Achter de schermen van de Atlantikwall Raversyde in Oostende: “Dit is een teletijdmachine naar ons oorlogsverleden”

Als er één plek langs onze kust geschiedenis ademt, dan is het wel de Atlantikwall Raversyde in Oostende. Een van de best bewaarde delen van de Duitse verdedigingslinie uit beide wereldoorlogen katapulteert je zo terug in de tijd, maar wil ook voor de gevaren van oorlogen overal ter wereld waarschuwen. “We zijn een openluchtmuseum, maar onze educatieve taak is minstens even groot”, zegt conservator Mathieu de Meyer.

Meer dan zestig bunkers uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog, ellenlange ondergrondse gangen onder de wuivende duinen, (onklaar gemaakte) machinegeweren die op de Noordzee uitkijken… Wie de Oostendse Atlantikwall bezoekt, waant zich zo in een van beide wereldbranden die de twintigste eeuw in onze contreien en bij uitbreiding heel Europa hebben getekend.

“Dit is inderdaad een unieke plek”, beaamt Mathieu de Meyer (46). De Bruggeling is sinds 2011 conservator en coördinator van Atlantikwall Raversyde. “Mochten de muren kunnen praten, ze leverden ons voldoende stof om een volledige bibliotheek te vullen.”

Beton

Eerst een klein brokje geschiedenis. Om de veiligheid van Duitsland te waarborgen en een mogelijke geallieerde invasie vanuit de zee het hoofd te bieden, liet Adolf Hitler vanaf de zomer van 1940 de Atlantikwall aanleggen: een aaneenschakeling van betonnen bunkers, versperringen en natuurlijke hindernissen – denk aan kliffen en rotsen – langs de Atlantische Oceaan en Noordzee.

“Als deze muren konden praten, zouden we volledige bibliotheek kunnen vullen”

Vijfduizend kilometer lang en van het uiterste noorden van Noorwegen tot aan de Frans-Spaanse grens: de verdedigingslinie moest van West-Europa een haast niet in te nemen vesting maken. Langs de Belgische, Nederlandse en Franse kust zouden vijftienduizend bunkers verrijzen, maar slechts zesduizend werden ook daadwerkelijk gebouwd. Op 6 juni 1944 (D-day, red.) konden de geallieerde troepen aan de Normandische kust een bres in de Atlantikwall slaan. Een jaar later waren de nazi’s verslagen.

“De Europese westkust was begin jaren veertig één lange verdedigingslinie”, pikt Mathieu in. “Dat is bij ons heel duidelijk te zien. Ook na D-day zijn de Duitsers blijven bouwen. Hier is onder andere een extra observatiepost landinwaarts gekomen.”

Teletijdmachine

Anno 2023 fungeert Atlantikwall Raversyde als een onvervalste teletijdmachine die je zo naar de meest gitzwarte bladzijden van de twintigste eeuw slingert. “Zowel de Eerste als Tweede Wereldoorlog belichten we uitvoerig. De Batterij Aachen, op de oostelijke zijde van ons domein, stamt uit 1915 en is de best bewaarde kustbatterij van WO I. En tot vandaag haast volledig intact. Uniek in Europa.”

En het moet gezegd: de omgeving is ronduit indrukwekkend. Via open en ondergrondse gangen loop je van de ene bunker naar de andere observatiepost, passeer je geschutstellingen waarbij je zo een parate Duitse soldaat om de hoek verwacht, ontdek je hoe de militairen er woonden en sliepen… “Levensecht, klopt. We willen onze bezoekers echt onderdompelen in hoe het leven er hier destijds aan toeging.”

Iets wat we alleen maar kunnen beamen, want wanneer we door de gangen schuifelen, voelen we de koude rillingen enkele keren over onze rug golven. We kunnen ons enkel maar afvragen wat er door de hoofden van die jonge Duitse soldaten moet geschoten hebben, maar Atlantikwall Raversyde zorgt voor een bijwijlen akelig levensechte ervaring.

Prins Karel

Dat we vandaag de Atlantikwall nog kunnen ontdekken, hebben we aan prins Karel te danken, de man die van september 1944 tot juli 1950 regent van België was en tot aan zijn dood in 1983 op het domein woonde.

“Vandaag is dit een provinciedomein, maar het werd in 1902 door koning Leopold II gekocht. Koning Albert I heeft hier in 1913 nog de Oostenrijkse troonopvolger Franz Ferdinand ontvangen, die man wiens dood de vonk was om de Eerste Wereldoorlog te ontketenen.”

Na de Tweede Wereldoorlog gingen stemmen op om de Atlantikwall met de grond gelijk te maken, maar daar heeft prins Karel zich hevig tegen verzet. “Of hij dit stukje erfgoed voor latere generaties heeft willen bewaren, laat ik in het midden. Hij gebruikte een van de bunkers onder andere als wijnkelder, maar we mogen de man wel erg dankbaar zijn. Zonder hem liepen we hier nu niet rond.”

Begin jaren negentig werd het provinciedomein voor het publiek opengesteld en zag ook het museum rond de Atlantikwall met mondjesmaat het levenslicht. Vandaag is het een van de drukst bezochte toeristische attracties aan onze kust, met een honderdduizendtal bezoekers per jaar.

“Toeristisch klinkt in deze wel wat dubbel”, vindt ook Mathieu. “Wij willen vooral de herinnering aan wat hier gebeurd is, levendig houden. We willen de mechanismen achter een oorlog blootleggen én tonen dat dit nog steeds actueel is. Daarom verwijzen we ook naar recente en zelfs huidige conflicten, zoals de oorlog in Oekraïne. Onze educatieve taak schatten we erg hoog in. Veertien procent van alle bezoekers komt dan ook in schoolverband langs.”

Tegelijk hoor je tussen de bunkers en duinen een keur aan talen de revue passeren. “Hier komen veel Noord-Fransen over de vloer, ook Nederlanders en Engelsen en de laatste jaren opvallend veel Duitsers. Dit is immers ook een substantieel deel van hún geschiedenis. We brengen ons verhaal dan ook vanuit een Duits perspectief. Maar tegelijk zien we veel verbaasde gezichten bij Belgische bezoekers. Die staan ervan versteld dat dit in hun spreekwoordelijke achtertuin te vinden is.”

Unesco

Meer dan een eeuw (oorlogs)geschiedenis op één locatie, daar word je wel even stil van. Toch is Atlantikwall Raversyde geen Unesco Werelderfgoed, zoals 27 WO I-sites in de Westhoek dat enkele weken geleden wel werden.

“Op Vlaams niveau zijn we een beschermd monument, een erkenning door Unesco of het European Heritage Label zou inderdaad mooi zijn. De Atlantikwall is een verbindend element langsheen de West-Europese kustlijn, met de best bewaarde restant in Oostende. Maar ook de landingsplekken in Normandië zijn door Unesco niet op die wijze erkend.”

Unesco-logo of niet aan de voordeur, Mathieu en zijn team blijven keihard werken. “Om deze plek de toekomst te geven die ze verdient. En ervoor te zorgen dat we de oorlogsgruwel hier en elders ter wereld nooit zullen vergeten.”