Achter de schermen van De Concessie in De Haan: “Hier stap je net een sprookjeswereld binnen”

Een stukje belle époque langs onze kustlijn, dat vind je enkel nog in De Haan. De Concessie, een wijk pal aan het goudgele Noordzeestrand, zag eind negentiende eeuw het levenslicht en ademt nog steeds de pracht en praal van 134 jaar geleden. Ook nu nog gelden er strikte (ver)bouwregels om dit stukje erfgoed te bewaren. “Dit is een unieke plek”, zegt gids Pieter Schillewaert.

In ver vervlogen tijden was De Haan niets meer dan een gehucht binnen de polderdorpjes Klemskerke en Vlissegem. Een open vlakte, waar de natuur nog vrij spel had. De aanleg van de stoomtramlijn, de voorloper van onze kusttram, en de aanleg van de Concessie gooiden de rollen helemaal om.

Wie het vandaag over De Haan heeft, denkt meteen aan stemmige villa’s, rode daken en groene, kronkelende lanen. In 1889 gaf de Belgische staat vijftig hectare duinen in concessie aan twee bouwpromotoren uit Antwerpen en Mechelen. Die mochten er een compleet nieuwe villawijk optrekken.

“Onze buren Oostende en Blankenberge waren eind negentiende eeuw in volle ontwikkeling en lokten steeds meer toeristen”, legt Pieter Schillewaert (40) uit. De getogen De Hanenaar is al zes jaar als gids actief en weet als geen ander de geschiedenis van zijn geliefde gemeente in geschenkverpakking te serveren.

“Waar Knokke met ‘blingbling’ gelijk staat, is discretie hier het codewoord. Nog altijd, trouwens”

“Koning Leopold II wilde aanvankelijk een groot park tussen beide gemeenten aanleggen. Hier was letterlijk niks, maar de stoomtram en de bijhorende halte hier in De Haan vormden een katalysator.” De plannen stonden wel onder strikte voorwaarden. “Alle woningen moesten in Anglo-Normandische stijl opgetrokken worden, de bouwheren moesten mee instaan voor de bebossing en aanleg van de wegen…”

Hoogbouwkoorts

De grote stroomversnelling volgde in 1896, toen de Société Anonyme du Coq-sur-Mer opgericht werd. “Tot dan waren er hoop en al een tiental villa’s gebouwd. Nu werd die vijftig hectare in loten van minstens vierhonderd vierkante meter opgedeeld, waarvan maximaal een derde bebouwd mocht worden. De rest moest groen blijven.”

Al snel volgden er twee uitbreidingen van De Concessie: in 1904 werd drie hectare toegevoegd om de zeedijk aan te leggen, in 1912 volgde nog eens vijftien hectare die de Duitse architect-urbanist Josef Stübben mocht uittekenen. “Hij had eerder al Het Zoute in Knokke vormgegeven.”

Doorheen de eerste helft van de twintigste eeuw raakte De Concessie met mondjesmaat volgebouwd, in 1979 liep de overeenkomst af. “Dat was negentig jaar eerder zo bepaald”, gaat Pieter verder. “Tot dan was de grond nog altijd eigendom van de Belgische overheid, nu kreeg iedereen de kans om het perceel te kopen waarop hun villa stond. En vrijwel iedereen heeft dat ook gedaan.”

In het decennium voor het aflopen van De Concessie gingen stemmen op om de villawijk met de grond gelijk te maken. “De hoogbouwkoorts sloeg toen overal aan de kust toe, dat was hier niet anders. Actiegroepen voerden een verwoede strijd en trokken uiteindelijk aan het langste eind: in 1981 werden de eerste gebouwen als monument beschermd, in 1995 volgde de volledige Concessie als beschermd dorpsgezicht. Jammer genoeg zijn er toch enkele panden gesneuveld…”

“Veel locals vind je niet meer binnen de grenzen van De Concessie. Die wonen aan de andere kant van de tramlijn. Wie hier dan wel woont? Tweedeverblijvers. Nederlanders, Luxemburgers, Duitsers…”

Het gemeentebestuur nam de rol als hoeder van De Concessie over en schreef in 2011 een beheersplan uit om subsidies te kunnen toekennen. “Dat herwaarderingsplan werd in 2022 vernieuwd en is een leidraad voor eigenaars of gebruikers. Zo is er in principe een maximale nokhoogte van elf meter toegelaten en ook over de uniformiteit van de wijk wordt gewaakt.”

Disney-gevoel

De Concessie mag zichzelf trots op de borst kloppen als meest unieke site langs onze 67 kilometer lange kustlijn. “Dat is effectief ook zo. Wie hier voor het eerst door de straten wandelt, heeft een zeker Disney-gevoel. Net een sprookjeswereld die je binnenstapt. De keerzijde is dat alle huizen hier erg duur zijn. Al is dat een item dat in zo goed als elke badplaats leeft.”

“Veel locals vind je niet meer binnen de grenzen van De Concessie. Die wonen aan de andere kant van de tramlijn. Wie hier dan wel woont? Tweedeverblijvers. Nederlanders, Luxemburgers, Duitsers…”

Die laatsten zijn wel erg talrijk in De Haan. “Dat is historisch zo gegroeid. Na de Tweede Wereldoorlog was dit een van de eerste badplaatsen die Duitse toeristen weer welkom heette. In 1946 al.”

“Eind negentiende eeuw en begin twintigste eeuw zakte ook de adel naar hier af. En waar liggen die hun wortels? In Duitsland. Hier vonden ze een plek waar ze in zekere anonimiteit van hun vakantie konden genieten. Waar Knokke voor blingbling staat, is discretie hier het codewoord. Nog altijd, trouwens.”

Albert Einstein

De bekendste Duitser die ooit in De Concessie neerstreek, is zonder twijfel Albert Einstein. “Hij was vanuit de Verenigde Staten op terugreis naar Duitsland, maar aan boord van de pakketboot Belgenland van de Red Star Line vernam hij het nieuws dat de nazi’s al zijn bezittingen hadden aangeslagen en er een heksenjacht op joden was ontketend.”

“In Antwerpen werd hij door koning Albert I, koningin Elisabeth, de burgemeester en een zekere professor De Groodt verwelkomd. Die laatste huurde twee villa’s in de Shakespearelaan: La Maisonnette voor zijn eigen familie en La Savoyarde voor Einstein. Zo verbleef hij van april tot september 1933 in De Haan.”

“Grote toevoegingen aan zijn wetenschappelijk palmares deed Einstein hier niet, maar hij trad als violist wel op in enkele van onze hotels”

“Grote toevoegingen aan zijn wetenschappelijk palmares heeft hij hier niet gedaan, maar hij moet zich hier zeker thuis gevoeld hebben. Naast topwetenschapper was Einstein ook een begenadigd violist. Hij trad hier zelfs in enkele hotels op.”

Tot vandaag blijft Einstein aanwezig in het straatbeeld van De Concessie. “Het naambordje aan de villa waar hij verbleef, zijn standbeeld in de Normandiëlaan waar hij destijds met James Ensor lunchte, er is een Einsteinwandeling en tijdens Trammelant – het jaarlijkse belle époquefeest – speelt de man een prominente rol. Op de lagere school zit Einstein trouwens tussen de leerstof verweven. Hij is en blijft van ons.”

Grandeur

Anno 2023 houdt De Concessie het midden tussen een bruisende badplaats en een groene oase van rust. “En zo mag het nog lang blijven”, glimlacht Pieter. “We ademen de grandeur van meer dan een eeuw geleden. Onze gevels hebben een mooie geschiedenis te vertellen, maar binnenin vind je state of the art-panden. Deze plek blijft evolueren. En zo combineren we het beste van twee werelden.”