Expo ‘Zelfportretten’ gestart in Oostende, een van de vier Ensortentoonstellingen van Xavier Tricot

Op donderdag 21 maart opent in het James Ensorhuis in Oostende de tentoonstellingen Zelfportretten of James Ensor door James Ensor. Het is een van de vier thematische tentoonstellingen waar Oostendenaar en Ensorspecialist Xavier Tricot (69) in het Ensorjaar 2024 curator van is. In Bozar in Brussel loopt momenteel ook James Ensor. Maestro. Met beide tentoonstellingen openbaart Tricot ons opnieuw onbekende aspecten van Ensors werk en leven.

In Het James Ensorhuis cureert Tricot tot 16 juni de expo James Ensor door James Ensor. Zowel op papier, in olieverfschilderijen als geëtst heeft Ensor zichzelf tussen zijn 18de en tot voorbij zijn 80ste meer dan 50 keer geportretteerd. Promotioneel, zelfbewust, uitdagend, schalks, hoofs… “Het zelfportret is voor hem, net als bij Rembrandt, heel belangrijk geweest”, aldus Tricot. “Je kunt er zijn fysieke en psychologische groei volgen, van zijn adolescentie tot op hoge leeftijd. Het zelfportret vormt als het ware een nieuw spiegelbeeld, dat geconfronteerd wordt met de gespiegelde en met de kijker.”

In zijn Zelfportret met bloemenhoed presenteert hij zich als jonge 23-jarige kunstenaar. “De hoed met veer schildert hij er pas een paar jaar later bij, met een knipoog naar Rubens en de niet mis te verstane boodschap: ik ben de nieuwe Rubens. Zo leren we de jonge kunstschilder kennen als een avant-gardist, die toch zijn plaats opeist in de traditie van de oude meesters als Bosch, Breugel, Watteau… Het zelfportret behoeft een spiegel of foto, maar zet ook aan tot bespiegeling.” De catalogus is uitgegeven bij Pandora Publishers, telt 191 bladzijden en kost 34,95 euro. Later op het jaar zet de curator nog expo’s op over De Intrede van Christus in Brussel en Satire, parodie en pastiche bij Ensor.

Bozar

In Bozar in Brussel presenteert Xavier Tricot nog tot 23 juni James Ensor. Maestro. Dat gebeurt 95 jaar na Ensors retrospectieve in Bozar, toen nog Paleis voor Schone Kunsten, in 1929. Daarvoor verliet zijn meesterwerk De Intrede van Christus in Brussel zelfs het huis van Ensor in de Vlaanderenstraat. Puttend uit tal van privécollecties en veelal nooit eerder getoond werk, belicht de curator in James Ensor. Maetro in de Bozar dat in Ensors erg veelzijdige oeuvre de enscenering een van zijn favoriete expressiemiddelen was. “Zijn artistieke ontwikkeling wordt gekenmerkt door zijn neiging tot spektakel. Zo herschiep hij zijn zolderatelier telkens opnieuw in een podium waarop hij, als regisseur van zijn eigen scenes, zijn merkwaardige figuren ten tonele voerde. Daarbij is Ensor veel meer dan alleen maar de schilder van maskers”, zegt Tricot.

Privécollecties

Van de ongeveer 150 getoonde werken komen er zeker 90 procent uit privécollecties. Bij zijn zoektocht naar nooit getoond werk bij privéverzamelaars kan de curator natuurlijk terugvallen op zijn jarenlange expertise, het voordeel dat hij bekend is als specialist ter zake en dat hij het opgebouwde vertrouwen van zijn bruikleengevers nooit heeft beschadigd.

“Mooi bij de expo in Bozar vind ik ook dat kunst en wetenschap elkaar hebben gevonden in dit project, want de expo kwam uiteindelijk tot stand op vraag van Kom op tegen Kanker, dat mij daarover aansprak.” Tricot koos onder meer voor volgende thema’s: het carnaval, de dodendans, de maskerade, de optocht, het slagveld, de vermomming en balletopera… Maar hij laat de bezoeker ook Ensor kennen als een begaafd schrijver, groot muziekliefhebber en niet onverdienstelijk componist. Naast zijn werken zijn ook manuscripten, foto’s en handgeschreven partituren te bekijken.

Commercie

Wordt Ensor bij zo’n herdenkingsjaar ook niet te veel als marketingproduct gerecycleerd? “Die interpretatie laat ik voor jouw rekening”, repliceert Tricot. “Ik ga daar niet over uitweiden, want dan zit ik in het commerciële vaarwater. Anderzijds creëert die zakelijke nichemarkt ook nieuwe mogelijkheden op organisatorisch en artistiek vlak.”

Bij Lannoo verscheen naar aanleiding van de expo het boek James Ensor. Maestro. “Hoewel het dezelfde titel, inhoud en hetzelfde campagnebeeld draagt, is het geen catalogus van de tentoonstelling”, benadrukt de auteur. “Het is meteen ook het allereerste werk over de Oostendse kunstenaar bij die uitgeverij.” Het boek telt 190 bladzijden en kost 39,99 euro.