Dertig procent minder inschrijvingen voor lerarenopleidingen in Vlaanderen in vergelijking met elf jaar geleden. Nog minstens tot 2028 jaarlijks 5.000 à 7.000 vacatures die niet ingevuld raken. De cijfers over het lerarentekort zijn weinig hoopvol, “maar mogen ons niet ontmoedigen”, zeggen directeurs onderwijs Noël Selis (Vives) en Wouter Van Hoorne (Howest). “Als onderwijsinstelling dragen we mee de verantwoordelijkheid om de maatschappelijke waarde van het leerkrachtenberoep in de kijker te zetten. Initiatieven in samenwerking met het werkveld moeten goesting geven om voor de klas te staan en het acute lerarentekort opvangen.”
“Het lerarentekort dat vandaag alomtegenwoordig is in de media, zagen we jaren geleden al aankomen”, begint directeur onderwijs van Vives Noël Selis. “Door de pensioenhervorming waren oudere leerkrachten langer aan het werk. Zo bleef het tekort nog even onder de radar, maar het zat er wel aan te komen, zo toonden de dalende inschrijvingscijfers aan. De redenen voor die afgenomen interesse zijn complex, te beginnen met de vlakke loopbaan die het onderwijs al jaren biedt. Vorige eeuw sprak de werkzekerheid van het leerkrachtenberoep in het voordeel van het onderwijs, maar bij de huidige generaties jongeren trekt dat perspectief niet meer aan. Van vaste benoemingen liggen nog maar weinigen wakker.”
“Dat geldt overigens niet alleen voor generatiestudenten, ook zij-instromers – oudere generaties die zich na een tijd in een andere sector omscholen tot leerkracht – zien die traditionele opvatting eerder als verstikkend.” Daarnaast wordt een leerkracht alleen als rendabel gezien als die voor een klas staat, zegt Selis, terwijl ook daarbuiten mogelijkheden bestaan. “Gediplomeerde leerkrachten die niet (langer) willen lesgeven, kunnen ook aan de slag als aanvangsbegeleider, in monitoraten, als mentor-coach… maar op dit moment wordt op die opties te weinig ingezet.”
“In een laatste jaar moet je studenten autonomie durven geven”
De maatschappelijke verwachtingen van de onderwijssector zijn ook alleen maar toegenomen. “Sociale taken die vroeger elders werden ingevuld, krijgt het onderwijs nu toegewezen. Een leerkracht is niet louter meer een lesgever, maar ook een maatschappelijk werker, opvoeder, begeleider en psycholoog. De job is bijzonder veeleisend geworden.” Wouter Van Hoorne, opleidingsmanager School of Education Howest, beaamt. “De uitdagingen zijn er zeker, maar ik merk ook dat jongeren daarin net een drijfveer vinden: ze kunnen nieuwe generaties mee vormen. De kijk op het onderwijs is stilaan opnieuw aan het veranderen. De inschrijvingscijfers zijn daardoor aan een voorzichtige klim bezig, maar alleen op lange termijn zullen we daarvan de effecten ondervinden.”
Sneller voor de klas
Vanuit het werkveld is de vraag naar kortetermijnoplossingen echter groot. “Hogescholen voelen de druk om studenten sneller op de arbeidsmarkt los te laten”, zegt Selis. “Vives wil deels aan die vraag tegemoetkomen, maar tegelijk waken we erover dat we studenten niet verbranden door te snel te veel van hen te vragen. Om voor de klas te staan, is een zekere basis aan competenties nodig. Die heb je niet verworven na enkele weken opleiding.” Om het acute lerarentekort op te vangen, krijgen laatstejaars de kans om hun eindstage te vervangen door een interimopdracht. “In een laatste jaar, wanneer zo goed als alle vaardigheden verworven zijn, moet je studenten autonomie durven geven. Zowel de partnerscholen als onze studenten ervaren die aanpak als heel positief”, zegt Van Hoorne.
Ook voor zij-instromers beantwoorden de opleidingstrajecten aan de vraag naar een snellere instap op de arbeidsmarkt. Van Hoorne: “Door die trajecten flexibel in te vullen, kunnen we de weg naar een job in het onderwijs haalbaarder maken voor wie een gezinsleven heeft en dus meer toekomstige leerkrachten opleiden. Contact- en afstandsonderwijs vullen elkaar daarbij aan, trajecten zijn korter of langer, afhankelijk van de noden van de student.”
Vrijstellingen dankzij verworven competenties
Ook bij Vives zijn verkorte trajecten mogelijk. Selis: “Studenten kunnen nog tijdens hun opleiding starten met lesgeven en die uren verzilveren als stage. We zetten ook maximaal in op reeds verworven competenties en bieden vrijstellingen in ruil.” Flexibiliteit troef, maar of die ook garant staat voor voldoende gekwalificeerde afstuderenden? “Dat is een evenwicht dat we constant bewaken”, zegt Selis. “In ons BOOST-traject, een samenwerking tussen onze opleiding en Kortrijkse basisscholen, gaan zij-instromers tijdens hun opleiding aan de slag in een lagere school. Zo krijgen ze de kans om de theorie meteen in de praktijk om te zetten. Elke student wordt wel bijgestaan door een mentor op de stageplek en een begeleider van Vives.”
“De randvoorwaarden voor zij-instromers zijn allesbehalve ideaal”
De stijgende inschrijvingscijfers bij zij-instromers bewijzen dat die aanpak werkt. Al zou het nog beter kunnen, zegt Selis. “De randvoorwaarden voor zij-instromers zijn allesbehalve ideaal. In ons BOOST-traject lopen opleiding en werkervaring gelijk. Dat vraagt grote inspanningen: de studenten moeten hun werk opgeven, worden daarop gesanctioneerd, en zien pas na een paar maanden hun nieuwe arbeid verloond. Bovendien telt maximaal slechts tien jaar beroepservaring mee voor anciënniteit, waardoor hun verloning vaak daalt. Van de zestig geïnteresseerden die vorig jaar bij ons aanklopten, zijn er op dit moment dan ook maar vijf aan zo’n traject bezig.”
Opfrissing voor herstarters
Binnenkort plannen beide hogescholen, in samenwerking met VDAB, ook voor herstarters een traject uit te rollen. “Hoe kunnen we gediplomeerde leerkrachten die de job al jaren niet uitoefenen op een zinvolle manier ondersteunen bij een terugkeer naar het onderwijs?”, legt Van Hoorne uit. “Het onderwijs van vandaag is niet te vergelijken met dat van twintig jaar geleden: leerlingen zijn mondiger, digitalisering speelt een grotere rol… Een opfrissingscursus is volgens ons het middel om herstarters door die uitdagingen te loodsen en hen gewapend aan de start te laten staan. In een andere provincie bestaat die mogelijkheid al, tijd dat we in West-Vlaanderen ook op die kar springen.” (Maud Vanmeerhaeghe/foto howest)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
