Paul schrijft boek over Overleie in WO I: “Ik moest weten wie die 108 mensen zijn”

Kortrijkzaan Paul Vancolen werkte ruim een jaar aan opzoekingen rond en situeren van de 108 namen die op de gedenkplaat staan die aan de St.-Elooiskerk in wijk Overleie hangt. “Allemaal slachtoffers van WO I: 25 militairen, 18 dwangarbeiders en 65 burgers. Het intrigeerde mij wie ze waren. Ik wilde hun gebeitelde naam een menselijk verhaal geven”, zegt Paul, die een geïllustreerde brochure in gedachten heeft.

Honderd jaar geleden was Kortrijk een bezette stad. Duitse en geallieerde bommen zaaiden angst, dood en vernieling. De Kortrijkzanen leefden in terreur. Kortrijk was als eerste grote stad achter de frontlinie heel belangrijk voor het 4e Duitse Leger. “Denk maar aan de Leie, het spoorwegvervoer en de centrale ligging. De stad is dan ook veelvuldig gebombardeerd en er waren veel gevechten. In die periode vielen er meer burgerlijke slachtoffers dan militairen. Zeker voor wat Overleie betreft dat ook zwaar bevochten werd en bombardementen moest ondergaan. Aan de Menenpoort was er een depot van trams en de gasfabriek. In het college en de Prosdijstraat was er een plaats voor rekrutering, een munitiedepot en een lazaret. De laatste dagen voor de bevrijding waren er zelfs nog gasaanvallen.” Paul Vancolen, licentiaat geschiedenis, verdiepte zich in het Kortrijk van WO I. Het is volgens hem geen wonder dat er in de stad heel wat plaatsen zijn die herinneren aan die Eerste Wereldoorlog.

Zo ook op Overleie waar aan de muur van de St.-Elooiskerk een herdenkingsplaat hangt met 108 namen. Die plaat werd op 24 oktober 1920 ingehuldigd. “De plaat is niet zo goed onderhouden en lijkt vergroeid met de muur. Sommige mensen weten zelfs niet dat ze er hangt of lopen er achteloos voorbij. Momenteel is ze zelfs al geruime tijd verscholen achter een werfkeet die bij de werken in de buurt hoort”, aldus Paul. “Ik vond echter dat er iets mocht gedaan worden naar aanleiding van de herdenkingen rond WO I. De plaat en informatie mochten niet zomaar verloren gaan.”

“Ik zocht het verhaal achter de gebeitelde naam op de koele steen”

Hij kreeg medewerking van Eric Dejonghe, secretaris van de kerkfabriek, en Philippe Lagae, voorzitter van de kerkfabriek.

Zivilarbeiter

Paul noteerde de 108 namen en trok naar het kerkarchief. “Daar was niet zo veel bewaard. Ik zocht dus verder bij het stadsarchief. We vonden na lang zoeken 106 namen terug, slechts twee niet. Daar weten we voorlopig niets over. We kwamen uit op 25 militairen en 18 dwangarbeiders. Het lot van de vele weggevoerden in de Eerste Wereldoorlog wordt vaak over het hoofd gezien. Duizenden Kortrijkzanen, waaronder veel Overleienaars, werden vanaf 1916 opgeëist als Zivilarbeiter of dwangarbeider om voor de Duitsers te gaan werken. Het overgrote deel werd ingezet bij de aanleg van nieuwe wegen en spoorwegen”, vertelt Paul honderduit.

Maar Paul wilde meer. “Op de grijze en donkere gedenkplaat staan dan wel die namen met leeftijden variërend van 3 tot 74 jaar. Het intrigeerde mij wie achter die namen schuil ging. Ik wilde weten welke mama en papa hoorden bij een gestorven kindje van 3 jaar of wie de zoon of dochter was van de man van 74 jaar. Soms zegt men ‘het is maar steen’, maar ik vind dat zo koel behandeld”, mijmert Paul. “Uiteindelijk zocht ik het verhaal achter de gebeitelde naam op die koele steen.”

Zinloze oorlog

Zo is er het verhaal van drie burgers die opgevorderd werden om bommen te verplaatsen in een depot. “Ze kwamen alle drie om toen een bom ontplofte”, zegt Paul stil. “Drie kinderen tussen 4 en 7 uit een familie lieten het leven, samen met een buurmeisje van 13, toen een bom op hun huis viel. Hun mama overleefde het en vluchtte later. Zij stierf op 11 november 1918, de dag van de Wapenstilstand… . Een 12-jarige jongen was om het leven gekomen bij een bombardement. Zijn 35-jarige vader maakte zijn kistje eigenhandig. Toen hij onderweg was werd de vader door een bom geraakt. Hij overleed 2 dagen na zijn zoontje.”

Paul verklapt dat hij momenten erg onder de indruk was van de vele verhalen die aan het licht kwamen. “Er mee bezig zijn gaf me soms een intriest gevoel. Dit project vertelt de geschiedenis van het eigen leefgebied die nooit voltooid verleden tijd is, het speelt altijd wel een rol in de hedendaagse lokale periode. Met dit onderzoek willen we ingetogen de overledenen herdenken van deze zinloze Groote Oorlog en bij uitbreiding alle oorlogen. Men moet beseffen hoe zinloos een oorlog is.”

Britse troepen

De pogingen van het Engelse leger om in oktober 1918 door te stoten naar de Leie wordt ‘De slag bij Kortrijk’ genoemd. Op 15 oktober 1918 bereiken de eerste geallieerde troepen Heule. Vooraf gegaan door een hevig bombardement trekken ze via de Kortrijkstraat door naar Overleie waar ze op de linkeroever staande gehouden worden.

De terugtrekkende Duitsers blazen alle bruggen over de Leie op. Ondertussen worden pogingen ondernomen om op de Leie tussen Kortrijk en Harelbeke een aantal bruggen te installeren. De Britse troepen naderen Marke en ook rond Kooigem wordt gevochten. Vanuit verschillende hoeken rukken geallieerde troepen op. De Canadezen proberen een doorsteek te maken via Harelbeke. Uiteindelijk verschijnen de eerste geallieerde troepen op 19 oktober 1918 om 11 uur op de Grote Markt. De Kortrijkzanen zijn uitzinnig van vreugde. Ze bieden de bevrijders koffie aan en proberen hen zo goed mogelijk te ontvangen. Na 4 jaar van bezetting is Kortrijk eindelijk opnieuw een vrije stad.