Paul Bekaert trekt van leer tegen uitholling van rechtsstaat: “Ik kan niet tegen onrecht”

Hij weigert het zijn memoires te noemen, maar in ‘De sluipende staatsgreep’ schudt Paul Bekaert ons huidig rechtssysteem en justitie stevig wakker. De Tieltenaar raakte bekend als advocaat van de Catalaanse president Carles Puigdemont en verdedigde zijn hele carrière onderdrukte bevolkingsgroepen en de zwakkeren van onze samenleving. “Ik heb een bijzonder groot rechtvaardigheidsgevoel”, oppert hij.

Veel van zijn leeftijdsgenoten genieten van een welverdiend pensioen, maar Paul Bekaert, advocaat sinds 1974, blijft maar doorgaan. Heel bewust, zo blijkt. “Ik doe wat ik graag doe en het houdt me scherp”, glundert hij. “En ik heb het ongelooflijke voorrecht om met een van mijn zonen samen te werken. Net als mij is Simon ondertussen ook met mensenrechten bezig. Dat maakt me oprecht gelukkig.”

Hoe bent u in de advocatuur beland?

“Alleszins niet van thuis uit. Mijn vader was aankoper bij een internationale leerlooierij. We hebben dus geen ‘advocatentraditie’ in de familie. De KSA en mijn priester-leraar José Baekelandt aan het toenmalige Sint-Jozefscollege van Tielt brachten mij wat sociaal engagement bij. Bovendien was ik als kind gezegend met een goeie pen. Ik schreef en las erg graag en had al snel door dat het woord – geschreven en gesproken – ook macht kan hebben. Al die factoren vond ik terug in een bestaan als advocaat. Zonder blozen: ik beoefen al 45 jaar mijn droomjob.”

U bent geboren op 9 december 1948, op de vooravond van de ondertekening van het Universeel Verdrag van de Rechten van de Mens. U was in de wieg gelegd om voor de onderdrukten op te komen!

(lacht) “Daar zit inderdaad veel symboliek in. Ik draag de stempel van mijn tijd. Ik ben een soixante-huitard, draag de ziel van mei ’68 met me mee. Maar al bij al ben ik redelijk toevallig bij de Liga voor Mensenrechten terechtgekomen. Ik was net als advocaat gestart toen ik de vraag kreeg om me binnen de provinciale afdeling te engageren. Er werd iemand gezocht om maandelijks de nationale vergadering in Brussel bij te wonen en dat sprak me wel aan. Zo trok ik in 1978 als onafhankelijk waarnemer naar het toen door burgeroorlog geteisterde Noord-Ierland. Later volgden nog Baskenland, Palestina… Daardoor ben ik me het lot van onderdrukte bevolkingsgroepen en minderheden beginnen aantrekken. In 1984 verdedigde ik voor het hof van beroep twee Basken die naar Spanje dreigden uitgewezen te worden. Ik won het pleit niet, maar enkele maanden later werden ze gewoon vrijgelaten…”

Toen ik als advocaat van start ging, had ik in Tielt één confrater: oud-burgemeester Daniël Vandermeulen

Ziet u zichzelf als een wereldverbeteraar?

(blaast) “Wat een woord. Ik wil zeker geen pastoor of missionaris spelen en al zeker niet met het groene vingertje wijzen. Maar ik heb wel een bijzonder groot rechtvaardigheidsgevoel. Van nature kan ik gewoon niet tegen onrecht. Dan komt er in mij een fanatiek kantje naar boven en ga ik tot op de bodem. Om de mensen die onrecht aangedaan zijn te verdedigen. Zo zit ik nu eenmaal in elkaar.”

Bent u tevreden over uw carrière?

“Ik ben nog altijd bezig, hé. Maar ik heb wel een mooi parcours afgelegd, vind ik. Al was het in mijn beginjaren niet evident. Van thuis uit kreeg ik te horen dat ik best een goeie en vaste job in loondienst zocht, zo had ik zekerheid. En ik herinner me dat ik in 1974, na mijn openingsspeech als jonge advocaat aan de Brugse balie, zelfs als communist werd afgeschilderd. Ik heb altijd gevochten. En doe dat nog steeds.”

Hoe hebt u uw ambt zien veranderen?

“Het is niet meer te vergelijken met midden jaren 70. Toen waren we met ongeveer 150 advocaten aan de balie van Brugge, nu zijn we met meer dan 600. Destijds had ik in Tielt één confrater: oud-burgemeester Daniël Vandermeulen, met wie ik trouwens altijd heel goed heb samengewerkt. Rond 1985 heb ik gezien hoe ons beroep werd gecommercialiseerd. Associaties stonden op en door de uitbreiding van de Europese Unie werd de druk steeds hoger om de ‘poorten’ open te gooien. Voor diezelfde Europese Unie is een advocaat nu een ondernemer. Iemand met een btw-nummer, iemand die ook failliet verklaard kan worden. Terwijl ons oorspronkelijk ambt niks met ondernemen te maken heeft. Dat steekt wel, moet ik toegeven. We hebben een maatschappelijke functie, geld mag niet de enige drijfveer zijn.”

In uw boek stelt u vooral de uitholling van het ambt als rechter aan de kaak. Een probleem, volgens u?

“Een groot probleem, zelfs. Een rechter moet op een totaal onafhankelijke manier conflicten oplossen en daarbij al zijn deskundigheid aanwenden. Als neutraal tussenpersoon. Die neutraliteit staat steeds meer onder druk omdat de scheiding der machten niet langer een evidentie is. Die lopen steeds vaker over in elkaar. Het topargument is dat rechters overbelast zijn en daarom worden er zaken van hen onttrokken. Beter zou zijn om meer financiële middelen en mensen te voorzien. In plaats daarvan worden gemeentelijke ambtenaren bevoegd om GAS-boetes uit te schrijven en kunnen mensen hun straf gewoon afkopen. Dat onteigent de rechterlijke macht.”

Hoe belangrijk is die rechterlijke macht in onze samenleving?

“Dat vormt een van de hoekstenen van onze beschaving. Maar nu bevinden we ons in een situatie waarbij rechters persoonlijk aangevallen worden en hun gezag wordt ondermijnd. Zo evolueer je richting politiestaat en worden rechters marionetten en jaknikkers van het beleid. In Polen en Hongarije worden we daar al mee geconfronteerd en dat baart me grote zorgen. We bevinden ons ook in een tijdsgeest waar populisme aan populariteit wint. Kijk maar eens hoe mensen zich op sociale media gedragen.”

Het topargument is dat rechters overbelast zijn en daarom worden er zaken van hen onttrokken. Beter zou zijn om meer financiële middelen en mensen te voorzien

Die noem je zelfs onomwonden de nieuwe vierde macht.

“Dat klopt ook. Er is geen enkele controle op. Iedereen kan er zomaar zijn gal spuien en niemand checkt nog wat er gezegd en geschreven wordt. Erg gevaarlijk. Als één iemand er zegt dat rechters wereldvreemd zijn en die boodschap wordt vaak genoeg herhaald, dan gaan mensen dat beginnen geloven. Het zijn trouwens niet de rechters die wereldvreemd zijn, maar wel de politici. Zij hebben de wetten gemaakt en rechters passen die gewoon toe. Alleen durven die politici het dan aan om kritiek te uiten op de rechters die hún wetten uitvoeren. Gekker moet het niet meer worden. Voeg daar dan nog de sociale media aan toe en we keren terug naar de tijd dat het devies oog om oog, tand om tand nog gold. Laat het volk er op los en je verliest alle controle. Net dáárom zijn onze rechters zo belangrijk.”

Een beststeller moet het niet worden, zegt Paul Bekaert over De Sluipende Staatsgreep. Wel de boodschap die hij met zijn boek wil verkondigen, is van tel. “Maar ik wil wél het maatschappelijk debat over de huidige toestand en toekomst van onze rechtsstaat en het rechtssysteem op gang brengen. De gewone man in de straat moet er zich van bewust worden dat het de foute kant op gaat. Ik ijver ervoor dat het respect en gezag voor rechters en advocaten in ere wordt hersteld. Dat heb ik doorheen mijn carrière zien afkalven.”

Het grote publiek leerde u twee jaar geleden kennen als de advocaat van de Catalaanse president Carles Puigdemont. Was het voor u een princiepskwestie om hem te verdedigen?

“Neen. Ik heb toen gewoon mijn job gedaan. Meneer Puigdemont heeft mij destijds onder de arm genomen omdat ik in het verleden al dergelijke zaken heb bepleit en me om minderheden bekommer. Bovendien heb ik al enkele uitleveringen weten te voorkomen en ken ik de materie rond het Europees aanhoudingsmandaat goed. En dat is een heel complexe zaak. Ook mijn rechtvaardigheidsgevoel speelde weer mee. Ik heb me in die zaak echt vastgebeten.”

Hoe gaat het nu met de man?

“Goed. Hij verblijft nog altijd in het Brusselse en werd tijdens de recente Europese verkiezingen met meer dan één miljoen stemmen verkozen. Alleen mag hij het Europees Parlement niet binnen. Hij werd er zelfs manu militari de toegang ontzegd. Compleet ondemocratisch. Samen met mijn zoon Simon ben ik in Luxemburg nu een spoedprocedure gestart om dat onrecht de wereld uit te helpen. Eigenlijk wordt meneer Puigdemont al twee jaar allesbehalve correct behandeld. Hij werd in Spanje veroordeeld op basis van ongegronde feiten. Ik wijs in Vlaanderen CD&V met de vinger in deze zaak. Zij hebben destijds de kant van de Spaanse Partido Popular gekozen en het Europees aanhoudingsmandaat nooit veroordeeld. Hoe democratisch ben je dan?”

Wat met meneer Puigdemont gebeurt, is ondemocratisch. En nu wordt hij ook nog eens de toegang tot het Europees Parlement ontzegd

Zal zijn situatie ooit opgelost raken?

“Zeg nooit nooit, maar dit is een bijzonder ingewikkeld geval. Ik vraag me wel af wat de toekomst brengt. Afgelopen zondag vond een grote onafhankelijkheidsmars plaats in Schotland en na de Brexit zal het ook in Noord-Ierland weer beginnen roken. We staan voor, op zijn zachtst gezegd, heel interessante tijden.”

Iets anders: advocaten leiden een veel meer gemediatiseerd bestaan dan vroeger. Kijkt u naar ‘De Rechtbank’ op Vier?

“Neen. De advocatuur en justitie in het algemeen zijn geen amusement, maar het wordt er wel zo opgevoerd. Dergelijke programma’s moeten de rechtbank zogezegd dichter bij de mensen brengen, maar kijk eens wie er opgevoerd wordt? Sukkelaars, mensen die tegen zichzelf beschermd moeten worden. Heb jij er al één witteboordcrimineel gezien? Point proven. Ik kan er ook echt niet bij dat justitie toelaat dat een cameraploeg zittingen en verhoren filmt. Vroeger mocht je als advocaat zelfs het kabinet van de onderzoeksrechter niet betreden, nu heeft die een camera in zijn kielzog mee.”

We zullen Paul Bekaert er dus niet snel in zien opduiken…

“Ik werd er zelf al mee geconfronteerd, maar ik heb de programmamakers toen uitdrukkelijk verboden om de beelden te gebruiken. Iets wat ze ook gerespecteerd hebben, maar er is geen grens meer. Alles moet tegenwoordig entertainment zijn. Rechters spelen volgens mij ook een zeker personage in dat programma. Ze acteren. Logisch, want er staat een camera op je gericht. Dan ben je jezelf niet meer. Mensen smullen ook van de overgemediatiseerde assisenzaken. En dan denken ze dat elke advocaat moordenaars en verkrachters verdedigt. Terwijl dat slechts om een fractie gaat.”

Over gemediatiseerde zaken gesproken: wat vindt u van de vervroegde vrijlating van Michel Lelièvre?

“Ik hoorde Paul Marchal, vader van de vermoorde Eefje, zeggen dat niet de strafuitvoeringsrechtbank over de vrijlating moest beslissen, maar wel de regering. Die strafuitvoeringsrechtbank is er net door de hele zaak-Dutroux gekomen! Paradoxaler wordt het niet meer. De rechter heeft ook in dit geval gewoon de bestaande wetgeving toegepast. Als je iemand niet geleidelijk naar reïntegratie in de samenleving leidt en geen voorwaarden oplegt, mag je je aan het ergste verwachten. Dan zet je tikkende tijdbommen weer op straat. De gewone man reageert verbolgen op dit nieuws en wil extra gevangenissen, zodat elke veroordeelde zijn straf helemaal kan uitzitten. Maar hij wil er niet voor betalen. Klopt niet.”

U zit al 45 jaar in het vak. Hoe lang blijft u nog als advocaat actief?

“De dag dat ik met lood in de schoenen naar kantoor of de rechtbank stap, stop ik ermee. Maar die is nog lang niet in zicht. Ik voel me fysiek goed, heb het grote geluk gezond te zijn en kan me nog elke dag in interessante zaken verdiepen. Bovendien heb ik met Simon een opvolger. Op professioneel vlak zitten we volledig op dezelfde golflengte en we werken bijzonder goed samen. Als vader doet me dat heel veel plezier. Hij handelt ook vanuit de juiste motieven, met een flinke dosis sociaal engagement. Als gemeenteraadslid en provincieraadslid voor SP.A staat hij pal tussen de mensen. Bewonderenswaardig.”

Zelf in de politiek? Ik kreeg in Tielt vaak de vraag, over verschillende strekkingen heen. Maar ik waagde me er nooit aan

Was dat niets voor u, een carrière als politicus?

“Ik heb heel vaak de vraag gekregen, hier in Tielt. Over verschillende politieke strekkingen heen zelfs. Maar ik heb me er nooit aan gewaagd. Als mei ’68’er lag dat ook niet in mijn aard. Heel weinig mensen uit die periode voelden zich thuis bij een van de traditionele partijen. Ik heb me bewust gefocust op mijn job als advocaat en spijt heb ik daar allerminst van. Ik doe al bijna een halve eeuw lang wat ik graag doe. Wat heeft een mens meer nodig? Maar ik bewonder Simon wel voor wat hij als politicus doet. Kwatongen zeiden ooit dat mijn zoon doet wat ik nooit heb gedurfd. Ik laat ze praten.”

Tot slot: hoe komt Paul Bekaert tot rust?

“Ik geniet vooral van de kleine dingen die het leven te bieden heeft. Tot voor kort was ik een fervent jogger, nu ga ik zwemmen en fietsen. Altijd alleen, dan kan ik mijn gedachten de vrije loop laten. Met mijn vrouw reis ik graag en ook in mijn vrije momenten hou ik enorm van lezen. En natuurlijk zijn er nog onze vier schatten van kleindochters. Die herinneren me elke keer opnieuw aan de essentie van het leven.”