeeschuim in Knokke en De Haan, wat verschillende vragen doet rijzen.

Het onderzoek kwam er nadat in 2021 en mei 2022 nadat de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek of VITO wisselende hoeveelheden PFAS vaststelde in zeeschuim. In het nieuwe onderzoek werd er gemeten op twee locaties: in Knokke en De Haan. Het gaat om metingen in het zeeschuim en in het zeewater. Die metingen bevestigen dat er PFAS aanwezig is in wisselende concentraties. Dat roept een aantal vragen op.

1. Hoe groot is de aanwezigheid van PFAS?

In de zeewaterstalen werden nagenoeg geen PFAS aangetroffen, maar wel in het zeeschuim. Dat varieert van 0,01 ng/kg/dag tot een blootstelling (ver) boven de toegestane 0,63 ng/kg/dag.

2. Kan dat kwaad?

Ja en nee. De doorsnee kustganger hoeft zich geen zorgen te maken. Zolang je het zeeschuim niet in grotere hoeveelheden inslikt, of er langdurig contact mee hebt, is het risico zeer beperkt. “Zwemmen, baden en spelen in zeewater houdt geen risico’s in voor de gezondheid, omdat de concentraties PFAS in zeewater veel lager zijn dan in zeeschuim”, weet Joris Moones, woordvoerder van Zorg en Gezondheid: “In het zeeschuim kunnen de concentraties hoger zijn, maar ook dat is niet altijd het geval en er is ook niet altijd zeeschuim aanwezig. Sporadisch in contact komen met zeeschuim is geen probleem. Maar het is wel aan te bevelen om het zeeschuim niet in te slikken en kinderen niet te laten spelen in het zeeschuim. Een goede hygiëne na een dagje strand is altijd verstandig: spoel uw lichaam af en was uw handen, zeker voor het eten.”

3. Kan dat iets concreter?

Er is een standaard scenario en een worst case scenario. Standaard betekent dat je zeven tot acht dagen per jaar in contact komt met zeeschuim van 18 tot 76 kubieke centimeter, waarbij je één tot drie slokken per dag binnenkrijgt. Als dat zo is, dan kom je nog uit onder de ‘veilige grens’. Voor kinderen tot tien jaar wordt dan wel voorzichtigheid geboden, op basis van de stof EFSA die aangetroffen werd in Knokke.

Als je uitgaat van het worst case scenario, kom je 25 dagen per jaar in contact met het zeeschuim van zo’n 86 tot 170 kubieke centimeter per dag, of 3 tot 5 slokken per dag. En dan moet je wel opletten.

4. Wie moet er dan precies op letten?

Wie pakweg elke dag in zee gaat zwemmen, blijft beter weg van schuim, en ook watersporters zoals surfers riskeren mogelijks een hogere blootstelling.

5. Moeten we ons ongerust maken?

Ja en nee. Uit het rapport blijkt dat voorzichtigheid is geboden in bepaalde scenario’s. Alleen zijn die onderzoeken niet bepaald representatief voor de hele kustgemeente. Ze zijn wel zogenaamd ‘indicatief en oriënterend’. Met andere woorden: het geeft al een idee aan wat je je kan verwachten mocht je een uitgebreider onderzoek doen.

6. Wat is PFAS precies weer?

Per- en polyfluoralkylstoffen zijn chemische stoffen die door de mens zijn gemaakt. Zij komen van nature niet in het milieu voor. Ze zijn onder andere water-, vet- en vuilafstotend. Ze zitten in verschillende producten. Bijvoorbeeld in smeermiddelen, voedselverpakkingsmaterialen, blusschuim, anti-aanbaklagen van pannen, kleding, textiel en cosmetica. Ook worden ze gebruikt in verschillende industriële toepassingen en processen, maar het grote nadeel is dat ze niet of nauwelijks afbreken in het milieu en een toxisch effect hebben op het milieu, en ophopen in het menselijk lichaam.

7. Waarom in zeeschuim?

Zeeschuim komt vaak voor, en dat kan op een natuurlijke manier ontstaan, waar niets mis mee is. Dat gebeurt als er hele kolonies schuimalgen afsterven, waardoor de golven – geholpen door de wind – die schuim opkloppen die je langs onze vloedlijn vindt. Het kan ook ontstaan door vervuiling. Het is net in dat laatste dat er PFAS wordt aangetroffen.

8. Hoe zit het met ons zeewater?

Volgens het rapport is PFAS-blootstelling door contact met zeewater zeer laag. Ook zand vermijden zou niet aan de orde zijn. Bovendien is in de standaard scenario’s het risico op PFAS groter door dagdagelijkse blootstelling via andere zaken als voeding of drinkwater.

9. Wat is de oorzaak?

Vervuiling, dat hoeft geen verrassing te zijn. Maar van waar het precies komt, is nog niet duidelijk. Daar is verder onderzoek voor nodig. “Daar dringen wij erg op aan”, weet Bart Vanwildemeersch van de West-Vlaamse milieufederatie. “Ik begrijp niet dat er geen metingen werden uitgevoerd dichtbij de IJzer. Als de stroming van ginder komt, dan kan je onmogelijk kijken naar bedrijven als 3M als schuldige. Dan moet je de oorzaak elders zoeken. Zo werden er al hoge waarden gemeten in De Blankaart en is het geen geheim dat de jachthaven van Nieuwpoort het niet goed doet.”

10. Onze kust is toch niet alleen?

Inderdaad. Ook in Nederland zijn er al op verschillende plekken aan de kust hoge PFAS-waarden gemeten. Dat heeft te maken met de zogenaamde ‘global sea spray’: kleine waterdeeltjes uit de zee die PFAS vervoeren via de lucht naar het land. Dat betekent dat de vervuiling even goed kan komen van bedrijven aan de andere kant van de wereld. Verontrustend is dat daar ook PFAS gevonden is in de duinen, met op bepaalde plekken zo’n hoge waarden dat die technisch gezien gesaneerd zou moeten worden. “In Nederland zijn ze al actie aan het ondernemen”, klinkt het bij Bart Vanwildemeersch. “Ik hoop dat we er hier ook dringend werk van maken.”