Drie vijftigers op een stoep in Aalbeke. Twee van hen zingen Adeste Fidelis. Een kerstlied. Met volle overgave, maar verre van toonvast. Het is april 1983. De derde man staat met een micro in de hand. Het zijn niet de minsten. Hugo Claus, Cees Nooteboom en radioman Bob de Groof wandelen twee dagen door Kortrijk. Op zoek naar decors en karakters van het toen pas verschenen Het Verdriet van België. Zondag wordt er weer gewandeld door Het Verdriet. Met Cees Nooteboom op de stoep en met Claus in het oor.
Jessie De Caluwe was in 1983 toen Claus en Nooteboom voor Radio 2 op tocht gingen in Kortrijk de jonge presentatrice van het programma Het Vertoon op radio 2. Ze kende Claus toen nog niet zo goed, maar dat veranderde zodra ze in Gent een vaste gaste werd in de café-club Hotsy Totsy. Claus’ broer Guido baatte er die club uit, samen met zijn vrouw Motje Claus.
Hotsy Totsy
“Het was de enige café in Gent waar ik toen in mijn eentje – als jonge vrouw – naar binnen durfde. Ik voelde mij er veilig. Dat had met Guido te maken en met Motje,” vertelt Jessie. In die tijd – we spreken over de late jaren tachtig – was de Hotsy een place to be voor al wie artistiek bezig was in Gent. “Acteurs, schrijvers, dichters, schilders, ja tot zelfs boksers kwam je er tegen. Het was een leuke tijd. En ja, ook Hugo Claus kwam er geregeld. Maar ik had zoveel ontzag voor die man dat ik hem niet eens durfde aanspreken. Als je het geluk had om naar Claus te kunnen luisteren, dan hoefde je niet meer aan tafel. Het was eten en drinken, zoals hij zijn woorden proefde. Hij was de dichter met de schoonste stem”, herinnert Jessie zich.
“Hij gaf elk woord zijn waarde, hij sprak met nuances”
Dat is ook de reden waarom ze later in haar poëzieprogramma’s maar enkele van Claus’ gedichten opnam. “Er is maar één dichter die zijn poëzie zo mooi kon voorlezen en dat was Claus. Hij gaf elk woord zijn waarde, hij sprak met nuances,” weet Jessie.
“Op een dag werd ik bij Motje uitgenodigd om bij hen thuis te komen eten. Ik zat die avond naast Hugo. Mijn ontzag voor Claus was nog altijd even groot als toen ik hem nog maar nauwelijks kende. Ik zei niet veel, maar Claus zweeg niet. Hij was helemaal niet hoogdravend, integendeel, hij grapte voortdurend, babbelde honderduit en het werd een van de leukste avonden die ik ooit met hem zou meemaken,” herinnert Jessie zich.
Typisch Claus
Twee gedichten uit het hele oeuvre van Claus liggen Jessie na aan het hart. “Het gedicht Broer dat hij schreef toen Guido overleden was. Dat is vooral gevoelsmatig het belangrijkste gedicht voor mij. Toen Guido ongeneeslijk ziek was en op sterven lag, ben ik, afwisselend met Motje en andere familieleden, bij Guido ‘s nachts gaan waken. Toen hij overleed was hij de eerste man in mijn leven die ik als dode zag… Het andere gedicht dat ik van Claus koester is Nenia voor Herman De Coninck.”
“Weet je wat zo typisch is voor veel van zijn gedichten? Die laatste verzen. Ofwel maken zij het gedicht helemaal volledig, ronden ze het op een unieke wijze af. Ofwel eindigt hij met een relativerend vers waardoor ik in een onbedaarlijke lach moet schieten,” vertelt Jessie.
Huzarenstukje
In de audiowandeling door het decor van Het Verdriet van België in Kortrijk is het Jessie die de wandelaars naar de diverse plaatsen gidst die Claus, Nooteboom en Bob de Groof in 1983 bezochten. Radiomaakster Eva Moeraert stelde die audiowandeling bijeen. Een huzarenstukje om uit al die opnametapes van toen een beperkt aantal stukjes dialoog tussen Claus en Nooteboom te selecteren. En te combineren met fragmenten uit Het Verdriet. Wim Opbrouck vertelt die fragmenten op haast onnavolgbare wijze.
De radiomaakster uit Gent was amper drie jaar toen Het Verdriet van België verscheen.
“Ik vond er meer humor in dan ik had verwacht”
Eva Moeraert, in de trein, op de terugweg van Kortrijk: “Intussen ken ik Kortrijk als mijn broekzak. Ik heb de wandeling al ontelbare keren gestapt. En natuurlijk heb ik intussen het boek gelezen. De fragmenten die Wim Opbrouck vertelt, heb ik geselecteerd.”
Aan informatie over Het Verdriet en over Kortrijk was er geen gebrek. “Neen, Clauskenner professor Georges Wildemeersch liet Antwerpse universiteitsstudenten op stap gaan in Kortrijk om dat decor te linken aan fragmenten uit het boek. Er zijn heel wat papers daarover gemaakt. Mijn audiowandeling is dus stevig academisch onderbouwd,” vertelt Eva Moeraert.
Over Het Verdriet van België wordt wel eens beweerd dat het het meest gekochte Clausboek is, maar tegelijk ook het minst gelezen boek. Eva Moeraert vindt dat jammer. “Ik vond het super,” zegt ze. “En ik vond er meer humor in dan ik had verwacht. Ik heb het heel graag gelezen.”
Meer prijsgeven
De wandeling die Cees Nooteboom met Hugo Claus door Kortrijk maakten, vindt ze vrij uniek. “Het was mooi om horen hoe Cees Nooteboom voortdurend gaat vissen naar plaatsen en mensen die mogelijk in Het Verdriet een rol hebben gespeeld. En hoe Hugo Claus uiteindelijk toch wel belangrijke dingen prijsgeeft over het schrijven van het boek.”
Of je vertrouwd moet zijn met Het Verdriet van België om de wandeling te maken? “Niet echt,” zegt Eva Moeraert. “Lezers zullen natuurlijk meteen heel wat herkennen op de plaatsen waar we een audiostop hebben ingelast. Maar de wandeling is ook bedoeld om mensen die niet vertrouwd zijn met Het Verdriet aan te zetten om dat boek naderhand te gaan lezen.” Eva Moeraert werkte voor de samenstelling van die audiowandeling samen met Manon Huysman, een oud-studente van haar van de Artevelde-hogeschool waar Eva radiojournalistiek doceert. (JG)
Literatuur
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier