“Hier heb ik mijn wonderjaren beleefd”: Björn Soenens is klaar voor zijn laatste maanden als Amerikacorrespondent

Donald Trump versus Kamala Harris. De Amerikaanse presidentsverkiezingen beloven een ongemeen spannende race richting het Witte Huis te worden. Geen enkele analist durft zich aan een voorspelling wagen. Ook Björn Soenens (56), sinds 2017 als VRT-correspondent in de Verenigde Staten aan de slag, laat de uitslag vooralsnog in het midden. Maar dat het een unieke election day wordt, daar is iedereen het roerend over eens. Voor Soenens wordt het ook zijn laatste op Amerikaanse bodem, want in februari keert hij naar België terug.

Een dinsdagmiddag in oktober, iets na de klok van 15 uur, Belgische tijd. Op ons laptopscherm floept een breed glimlachende Björn Soenens tevoorschijn, zijn New Yorkse appartement als achtergrond. Ten huize Soenens is het 9 uur ’s ochtends en ligt de dag nog maagdelijk blank klaar om van inhoud voorzien te worden.

De uitslag van de nakende presidentsverkiezingen invullen, daar waagt de van Ingelmunster afkomstige VRT-journalist zich liever niet aan. “Eerlijk? Ik kan het echt niet zeggen”, blaast hij. “Deze campagne was zó onvoorspelbaar. Wat vandaag in steen gebeiteld lijkt, kan morgen volledig anders zijn. Tot op de laatste dag zal het spannend blijven.”

Ook voor jou wordt dinsdag 5 november een speciale dag, want het worden je laatste presidentsverkiezingen ter plekke. Wat doet dat met je?

“Goh, ik doe gewoon door, zoals altijd. Ik heb mijn afscheid relatief vroeg – in april – aangekondigd om mensen de tijd te geven om het te verwerken. (glimlacht) Pas begin februari nemen mijn vrouw Emma (37) en ik het vliegtuig terug naar België. Eerst nog de eedaflegging van de nieuwe president meemaken. Wie dat ook zal zijn.”

Ben je je terugkeer al aan het voorbereiden?

“Ikzelf heb het daar momenteel wat te druk voor, maar het duikt natuurlijk in de gedachten en dromen op. Emma is nu al bezig met de praktische kant, want we moeten ons hele leven verhuizen. We hebben hier acht jaar gewoond, die periode moeten we letterlijk in kartonnen dozen zien te krijgen. Het is best een rare spreidstand: enerzijds beleef ik hier de drukste periode van de voorbije acht jaar, anderzijds is ons vertrek nu ook écht dichtbij. Straks moeten we opnieuw aarden aan de andere kant van de oceaan. We hebben ook de behoefte om opnieuw te connecteren met onze Vlaamse vrienden en familie. Zij hebben ons heel lang moeten missen. Ik ben ongelooflijk blij dat mijn mama Rosa, 85 is ze intussen, nog in goeie gezondheid is. Dat had ik nooit durven denken toen ik in 2017 naar de States verhuisde. Het leven kan zo vergankelijk zijn.”

“Björn zal straks het land uit zijn, maar het land zal niet uit Björn zijn”

Hoe blik je terug op je Amerikaanse periode?

“We hebben hier een volledig nieuw leven opgebouwd. Eigenlijk zou ik nu een grote farewell tour moeten houden, maar daar heb ik geen tijd voor. Ik heb de voorbije jaren dit onmetelijk grote land afgereisd. De ene week zat ik in Michigan, dan weer in Kentucky of Arizona… Het zal best vreemd aanvoelen om alles en iedereen hier achter te laten. Ergens is het een verscheurde situatie, maar er is no looking back in anger. Alleen maar dankbaarheid. Het is zoals bij een overlijden. Je kan droevig zijn om wat er niet meer is, maar je kan ook blij zijn voor wat geweest is. Ik kies voor het tweede en koester de vele mooie herinneringen. Als journalist zijn dit mijn wonderjaren geweest.”

Wonderlijk, maar ook razend druk.

“Ik heb nooit harder gewerkt dan de afgelopen acht jaar. Het nieuws is nooit gestopt. Ik stond altijd aan, had vaak het gevoel dat everything all at once aan het gebeuren was. Toen ik hier van start ging, was Donald Trump net president en racete ik constant van hot naar her. Maar het is acht jaar lang nooit gestopt. Achteraf bekeken is het gek wat ik allemaal heb meegemaakt. De bestorming van het Capitool, de opstand na de dood van George Floyd… Ik heb de rechtszaken tegen Trump vanop de eerste rij bijgewoond, een dubbele moordpoging op de man… Het was geen moment rustig.”

Waarom zet je er nu een punt achter?

“Ik heb zelf voorgesteld om na twee keer vier jaar te stoppen. Presidenten kunnen ook slechts twee termijnen dienen. Het is gezond om een vakgebied op tijd te verlaten en een nieuwe uitdaging te zoeken. Ik wil vermijden dat ik niet langer verwonderd raak. Dat is de essentie van mijn job. Veel mensen vragen me of ik dit bestaan niet zal missen. Waarschijnlijk wel, maar ik mis soms ook nog mijn middelbare school van weleer, de jeugdjaren van mijn kinderen. Opnieuw: ik ben vooral dankbaar voor wat geweest is.”

Laat ons even terugkeren naar acht jaar geleden. Heb je je snel aan je nieuwe omgeving kunnen aanpassen?

(kordaat) “Absoluut. Het was altijd al een droom van me om in het buitenland te wonen. Ik heb moeten wachten tot mijn 48ste om die waar te maken. De Verenigde Staten is het enige land waar de VRT een eigen correspondent heeft. Wij hebben niet de traditie zoals onze Nederlandse collega’s om overal ter wereld met eigen mensen te werken. Was dat wel zo geweest, dan was ik waarschijnlijk al veel eerder vertrokken. Ik heb me hier sinds dag één als een vis in het water gevoeld.”

“De kans is niet onbestaande dat Trump van Amerika een autoritair regime zal maken”

Voel je je nu ook een halve Amerikaan?

“Neen. Totaal niet, zelfs. Ik had en heb nog steeds een erg Europese blik. Met de jaren zelf méér dan minder, omdat ik de Amerikanen beter doorheb. Al ben ik wel beginnen eten als een Amerikaan: enkel nog met een vork. In mijn rechterhand. Mijn vrouw wil me die gewoonte graag weer afleren. Maar mijn mentaliteit is zeker niet veramerikaniseerd. Ik blijf in de eerste plaats een observator, een voyeur van het dagdagelijkse Amerikaanse leven. Bepaalde zaken maken me nog altijd triest. De armoede in mijn buurt, bijvoorbeeld. Daar is in acht jaar amper iets aan veranderd. Net als het druggebruik op vele plaatsen in dit land. In Europa wordt vooral aan New York en Californië gedacht wanneer het over de States gaat. Aan Facebook en Apple. Maar het échte Amerika ziet er volledig anders uit. Ik ben ook nog lang niet uitverteld. Björn zal straks het land uit zijn, maar het land zal niet uit Björn zijn. Maar straks sluit ik dit hoofdstuk ín de VS toch af.”

Je had de gewoonte om in elke staat die je bezocht een paar cowboyboots te kopen. Is je collectie nu volledig?

(lacht) “Neen. ik kom plaats te kort om die allemaal te stockeren, dus heb ik die gewoonte aan de kant geschoven. Ik mankeer ook twee pinnetjes op mijn landkaart. In North Dakota en Hawaii ben ik (nog) niet geraakt.”

Je hebt nog drie maanden.

‘Wie weet… Ik heb zo’n app waar ik kan bijhouden waar ik al ben geweest. Die is nu toch al serieus ingekleurd. Ook met plekken waar ik vooraf nooit van had gedacht dat ik ze ooit met eigen ogen zou zien. Niet enkel de grote wereldsteden, maar ook de dorpjes waar amper iemand komt, zoals Charleroi in Pennsylvania. Vaak viel me ook de banaliteit van bepaalde plekken op. Zoals de stoep aan het winkeltje in Minneapolis waar George Floyd is gestorven. Daar stap je zo aan voorbij. Grote geschiedenis voltrekt zich vaak op banale plekken.”

Je maakt straks je derde presidentsverkiezingen op rij mee. ‘Boots on the ground’: nog altijd het summum voor je?

“Mag ik een bekentenis doen? Ik hou van terreinwerk, maar niet per se voor verkiezingen. Ik wil diep kunnen snijden, verhalen vertellen die zonder graven nooit het daglicht zouden zien. Verkiezingen, dat is het snelle nieuws. Wie wint, wie ligt met wie in de clinch? Begrijpelijk ook, want de race naar het Witte Huis houdt de hele wereld bezig. Om de vier jaar palmt dit circus dit land – en de wereld – weer in. Ik ben uiteraard blij om dit opnieuw in levende lijve te kunnen meemaken, want het blijft een uniek gegeven. Maar ik geniet nog veel meer van het reportagewerk uit het diepe Amerika, vanop plekken die bij niemand een belletje doen rinkelen. Al besef ik maar al te goed dat ik me in een bevoorrechte positie bevind. Het Kuifje-gevoel, hé.”

“Tijdens deze campagne heb ik het gevoel dat de fictie de realiteit aan het inhalen is. Dit script zou zelfs in Hollywood te vergezocht zijn. Only in America”

Hoe zou je deze campagne omschrijven?

“Ik heb het gevoel dat de fictie de realiteit aan het inhalen is. Dit script zou zelfs in Hollywood te vergezocht zijn. Biden die op dramatische wijze zijn kandidatuur moet stoppen, Harris die zijn plaats inneemt, de moordpogingen op Trump… Only in America. Het valt me trouwens op dat die twee mislukte aanslagen hier amper leven. Zelfs Trump haalde ze nog amper aan. Er wordt in Europa meer over gepraat dan hier.”

Hoe schat je de kansen van beide kandidaten in?

“Mocht ik die kunnen voorspellen, dan zou ik schatrijk zijn. (lacht) Het kan beide richtingen uit. In 2016 was ik ervan overtuigd dat Trump het zou halen en heb ik dat vooraf ook uitgesproken, maar toen raasde er een golf van woede door het land. Vier jaar later heeft zijn aanpak van de coronapandemie hem de kop gekost. nu is het fifty-fifty. Er is opnieuw veel woede, over hoge voedsel -en benzineprijzen, over hoe duur de huizen zijn.”

Wat zou een tweede ambtstermijn van Trump betekenen voor de wereld?

“Die zou compleet anders lopen dan zijn eerste vier jaar. Nu ligt er een volledig plan klaar: Project 2025, een document van negenhonderd bladzijden. De kans is niet onbestaande dat hij van Amerika een autoritair regime maakt, waar bestaande ambtenaren worden vervangen door loyale Trump-medewerkers. Jaknikkers op sleutelposities, bepaalde ministeries die verdwijnen, het onderwijs dat grotendeels in dure privéhanden komt… Als Trump het haalt, zal er veel veranderen in de VS, op een ingrijpende manier. Het wordt mogelijk een donkere tijd. Hij zegt nu letterlijk dat hij miljoenen mensen wil deporteren. Of dat logistiek kan, is een andere vraag. Maar feit is dat hij driester zal willen zijn. En meer ervaring heeft. Zijn campagneteam is een geoliede machine.”

Waar volg jij ‘election night’?

“In het kamp-Harris. Collega Thomas De Graeve, die me straks als Amerika-correspondent zal opvolgen, zet zich in de slipstream van Trump. Of ik bij de winnaar of verliezer te vinden zal zijn, zal ik ter plekke ontdekken.”

“Mocht ik de nieuwe president één vraag kunnen stellen, dan zou ik die vragen waar hij of zij ‘s nachts wakker van ligt. En daar moet dan hopelijk een lang antwoord op volgen”

Je mag zelf niet stemmen. Betreur je dat?

“Neen, ik ben geen Amerikaans staatsburger. Ik ben hier als waarnemer. Maar ik betaal hier wél mijn belastingen. Ik maak gebruik van de Amerikaanse infrastructuur, dus betaal ik die met plezier. Maar mijn stem uitbrengen, is in mijn situatie niet nodig. Binnen enkele maanden laat ik dit land ook achter ons.”

Je hebt de voorbije acht jaar heel wat prominente Amerikanen en politici kunnen interviewen. Een Trump, Harris of Biden ontbreekt op je palmares.

(pikt in) “Ik heb Joe Biden ooit één vraag kunnen stellen. Toegang krijgen tot die absolute top is bijzonder lastig. Ze geven amper interviews en als ze dat toch doen, kiezen ze voor Amerikaanse media. En minfder door de Vlaamse openbare omroep. (glimlacht) Maar ik heb mensen als Democrate Nancy Pelosi, VN-baas Guterres en acteurs Robert Redford en Jane Fonda kunnen interviewen. Mooi, toch?”

Stel dat je bij wijze van afscheidscadeau de nieuwe president één vraag mag stellen. Welke zou dat dan zijn?

“Het maakt veel uit wie dat zal zijn, hé. Maar een belangrijke vraag voor álle politici is de volgende: waar ligt u ’s nachts wakker van? En daar volgt dan hopelijk een lang antwoord op.”

Zelf geef je in je boek ‘De Laatste Walvis’ een 504 pagina’s lang antwoord op alle vragen over de Amerikaanse geschiedenis. Die is intussen aan de negende druk toe, met 20.000 verkochte exemplaren. Tevreden?

“Het is dé beststeller van de zomer geweest en stond zeventien weken in de top tien van bestverkochte non-fictie. Dan kan je alleen maar blij zijn. We zitten nu al over de 20.000 verkochte exemplaren. In een kleine markt als Vlaanderen toch substantieel. Mocht ik een Amerikaans schrijver zijn, dan zou het al snel een half miljoen keer over de toonbank zijn gegaan. Rijk zal ik er niet van worden, maar het voelt goed te weten dat ik gelezen wordt en dat mijn werk gesmaakt wordt. Wie schrijft, die blijft.”

“Amerika zal altijd aan ons blijven trekken. Het land is maar één vliegreis van ons verwijderd. We keren zeker nog terug, maar eerst wil ik weer tot rust komen in België, opnieuw voeling krijgen met mijn wortels en die water geven”

Krijgen we binnen enkele jaren een nieuwe Björn Soenens op onze koffietafel?

“Dat denk ik wel. Waarover? Er zijn zoveel thema’s die ik nog wil behandelen. Ooit wil ik een boek schrijven met de ondertitel Dingen die kleinkinderen moeten weten. Ik zie wel wat er op dat vlak op me afkomt. Misschien schuilt er wel een romanschrijver in mij.”

Met welk gevoel zal je straks naar België terugkeren?

“Amerika zal altijd aan ons blijven trekken. Het land is maar één vliegreis van ons verwijderd. We keren zeker nog terug, maar eerst wil ik weer tot rust komen in België, opnieuw voeling krijgen met mijn wortels en die water geven. De eerste anderhalve maand wil ik op adem komen en daarna ga ik bij de VRT weer voluit aan de slag. De gesprekken zijn afgerond en het wordt een mooie opdracht. Ik ben nog lang niet uitverteld.”

Wat zal het allereerste zijn dat je zal doen wanneer je opnieuw Belgische grond onder je voeten voelt?

(glundert) “Naar de frituur! Een groot pak met stoverij, mayonaise en twee frikandellen. Dat heb ik in de VS enorm gemist. En dan zo snel mogelijk richting mijn oude, lieve moeder. En ik wil ook met mijn kinderen de verloren tijd inhalen. De essentie van het leven heroveren: vrienden en familie.”

Wat wil je de Amerikanen in het post-Björn Soenenstijdperk toewensen?

(lacht) “Hier liggen ze niet wakker van mij, hoor. Maar ik hoop voor hen dat de tsunami aan onwetendheid verdwijnt en de woedegolf gaat liggen. Ik wens de Amerikanen veel kennis en kunde toe om beter te kunnen oordelen over hun eigen toekomst.”