Vanaf vrijdag 22 april loopt in het Klein Seminarie In Vitris, een prestigieuze tentoonstelling over glaskunst. “Vlaanderen was eeuwenlang het mekka van het gebrandschilderd glas. Iedereen in de wereld weet dat, alleen is men het in Vlaanderen vergeten”, zegt glaskunstenaar, oud-leerling van het college en geboren Roeselarenaar Joost Caen.
“Wie op het einde van middeleeuwen en in de gouden eeuwen daarna rijk was, kocht glasramen”, legt Joost Caen (62) vol passie uit. “Glas was nummer één onder de luxe-geschenken, nog voor schilderijen, tapijten of beelden. Later is er een opdeling gekomen tussen de schone kunsten en de toegepaste kunsten.”
“Glaskunst kwam in de tweede categorie terecht wat de appreciatie voor het glasraam vanaf dan ten onrechte aanzienlijk deed afnemen.”
Weinig Vlamingen
“Nog weinigen weten dat de Zuidelijke Nederlanden, zeg maar het Graafschap Vlaanderen en het Hertogdom Brabant, in de 15de en 16de eeuw het wereldcentrum waren van de glasraamproductie. Met weinigen bedoel ik weinig Vlamingen.”
“De rest van de wereld weet dat maar al te goed. Veel van onze topstukken zitten ondertussen in onder meer Londen, Parijs, New York en Los Angeles of in andere buitenlandse private collecties.”
“Als glaskunstenaar, maar vooral als conservator-restaurator en hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen was het evident om historisch glas wetenschappelijk te bestuderen. Oud glas onderzoeken in functie van correcte restauratie en bewaring was een noodzaak.”
“Ik ben dus eigenlijk noodgedwongen aan mijn collectie begonnen. Je doet nu eenmaal geen experimenten met kunstwerken van derden. Geschikt gebrandschilderd glas vinden, was evenwel niet zo eenvoudig.”
“Veel historische glasramen werden in de loop van de 18de eeuw en begin 19de eeuw verkocht want hier in de Nederlanden was nauwelijks interesse, maar in het buitenland, vooral Engeland, was ons erfgoed fel gegeerd. Regelmatig reisde ik naar Groot-Brittannië om Vlaamse glaskunst aan te schaffen en terug naar hier te brengen. Ondertussen mag je stellen dat ik de belangrijkste private collectie glasramen heb in de Benelux. De fraaiste stukken stel ik tentoon in Roeselare.”
Beetje rebels
De tentoonstelling In Vitris in het Klein Seminarie is een beetje thuiskomen voor Joost Caen. “Wij woonden in Gits maar ik liep school in Roeselare. Eerst in de Stadsjongensschool, nu De Brug, waar ik al een eerste aanzet kreeg van mijn meesters.”
“Meester Bruneel liet me al in het eerste leerjaar kennis maken met kunst en meester Degryse maakte van mij een natuurfanaat wat me bij de BJN, de Belgische Jeugdbond voor Natuurstudie, deed belanden. Later ging mijn wereld pas echt open in het college. Daar had ik het gevoel dat het beste uit ons werd gepuurd.”
“Al liep niet alles van een leien dakje. Ik was niet altijd de makkelijkste, een beetje rebels, ging een discussie nooit uit de weg en stond soms in de gang aan de deur van de superior om weer eens een figuurlijke oorvijg te krijgen. Ik kon er bijvoorbeeld niet mee om dat ik de avondstudie niet mocht verlaten om op tijd in mijn tekenles te zijn in de academie in de Leenstraat.”
“In de SASK heb ik vooral klassiek en degelijk leren tekenen en schilderen. Aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen werd het mij evenwel duidelijk dat er nog zoveel meer was. Men liet er ons van alles proeven en ik kreeg een coup de foudre toen ik de lessen volgde over glaskunst en glasrestauratie. Het was meteen zeker dat dit de rest van mijn carrière en ook leven zou gaan beheersen.
Missie
“Ik had al heel vroeg het gevoel aan een missie te werken. Enerzijds was er haast om te redden wat er nog te redden viel, zodat niet alle vaktechnische kennis en vaardigheden zouden verdwijnen. Er was echter ook een grote nood om het onderwerp wetenschappelijk te benaderen.”
“Zo’n aanpak was al decennia de normaalste zaak voor schilderkunst, beeldhouwkunst en architectuur, maar was in ons land onbestaande voor glaskunst. Toen ik, samen met een collega, in 1988 de Opleiding Conservatie-Restauratie in Antwerpen opstartte, kon ik er voluit werk van maken.”
“Die twee zaken, het artistieke aspect en het wetenschappelijke aspect, heb ik mijn hele carrière niet meer losgelaten. Ik heb in al die jaren evenveel in onderzoeksruimten en laboratoria gezeten als in mijn artistiek atelier. Voor restauraties zijn immers vaak chemische analyses nodig. Toen men de opleiding restauratie glaskunst op universitair niveau tilde, ben ik uiteraard mee gestapt en in 2009 werd ik Doctor in de Conservatie-Restauratie.”
Bewaren
“Dat alles combineerde ik met vele artistieke opdrachten en lezingen in binnen- en buitenland. Ik heb in alle Europese landen met uitzondering van Bulgarije gastcolleges gegeven. Veel voldoening kreeg ik van de opdracht om de abdij van Fonte Avellana in de Marche in Italië te voorzien van nieuwe moderne glasramen. Ook de abdij van Echourgnac in de Périgord was voor mij een indrukwekkend project, naast meerdere andere mooie opdrachten.”
“Momenteel ben ik bezig met de nieuwe brandglazen voor het voormalige Kartuizerklooster in Leuven waar een centrum voor geestelijke gezondheidszorg voor kinderen en jongeren wordt uitgebouwd.”
“Ondertussen heb ik onlangs afscheid genomen van de universiteit en moet er nu nagedacht worden hoe mijn collectie in de toekomst bewaard kan worden en hoe de expertise die we hebben opgebouwd niet opnieuw verloren gaat. We denken aan het oprichten van een Vlaams-Nederlands glascentrum waar de collectie, het archief en de bibliotheek in onder gebracht wordt en waar de komende generaties ook actief aan de slag kunnen inzake creatie en restauratie.”
Topstukken
Maar eerst verhuizen de beste stukken uit de verzameling van Joost Caen nog even een maandje naar Roeselare.
“Ik ben bijzonder blij met dit project. Het Klein Seminarie bewijst hier dat het meer wil doen dan het uitvoeren van het gekende en verplichte curriculum en het realiseren van de eindtermen. Het onderwijs mag niet bang zijn om een stapje verder te gaan. Zo inventariseren de leerlingen de glasramen in het Roeselaarse. Een belangrijke opdracht, en eentje die je niet verwacht van een school.”
“Doordat naast mijn tentoonstelling een hele resem educatieve projecten met talrijke workshops worden opgestart van het eerste leerjaar van de basisschool tot aan het laatste jaar middelbaar hebben zij goed begrepen dat kunst, educatie en onderzoek hand in hand gaan. En is dat nu net niet mijn credo!”
Vlaams erfgoed
“Ik breng ook enkele Vlaamse topstukken mee naar de kapel van het Klein Seminarie. Deze zijn slechts heel zelden te zien. Het zijn glasramen die door de Vlaamse regering als beschermd Vlaams erfgoed zijn erkend. Ze mogen dus ons land niet verlaten. Verder biedt de tentoonstelling een mooi overzicht van wat er sinds de 15de eeuw in de Nederlanden is gemaakt.
Daarnaast stel ik ook eigen werk tentoon. Eén glaskunstwerk blijft voor altijd in het college. Voor het afscheid van directeur Pouseele maakte ik een glazen toegangsdeur naar de kapel. Vroeger kregen superiors een schilderij cadeau. Voor Kris Pouseele mocht het iets anders, iets unieks, zijn.
Sterreboskasteel
“Roeselare en het Klein Seminarie mogen echt wel trots zijn op deze realisatie. Het is een primeur. Nooit eerder werden deze topwerken samen getoond. In Vitris mag zich verwachten aan bezoekers vanuit het hele land en zelfs van daarbuiten. Het initiatief krijgt trouwens de steun van UNESCO in het kader van het Jaar van het Glas.”
“Daarnaast geef ik ook lezingen in ARhus en in het kasteel van Rumbeke. Daar zit het oudste glasraam van het voormalige Graafschap Vlaanderen. Wie in Roeselare weet dat? Het kernraam dateert van ca. 1470 en de triomfboog errond van ca. 1535. Een aantal jaren terug had ik de eer om het te mogen restaureren. Een boeiend project, want ook hier kwamen al mijn interesses samen: de kunstgeschiedenis, het métier en wetenschap en techniek”, besluit Joost Caen.
(BC)
‘In Vitris’ loopt van zondag 24 april tot en met zondag 29 mei van woensdag tot zondag van 14 tot 17 uur. Reserveren kan op www.visitroeselare.be.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
