Klimaatexpert Pieter Boussemaere: “We hebben nog maar 11 jaar tijd voor actie”

“We hoeven niet aan comfort in te boeten om het klimaat te redden. Maar er is wel actie nodig.” De West-Vlaamse klimaatexpert Pieter Boussemaere trekt aan de alarmbel. Als we de gevolgen van de klimaatopwarming onder controle willen houden, moet de wereld omstreeks 2030 bijna de helft minder fossiele brandstoffen gebruiken. “Zonder een krachtdadig politiek beleid komen we er wellicht niet. Maar we kunnen als individu ook een steen bijdragen.”

Klimaatexpert Pieter Boussemaere uit Loppem doceert klimaatgeschiedenis aan de Hogeschool Vives in Brugge en schreef al twee boeken over het klimaat. “Als historicus verdiepte ik mij in de ontwikkeling van de mens en het leven op aarde. De impact van het klimaat is in dat verhaal cruciaal.

Hoe we geëvolueerd zijn van Homo erectus naar Homo sapiens, de reden waarom we op een bepaald moment aan landbouw zijn gaan doen, het zijn allemaal gevolgen van klimaatwijziging. Toen ik lesgaf, ontdekte ik dat de jongeren daar bitter weinig over wisten, eigenlijk helemaal niets. Daaruit is mijn eerste boek ‘Eerste Hulp bij Klimaatverwarring’ gegroeid.”

U bent een klimaatexpert. Waarom zijn er nog zoveel klimaatontkenners?

“Ik noem mezelf niet graag een expert. Ik doe zelf geen onderzoek. Ik breng alle onderzoeken samen en probeer ze te vertalen in een verhaal dat begrijpelijk is voor alle mensen. In de media komen zo weinig echte professoren aan bod omdat het klimaatverhaal complex is. De experts verdiepen zich in kleine deelterreinen. Maar ze steken hun nek zelden uit in het debat omdat ze zich te weinig thuis voelen in andere klimaataspecten als bouwnormen, beleid, klimaatgeschiedenis… Er komt zoveel bij kijken. Ik probeer de essentie te vatten van al die deeldomeinen. Ik baseer me op gegevens uit officiële overheidsrapporten en artikels in wetenschappelijke tijdschriften.”

“Het verhaal van de klimaatontkenners is een verhaal van enkelingen. En het zijn voortdurend dezelfden die in de media en door belangengroepen opgevoerd worden. Geloof me, het is voor 95 procent zeker dat de mens meer dan 80 procent van de opwarming heeft veroorzaakt. Daar is de wetenschap het over eens. Het wetenschappelijke verband tussen menselijk handelen en de klimaatopwarming is bijvoorbeeld groter dan het verband tussen longkanker en roken. Een straffe uitspraak, terwijl wetenschappers over het algemeen zeer voorzichtig zijn. Het klopt dat we nog niet alles weten over de klimaatkwestie, maar die details betekenen niet dat de grote lijnen niet kloppen.”

Wat zijn de grootste veroorzakers van de CO2-uitstoot?

“In België is het verkeer de grootste boosdoener voor de CO2-uitstoot. De overgang naar elektrische wagens komt er heel traag. De Europese auto-industrie heeft heel wat inspanningen gedaan om zeer zuinige diesel- en benzinewagens te ontwikkelen. Dat onderzoek en de vernieuwing van de productielijnen hebben veel geld gekost. Daarom wil de industrie die kosten nu eerst afschrijven voor ze energie steekt in elektrische auto’s.”

Van alle rampen die op ons afkomen, moeten we ons minst zorgen maken om de stijging van de zeespiegel

“Geloof ook de doemdenkers niet die zeggen dat ze alleen voor korte afstanden nuttig zijn. Wij hebben thuis uit noodzaak twee wagens en de afspraak is dat de elektrische dient voor degene die het verst moet rijden.”

Wat kunnen we buiten elektrisch rijden zelf doen?

“Je kan makkelijk je uitstoot met dertig tot zeventig procent verminderen, zonder daarbij fundamenteel in te boeten op luxe en comfort. Je kan je huis isoleren, zonnepanelen leggen. Maar ook kleinere ingrepen zoals niet koken op gas, maar op elektriciteit, je grasmaaier op benzine vervangen door een elektrische… Als al die kleine ingrepen op grote schaal zouden gebeuren dan zijn we op de goeie weg.”

Maar dat zijn toch ook investeringen? Niet iedereen kan die ingrepen betalen.

“Inderdaad. Als je spaargeld hebt, zijn zonnepanelen een hele goede investering. Op de bank brengt je geld niets op, als het op je dak ligt, rendeert het en verdien je er aan. Maar natuurlijk zijn er veel mensen die die installatie niet zomaar kunnen betalen. Ook isoleren is voor sociaal zwakkeren niet evident. Dus moet de overheid verantwoordelijkheid nemen. In Nederland pakt men het bijvoorbeeld straat per straat aan. En men verdeelt de kosten van de isolatie volgens de draagkracht van de inwoners.”

“Zelf zijn we net verhuisd naar een relatief oud huis. Ondertussen liggen er al zonnepanelen op het dak. Maar we verwarmen nog met stookolie. We hebben bewust voor dat oudere huis gekozen om dat dan zelf klimaatvriendelijker te maken, maar het vervangen van zo’n stookolie-installatie is niet evident. Dat is ook voor ons een langetermijnplan.”

“De overheid bepaalt hoeveel we moeten betalen. We moeten onze prijzen voor elektriciteit naar beneden krijgen. Wij betalen 28 cent per kilowattuur, in Nederland is dat 17 cent. Dat is 40 procent goedkoper. Als de prijs voor elektriciteit naar beneden gaat, is de terugverdientijd voor een elektrische wagen bijvoorbeeld ook korter.”

Dus we moeten eigenlijk vooral op beleidsniveau ingrijpen?

“Het zal een bewuste keuze van de politiek zijn of we ervoor gaan. De totale transitie kost ons als maatschappij tussen de 4 en de 10 miljard euro per jaar. Maar een groot deel van dat bedrag zal komen van individuen die beslissen te isoleren of over te schakelen op een elektrische auto. De overheid zou ongeveer 4 miljard euro moeten investeren. De steenkool, olie en gas die we nu uit het buitenland halen kost ons als land 10 miljard euro per jaar. Ten opzichte van dat bedrag zijn de nodige investeringen zelfs kleiner. Op overheidsniveau is een bedrag van 4 miljard euro peanuts. Dat is het bedrag dat we jaarlijks aan bedrijfswagens uitgeven. Ook dat is een overheidsbeslissing. Hoe snel zou het niet gaan, mochten politici beslissen om voortaan enkel nog elektrische bedrijfswagens te subsidiëren? Nederland trekt daarvoor 700 miljoen euro uit per jaar, Vlaanderen amper 5 miljoen. Het gaat hier veel te traag.”

“Trouwens, zelfs als je het als overheid niet zou willen of kunnen betalen dan kan je nog altijd een investeringsbank oprichten waarin je ook spaargeld en pensioenfondsen samenbrengt. Die investeringsbank kan dan interessante leningen aanbieden aan bedrijven die klimaatvriendelijke investeringen willen doen. Ik denk dan bijvoorbeeld aan laadpalen plaatsen over heel Vlaanderen?”

Is alles wat goed is voor het klimaat ook goed voor het milieu?

“Niet noodzakelijk. Kachels zijn slecht voor onze gezondheid omdat ze heel wat fijn stof en dioxines uitstoten. Maar voor het klimaat zijn ze niet slecht. Bomen nemen CO2 op. Wanneer je het hout verbrandt, komt die CO2 gewoon terug vrij in de lucht. Dat is de natuurlijke cyclus van CO2. Er komt op deze manier geen extra CO2 in de atmosfeer terecht. Als je het snoeihout zou laten liggen en verrotten, komt de opgenomen CO2 ook terug vrij. Hout verbranden is dus eigenlijk een nuloperatie voor het klimaat, zolang het hout uit een duurzaam beheerd bos komt.”

Wanneer we alle economisch nuttige plaatsen in de Noordzee en de Baltische Zee benutten en er windmolens plaatsen, dan kunnen we tot twee keer de volledige elektriciteitsbehoefte van Europa voorzien

“Dat is anders met de verbranding van fossiele brandstoffen die honderden miljoenen jaren werden gevormd. Als we die weer bovenhalen, komt er extra CO2 vrij die zonder onze verbranding nooit in de atmosfeer zou terechtgekomen zijn. Een ander voorbeeld: om de klimaatdoelstellingen te halen, kan je ervoor pleiten om de jongste kerncentrales enkele jaren langer open te houden. Maar dat radioactief afval is natuurlijk niet goed voor het milieu en voor onze veiligheid. Klimaat en milieu, de verwarring is er constant. Steden met lage-emissiezones dragen bijvoorbeeld helemaal niets bij aan het klimaat. Dieselwagens zijn eigenlijk zelfs beter voor het klimaat dan benzinewagens, maar omwille van het fijn stof dus wel minder goed voor onze gezondheid. Wie klimaat- én milieubewust wil rijden, kiest dus best voor een elektrische wagen.”

Als alles elektrisch moet, hoe moet het dan met de energieschaarste?

“Die is er alleen in België, hoor. In Frankrijk, Duitsland, Nederland is dat niet of toch veel minder aan de orde. Europa zal nooit een tekort aan energie hebben. Zolang er geld mee te verdienen valt, is er elektriciteit. Geloof me. De wereld kan met de huidige technieken tot vier keer meer energie opwekken dan de wereld nodig heeft. Zelfs als we alle wagens op fossiele brandstoffen zouden vervangen door elektrische, is er energie genoeg. Want een elektromotor springt vier keer zuiniger om met energie dan een brandstofmotor. Bovendien worden we steeds energie-efficiënter. We hebben vandaag steeds meer toestellen, maar verbruiken zelfs iets minder energie dan in de jaren negentig. De vraag naar elektriciteit in Europa is licht gedaald.”

West-Vlaanderen is een landbouwprovincie. Hoe slecht is de landbouw voor de CO2-uitstoot?

“Eigenlijk doen de boeren al heel wat. De uitstoot in de sector is de afgelopen decennia al met 20 procent gedaald. Nog meer inspanningen zijn moeilijk zonder de nodige ondersteuning. Zeker omdat de sector sowieso onder druk staat. De basisprijs van hun producten ligt eigenlijk te laag. Wat wel heel slecht is voor het klimaat is vlees van herkauwers. Schapen en runderen produceren veel methaangas wat het broeikaseffect versterkt. Bij varkens en zeker kippen is dat niet zo. De CO2-uitstoot van kip is bijvoorbeeld gelijk aan die van rijst. Daarom eet ik zelf ook geen vlees van herkauwers meer. Ik ben daar consequent in. Eerlijk? Op restaurant klinkt de gedachte aan een lekkere steak friet soms nog aanlokkelijk. Maar dat neem ik erbij.”

West-Vlaanderen heeft nog heel wat onbenut potentieel voor het plaatsen van windmolens. Tot een zevental jaar geleden was West-Vlaanderen nog koploper in Vlaanderen. “Maar nu hinken we een beetje achterop”, legt Pieter Boussemaere uit. “Jammer, want wij hebben een groot windpotentieel.”

En dan hebben we als kustprovincie nog het potentieel van de windenergie op zee. “Een recente studie van een onafhankelijk studiebureau (BVG, red.) heeft aangetoond dat wanneer we alle economisch nuttige plaatsen in de Noordzee en de Baltische Zee benutten en er windmolens plaatsen, dat we dan tot twee keer de volledige elektriciteitsbehoefte van Europa zouden kunnen voorzien. Zelfs zonder windmolens te moeten plaatsen op vaarroutes van schepen of in belangrijke zones voor vogels en andere zeedieren.”

Na Vlaams-Brabant is West-Vlaanderen de provincie met het grootste aantal auto’s. In totaal rijden er in onze provincie 924.139 motorvoertuigen voor 1.191.059 West-Vlamingen. Alleen in Vlaams-Brabant rijden nog meer voertuigen rond. “Sommige experts vinden het niet meer van deze tijd dat we allemaal met onze eigen auto rijden”, zegt Pieter Boussemaere.

“Maar dat zijn dat vaak professoren die in centrumsteden wonen en werken. Zij staan niet altijd stil bij de realiteit in het verkavelde Vlaanderen. Hier in West-Vlaanderen is het niet realistisch om je auto op te geven. Het openbaar vervoer is hier bijvoorbeeld niet toereikend om woonwerkverkeer vlot te laten verlopen. Voorlopig zijn er gewoon geen alternatieven. Maar als we overschakelen naar elektrisch rijden dan kunnen we perfect allemaal met onze eigen auto blijven rijden.”

Is West-Vlaanderen als kustprovincie kwetsbaarder voor de klimaatopwarming dan de rest van ons land? “In het begin zijn de gevolgen van de klimaatopwarming nog best oké. Eerst krijgen we hier zachtere temperaturen, wat beter is voor de wijnbouw en voor het toerisme aan onze kust. Maar het betekent ook dat bijvoorbeeld de agressieve tijgermug, die tropische ziektes verspreidt, nog meer zal opduiken.”

“Als het stormt, zal het zwaarder stormen. Als het regent, zal het harder regenen. Maar in de Westerse wereld hebben we de centen om ons daaraan aan te passen. Toch, als we denken dat vluchtelingen nu al een probleem zijn, dan moeten we zeker beginnen rekening houden met klimaatvluchtelingen. Tegen 2050 zouden er tien keer meer zijn dan nu.”

“Landbouwoogsten zullen dan ook beginnen mislukken, met als gevolg schaarste en meer internationale spanningen. De stijging van de zeespiegel zou pas in 2100 volgen. Dus van alle rampen die op ons afkomen, moeten we ons daar eigenlijk het minst zorgen om maken.”

Lees het volledig Klimaat Dossier van KW in de krant van vrijdag 15 maart of hier online.