Op vrijdag 5 april keert een monstrans uit 1846 terug naar de Sint-Salvatorskathedraal in Brugge. De kerkfabriek wist niet eens dat dit eeuwenoude erfgoedstuk verdwenen – wellicht gestolen – was! Wakkere Bruggeling Andries van den Abeele kon de veiling van de monstrans verijdelen.
Een week geleden kreeg voormalig schepen Andries vanden Abeele van Jean Van Cleven, een kenner van de neogotiek, een tip dat op woensdag 27 maart een veiling zou plaatsvinden in een veilinghuis in Nazareth, waar een monstrans zou aangeboden worden. Een monstrans is liturgisch vaatwerk waarin de heilige hostie van de katholieke kerk getoond wordt. “De waarde werd geschat op 1.700 à 2.200 euro. Het ging om een monstrans die in 1846 door de Brugse edelsmid Jan-Baptist Vandamme was gemaakt.”
Verkoop
“Kanunnik Petrus Tanghe had het indertijd aangekocht voor zijn Mariacongregatie in de Westmeers in Brugge. Hoogstwaarschijnlijk werd de monstrans bij de verkoop van het congregatiegebouw in 1973 aan de stad Brugge naar de schatkamer van de Sint-Salvatorskathedraal overgebracht. Dat de kathedraal in het bezit was van dit religieus erfgoedobject, blijkt uit een artikel uit het tijdschrift Biekorf, waarin het in een voetnoot beschreven werd”, weet de oud-schepen.
Verdwenen
“De monstrans moet tussen 1979 en 1989 verdwenen zijn. Want in de inventaris die erfgoedconsulent Benoît Kervyn later opmaakte, wordt het object niet meer vermeld. Het kon dus wellicht evenmin deel uitgemaakt hebben van de buit van de sensationele kathedraalroof in 2009”, aldus vanden Abeele, die contact opnam met de pastoor-deken en de vicaris-generaal van het bisdom.
Ondertussen tikte de klok verder. De kans dat een geroofde kunstschat zou geveild werden, werd steeds groter. Daarom contacteerde de voormalige schepen zelf het veilinghuis. Hij oordeelde dat de verkoop als mogelijk ‘verdacht’ zou moeten worden gemeld bij de politiecel ‘geroofde kunstschatten’. Bijgevolg trok het veilinghuis de verkoop in, waarna de anonieme aanbieder besloot de monstrans terug aan de kathedraal te schenken.
Het veilinghuis deelde mee dat de koper het stuk voor 100.000 franken (2.500 euro) ‘cash’ dertig jaar geleden aangekocht had bij een antiquair en brocanteur, van wie de koper zich de naam niet meer herinnerde. “Dat het stuk gratis terug bezorgd werd aan de kathedraal, kan beschouwd worden als een mild gebaar. Maar misschien ook wel als middel om vervelende vragen te vermijden over hoe de monstrans destijds de kathedraal kon verlaten, zonder dat dit werd opgemerkt.”
Verjaard ?
“Wellicht zijn de feiten verjaard, maar er blijven nu nog verschillende onderzoeksdaden te stellen om te achterhalen wat er destijds is gebeurd en of het effectief om diefstal gaat”, stelt de Bruggeling. “Er blijven nu nog verschillende onderzoeksdaden te stellen om te achterhalen wat er destijds is gebeurd en of het effectief om diefstal gaat, maar ook om herhaling ervan te kunnen voorkomen.”
“Er is een grondig onderzoek van de nog aanwezige documenten nodig, onder meer van de notulen van de kerkfabriek voor de periode 1979-1988, om na te gaan of de verdwijning van de monstrans uit de reserves van de kathedraal destijds werd opgemerkt en of er enig gevolg aan werd gegeven of enige uitleg of verantwoording voor werd gevonden.”
“De kerkfabriek zou best de inventaris van Benoît Kervyn vergelijken met de gepubliceerde inventaris van 1979, om na te gaan of er eventueel nog andere objecten in de periode tussen die beide inventarissen verdwenen zijn”, aldus Andries vanden Abeele.
Klacht
Vanden Abeele vindt dat de kerkfabriek klacht moet indienen bij de politiecel ‘verdwenen kunstwerken’. “Dat moet de ondervraging mogelijk maken van de huidige eigenaar om duidelijker informatie te verkrijgen. Ik heb in een ander geval vastgesteld dat de bevoegde politiedienst er actief werk van maakte. Heeft de koper inderdaad de monstrans op een markt gekocht? Zo ja, bij wie? En is er eventueel toch een link met de belangrijke roof in het kathedraalmuseum, die dateert van 2009 en die nog steeds onopgelost is?”, besluit Andries vanden Abeele.
Zijn conclusie luidt dat sommige kerkelijke en burgerlijke besturen in het verleden nonchalant zijn omgegaan met het kerkenbezit.
Gratis
Bart Vercauteren, voorzitter van de kerkfabriek, stelt: “Uiteindelijk heeft het veilinghuis op onze vraag de veiling van de monstrans ingetrokken. Met dank aan Jean Van Cleven, de specialist in neogotiek die het object ontdekt heeft. Onze hoofdbekommernis was en is dat de monstrans terugkeert naar de kathedraal. Dat zal op 5 april gebeuren. Het siert de verkoper dat hij dat gratis doet!”
“We zullen nagaan wat er precies gebeurd is met de monstrans en in onze archief en inventaris zoeken. Maar dat is niet eenvoudig. Het kan zijn dat die monstrans in de periode tussen 1979 en 1988 ingeruild werd voor een ander stuik. Spreken over diefstal is voorbarig. Je moet al sterk in je schoenen staan om klacht in te dienen wegens diefstal. Ik kan u verzekeren dat de kerkfabriek al twintig jaar goede zorgen draagt voor haar patrimonium. Achterhalen wat er veertig jaar geleden gebeurd is, is erg moeilijk.”
Veilinghuis
Tim De Doncker van het veilinghuis Coronari in Nazareth voegt hieraan het volgende toe: “De precieze omstandigheden van de verdwijning zijn anno 2024 inderdaad moeilijk te achterhalen. Werd de zilveren monstrans meegenomen door iemand om op te kuisen en keerde het nadien niet terug? Werd het stuk uitgeleend en leidde het nadien een eigen leven? Werd het ontvreemd? De mogelijkheden zijn legio.”
“Zeker is wel dat het item opdook in het begin van de jaren ’90 op de befaamde kunstmarkt aan Sint-Jacobs te Gent. Op die plaats werd het stuk ter goeder trouw aangekocht door een gepassioneerde verzamelaar, die het voorwerp nadien ruim dertig jaar koesterde. Naar aanleiding van een verhuis besloot de eigenaar, zoals zo vaak, een aantal stukken van de hand te doen, waaronder ook de zilveren monstrans.”
Vaak verwisseld
“Dat het item mogelijk op de markt zou komen bij een internationaal opererend veilinghuis met een wereldwijde uitstraling en zichtbaarheid – vorig jaar verkocht het veilinghuis een schilderij van Jacob Jordaens en atelier voor bijna 700.000 euro – toont enkel aan dat de monstrans na de verdwijning ongetwijfeld al vaak van hand verwisseld is.”
“Indien het voorwerp ooit werd ontvreemd uit de collectie van de kathedraal, dan zou de dief wel heel onverstandig te werk gaan door het stuk aan te bieden bij een veilinghuis met een optimale visibiliteit. Op basis van een intens overleg tussen de kerkfabriek en ons veilinghuis, die alles in het werk stelde om het stuk naar zijn oorspronkelijke ‘thuis’ te laten terugkeren, besloot de eigenaar het stuk te retourneren aan de kathedraal.”
“Deze terugkeer toont alvast aan dat alle inspanningen die de verschillende overheden, die zich de laatste jaren intensief hebben bezig gehouden met een inhaalbeweging van de registratie van erfgoed, nuttig zijn. Publieke collecties kunnen hier enkel maar baat bij hebben”, aldus Tim De Doncker.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
