“Ronduit choquerend”: Alveringem herdenkt collaborateur Cyriel Verschaeve

Na de commotie rond de IJzerwake en de Kameraadschapsavond in Ieper doet nu ook een academische zitting rond Cyriel Verschaeve in Alveringem menig wenkbrauw fronsen. Gaat het hier om een onschuldige activiteit vanuit historische interesse voor de priester-dichter, of is het een schandalige verering van een collaborateur?

De vzw Kapelaan Verschaeve organiseert op zondag 10 september samen met de gemeente Alveringem een academische zitting ter ere van historicus en biograaf Romain Vanlandschoot. Tegelijkertijd wordt de herbegraving van het lichaam van de omstreden dichter, priester en collaborateur Cyriel Verschaeve in Alveringem herdacht.

Volgens Koen Bultinck van vzw Kapelaan Verschaeve is het programma helder. “De dag draait voornamelijk om de viering van Romain Vanlandschoot als historicus, biograaf en afgevaardigd bestuurder van onze vzw. In maart is hij 90 jaar geworden. Daarnaast wordt ook zijn nieuwste boek, Van Frontbeweging naar Frontpartij, voorgesteld.”

(lees verder onder de foto)

Vanlandschoot, gespecialiseerd in de geschiedenis van de Vlaamse beweging, is vooral bekend van zijn biografieën over Albrecht Rodenbach, Hugo Verriest en Cyriel Verschaeve. Met zijn expertise over die laatste heeft hij de gemeente Alveringem geholpen om zijn bekendste inwoner op een correcte manier te duiden in het Cyriel Verschaevemuseum, dat ingericht is in de oude kapelanij van de omstreden dichter-priester. “Als gemeente hebben we lang geworsteld met de figuur Cyriel Verschaeve”, geeft burgemeester Gerard Liefooghe, die op de bewuste dag ook zal speechen, toe. “Romain heeft ons daarbij geholpen. De man heeft veel voor Alveringem gedaan, dus huldigen we hem graag.”

Operatie Brevier

Toch zal Cyriel Verschaeve op 10 september nooit veraf zijn, want vrijwel elke lezing die op het programma staat, behandelt naast Romain Vanlandschoot ook de omstreden Alveringemnaar. De academische zitting heet bovendien Een halve eeuw later, wat verwijst naar het 50-jarige jubileum van Operatie Brevier. In 1973 trokken leden van de extreemrechtse Vlaamse Militanten Orde (VMO) in het geheim naar Oostenrijk om daar het stoffelijk overschot van Verschaeve op te graven, om het opnieuw te begraven naast de kerk in Alveringem. Voorafgaand aan de zitting wordt er om 10.30 uur ter herdenking van die gebeurtenis een bloemstuk gelegd op zijn graf.

(lees verder onder de foto)

“Eerlijk gezegd vind ik dit ronduit choquerend”, reageert Marnix Beyen, historicus aan de Universiteit Antwerpen. “Dit programma geeft een academisch cachet aan iets wat je niet anders kan zien dan een soort hulde aan Cyriel Verschaeve.” Het verbaast Beyen bovendien dat het archief voor nationale bewegingen (ADVN) aan de zitting meewerkt. “Het ADVN is een zeer respectabele instelling, waarvan ik zelf lid van het wetenschappelijke comité ben. Zij mogen uiteraard hun medewerking verlenen aan onderzoek naar of academische zittingen over Cyriel Verschaeve, maar zodra dat gepaard gaat met expliciete verering, wordt er een grens overschreden. Op basis van het programma lijken de lezingen niet onkritisch te zijn, maar bloemen neerleggen op zijn graf gaat wat mij betreft te ver.”

Dat een viering van Romain Vanlandschoot op zijn plaats is, betwijfelt Beyen overigens niet. “Ik heb toevallig net nog zijn artikel over Verschaeve in de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging herlezen. Vanlandschoot heeft zeker goed werk geleverd als historicus, en hij is echt wel kritisch tegenover Verschaeve. Maar als ik hem was, had ik toch bedankt voor deze manier van viering. Nu lijkt zijn 90ste verjaardag eerder gebruikt te worden als kapstok om die opgraving te herdenken.”

(lees verder onder de foto)

Eenzijdig beeld

Bij vzw Kapelaan Verschaeve ziet men geen graten in de herdenking. “Het gaat om de mens Cyriel Verschaeve, niet om de mythe die later rond hem werd gecreëerd. We begrijpen dat hij een omstreden figuur is, maar het blijft jammer dat er steeds zo’n eenzijdig beeld van de man wordt gebracht. Naast dat kleine stukje collaboratieverleden – dat er natuurlijk wel was, daar moeten we niet flauw over doen – was de kapelaan immers veel meer dan dat.”

“Laten we niet vergeten dat Cyriel Verschaeve ook zeer goede dingen heeft gedaan tijdens WO I”, beaamt burgemeester Liefooghe. “Zo was hij een van de oprichters van de Frontbeweging, waaruit later de Frontpartij is gegroeid. Helaas is hij tijdens het interbellum heel erg de verkeerde kant uit gegaan. Daarvoor is hij later ter dood veroordeeld, en terecht ook.”

(lees verder onder de foto)

Marnix Beyen is het niet eens met die karakterisering. “Je mag de rol van Verschaeve in de collaboratie zeker niet minimaliseren. Het was allesbehalve een voetnoot in zijn levensloop. Nog voor WO I dweepte hij met het gedachtegoed dat alle Germaanse volkeren in één rijk dienden te wonen. In de jaren 20 sprak hij zich expliciet als anti-democratisch uit en in de jaren 30 raakte hij zeer snel met het nationaalsocialisme verwikkeld. Verschaeve was ook tijdens WO II niet zomaar een meeloper. Zo verdedigde hij openlijk het hele systeem van concentratiekampen en ijverde hij ervoor dat mensen met een mentale beperking uit de maatschappij werden verwijderd. Bovendien heeft hij zich achteraf nooit van die ideeën gedistantieerd of enige vorm van mea culpa geslagen.”

Woke zottigheid

Cyriel Verschaeve zorgt in de gemeente Alveringem al jaren voor een vreemde spreidstand tussen respect voor de man en afkeuring van zijn gedachtegoed. “Hij is een deel van de geschiedenis van onze gemeente: dat kunnen en willen we niet wegvegen”, zegt burgemeester Liefooghe daarover. Koen Bultinck: “De geschiedenis proberen wissen is negationisme. Je moet het vooral correct kaderen. Dat alle straatnamen van Cyriel Verschaeve, maar ook figuren als Leopold II, ineens moeten verdwijnen, is woke zottigheid. Men vergeet dat we er nu naar kijken met een moderne bril, voor de mensen vroeger lag dat soort zaken helemaal anders.”

(lees verder onder de foto)

“Het volledig uitwissen van het verleden vind ik ook niet het juiste antwoord”, aldus Beyen. “Verschaeve heeft nu eenmaal bestaan. Bovendien heeft hij een bijzonder grote impact gehad op de hele Vlaamse katholieke beweging. Historisch correcte duiding bij zijn verhaal in het lokale museum, dat is een legitieme keuze. Standbeelden en straatnamen zijn echter een vorm van verering, dat gaat te ver.”

De burgemeester is in elk geval niet bang om schimmige figuren aan te trekken op 10 september. “Sinds we als gemeente duidelijk hebben gemaakt dat die cultus rond Verschaeve voltooid verleden tijd is, blijven die weg.” Ook Bultinck is er naar eigen zeggen vrij gerust in. “Onze vzw heeft zichzelf inmiddels op de kaart gezet met wetenschappelijk gemotiveerd onderzoek naar Cyriel Verschaeve. De herdenking gebeurt ook in alle stilte. We beseffen wel dat ons publiek zeer divers is. Misschien verheerlijken sommigen hem nog, maar daar houden wij ons niet mee bezig.”