Wouter De Vriendt overschouwt het slagveld na één jaar oorlog: “Gaan we écht de toer op van Trump?”

Wouter De Vriendt zegt neen tegen een muur rond Europa, hekelt dat asielzoekers op straat slapen en wil niet weten van het afschaffen van het leefloon voor Oekraïners. Eén jaar na de Russische inval wikt en weegt de fractieleider van Groen de gevolgen van deze ingrijpende oorlog. De Oostendenaar doet dat zónder taboes: hij zet zelfs de deur open voor nieuwe, kleine kerncentrales. Is dit de bocht van Groen?

Eén jaar geleden, in de nacht van 23 op 24 februari, vielen Russische troepen buurland Oekraïne binnen. Het begin van een gruwelijke oorlog die de wereld zou veranderen en die we allemaal zouden voelen, tot in onze portefeuille. De aanval zelf was een verrassing, maar het stugge Oekraïense verzet was dat evenzeer. Dat zegt ook defensiespecialist Wouter De Vriendt (45). “Er hing al enkele weken oorlogsdreiging in de lucht. Toch bleef het onvoorspelbaar wat Poetin zou doen. Ik herinner me dat we die 24ste plenaire zitting hadden in de Kamer. Ik vroeg Sophie Wilmès (toenmalig minister van Buitenlandse Zaken, red.) hoe ze de situatie inschatte. Binnen enkele dagen valt Kiev, zei ze. De meeste mensen dachten echt dat de Russen de Oekraïners zouden overrompelen.”

Wat was volgens u de reden van die ‘speciale militaire operatie’, zoals Poetin de inval benoemde?

“Rusland is overduidelijk op zoek naar gebiedsuitbreiding. Was Oekraïne gevallen, dan zou het naar Georgië getrokken zijn en daarna misschien naar de Baltische staten. Poetin beschouwt al deze landen als deel van het grote Russische imperium. Maar dat is niet de enige reden. Het is ook zelfbehoud van Poetin en ook het gevoel van vernedering speelt mee. Rusland voelt zich dikwijls vernederd door het Westen, bijvoorbeeld als we – terecht – de mensenrechtensituatie aanklagen.”

En zeggen dat Poetin bijna als een bondgenoot beschouwd werd toen hij twintig jaar geleden aan de macht kwam.

“Ik heb Poetin altijd beschouwd als een onberekenbaar man. Weet u waar we kansen hebben laten liggen? Vlak na de Koude Oorlog, toen Jeltsin aan de macht was. Rusland was verzwakt en zocht een reddingsboei. We hadden het land toen beter moeten integreren in het Europese veiligheidssysteem.”

Waarom houdt het nietige Oekraïne zo lang stand tegenover de grote buur?

(denkt na) “De Oekraïners kennen het terrein – dat is het strategisch voordeel van het land dat zich verdedigt – én ze weten waarom ze vechten. Dat zijn twee belangrijke verklaringen. Veel Russische soldaten weten niet waarom ze vechten, ze voelen zich soms kanonnenvlees. En drie – en dát maakt het verschil: de westerse steun in de vorm van bijvoorbeeld wapenleveringen. (op dreef) Het Westen staat verenigd en vastberaden achter Oekraïne, met dank aan instellingen zoals de NAVO en de Europese Unie. Het is het bewijs dat internationale samenwerking werkt. Wees maar zeker dat ook China versteld toekijkt naar deze cohesie.”

Als we echt willen dat Oekraïne wint, moeten we dan niet ‘all-in’ gaan en ook troepen sturen?

“Neen. Als je morgen NAVO-soldaten op Oekraïens grondgebied laat vechten tegen de Russen, dan mag je je aan een ongeziene escalatie verwachten. Laten we niet vergeten dat Rusland een nucleaire macht is. Ik zou er mijn geld niet op verwedden dat Poetin geen kernwapen durft in te zetten. Wij willen geen Amerikaanse cowboytoestanden. Wapens leveren, ja, maar troepen sturen is de rode lijn.”

Wat als Rusland een Baltische staat aanvalt?

“Dat is een andere zaak, want dat zijn NAVO-lidstaten. Dan scharen wij ons achter de inwerkingtreding van artikel 5 van het verdrag (dat zegt dat een aanval op één lidstaat beschouwd wordt als een aanval op alle lidstaten, red.).”

Een gevolg van de oorlog is dat België meer investeert in het leger. Kan u dat als pacifist een goede zaak vinden?

“Absoluut. Defensie zit al jaren op haar tandvlees. De bodem was bereikt. Ook voor de groenen is een performant leger een belangrijke stok achter de deur. Wij zijn niet naïef als u dat zou denken. We hebben daarom met deze federale regering elf miljard euro extra geïnvesteerd.”

‘Dat is niet genoeg’, zegt de NAVO die wil dat elke lidstaat twee procent van zijn bbp in defensie investeert.

(droog) “Het is de grootste stijging in dertig jaar. We hebben een pad uitgetekend naar 1,54 procent tegen 2030. Dat moet volstaan. Er zijn ook andere noden in onze samenleving, zoals gezondheidszorg.”

Ook de asielcrisis kan niet los gezien worden van de oorlog. Hebben we te veel Oekraïners opgevangen?

“Neen, helemaal niet. Wie dat zegt, zou beschaamd moeten zijn. Wat zou u doen als er hier morgen een oorlog uitbreekt? U zou toch ook hopen dat onze buren ons willen beschermen? Oekraïne helpen, betekent niet alleen tanks sturen, maar ook vluchtelingen opvangen. En ja, dat gaat over grote aantallen (vorig jaar kregen er 63.000 Oekraïners een tijdelijke verblijfsvergunning, red.).”

Dat heeft druk gezet op het reguliere opvangnetwerk, zeker lokaal, waardoor er deze winter geen bed was voor alle asielzoekers.

“Het opvangsysteem is inderdaad gekraakt. Dat er – ondanks alle inspanningen – mensen op straat hebben geslapen, is de grote schande van deze regering. Dat heeft mij en mijn partij pijn gedaan. Ik zal dat niet ontkennen. Wij hadden meer willen doen en we hebben dat binnen de regering ook meermaals gezegd. Helaas leken er maar weinig partijen dit een prioriteit te vinden.”

Intussen willen meer en meer Europese lidstaten hekkens en muren bouwen aan de buitengrenzen van de Unie. Wat denkt u daarvan?

“Dat klinkt misschien simpel en aantrekkelijk, maar dat is niet realistisch. Akkoord dat onze buitengrenzen beter bewaakt moeten worden, maar het is een illusie te denken dat een muur vluchtelingen zal tegenhouden. Al wie daar vijf minuten over nadenkt, moet dat toch beseffen? En mag ik toch even de vergelijking met Trump maken? Toen hij een muur wou bouwen aan de grens met Mexico, vonden we dat allemaal waanzinnig en onmenselijk. Gaan we nu echt dezelfde toer opgaan?”

U bent de enige Vlaamse regeringspartij die neen zegt. Hebt u dan gelijk of hebben alle anderen gelijk?

“Wij staan op migratievlak dikwijls alleen, helaas, ook binnen de regering. Wij doen niet mee met de populaire rechtse retoriek. Wie op de vlucht is, moet de kans krijgen om asiel aan te vragen. Dat is niet hetzelfde als asiel krijgen. Wie geen recht heeft op asiel, moet kordaat teruggestuurd worden naar het land van herkomst. Wij zijn dus niet voor open grenzen, wel voor een menselijk beleid. Zeker in West-Vlaanderen begrijpen we heel goed wat oorlog betekent.”

Wat als er een nieuwe vluchtelingenstroom komt uit Turkije en Syrië, waar miljoenen mensen zonder dak zitten na de aardbeving? Zijn zij welkom?

“Turkije is geen land in oorlog, dus daar is opvang in eigen regio de beste oplossing. Dat ligt anders voor Oekraïners en Syriërs omdat zij wel in oorlogsgebied wonen. Je kan geen neen zeggen tegen oorlogsvluchtelingen. Het is daarom hoog tijd dat Europese landen meer solidariteit tonen en werk maken van een betere spreiding.”

België vangt te veel mensen op in vergelijking met andere lidstaten, zegt staatssecretaris Nicole de Moor (CD&V).

“Op dat vlak heeft ze wel een punt.”

In tegenstelling tot andere asielzoekers krijgen de Oekraïners automatisch een leefloon. Is het geen tijd om dit bedrag afhankelijk te maken van inschrijving bij de VDAB zoals Open VLD en N-VA willen?

“Een leefloon is een bestaansminimum. Wat bereik je ermee als je dat afneemt van die mensen? Dan duw je hen in de armoede. Wie is er daarmee geholpen? Het is niet omdat ze een leefloon krijgen dat ze niet willen werken, hoor. Echt niet. Zij worden trouwens al gestimuleerd om zich in te schrijven bij de VDAB.”

Waarom lukt het Nederland dan wel om Oekraïners aan de slag te krijgen, en België amper of niet?

“De activering moet beter. Dat is de uitdaging. Er zijn nochtans genoeg vacatures op onze arbeidsmarkt. Het is aan de VDAB om deze match te maken.”

De oorlog heeft ook het energiedebat bovenaan de agenda gezet. Heeft het uw visie op energie veranderd?

“Toch wel. Poetin heeft Europa wakker geschud. Meer dan ooit ben ik overtuigd van het belang van strategische autonomie. We dachten lange tijd dat het Russische gas sowieso zou blijven komen, quod non. We mogen niet meer afhankelijk zijn van grondstoffen die vooral te vinden zijn in dubieuze regimes.”

De kernuitstap wordt uitgesteld naar minstens 2035. Heeft uw partij daarmee bewezen dat ze toch niet zo dogmatisch is?

(grijnst) “Voor sommigen was dat misschien een verrassing, maar wij zijn inderdaad geen dogmatische partij. Wij durven onze visie aanpassen aan veranderende omstandigheden. Om onze afhankelijkheid van gas af te bouwen, is het logisch dat we ook kijken naar kernenergie.”

Ziet u kernenergie ook op lange termijn deel uitmaken van onze energiemix?

“Ik heb geen taboes over kernenergie. Ik stel me wel ernstige vragen over de berging van het afval, de veiligheid en de betaalbaarheid. Iedereen zou dat moeten doen. De regering heeft daarom honderd miljoen euro geïnvesteerd in onderzoek naar kleine modulaire kernreactoren: de zogenaamde SMR’s. Dat wordt de technologie van de toekomst genoemd. Als zou blijken dat deze alleen maar voordelen bieden, dan staan wij open om ze ook te bouwen. (fijntjes) Is dat genoeg bewijs van onze open blik?”

Waarom blijft u dan neen zeggen tegen het schrappen van de wet op de kernuitstap die de bouw van nieuwe centrales verbiedt?

(blaast) “Omdat dat symboolpolitiek is. Als de wet moet aangepast worden, dan zullen we dat op het gepaste moment bespreken. Mag ik erop wijzen dat deze regering mét Groen al meer gedaan heeft voor kernenergie dan N-VA in haar hele bestaan? Maar we zijn niet zot, hé. We gaan de toekomst van hernieuwbare energie niet op het spel zetten. Wind en zon moeten sowieso de basis vormen van onze toekomstige energiemix. Dat zijn energiebronnen die we zelf kunnen voorzien én het zijn de goedkoopste energiebronnen. Kernenergie mag hoogstens een aanvullende bron zijn.”

Om af te sluiten: hoe ziet u de oorlog in Oekraïne eindigen?

“Ik hoop uiteraard dat Rusland verliest. Dat zou betekenen dat het zich terugtrekt uit het volledige Oekraïense territorium. De vraag is hoe we daartoe komen. Volgens mij moeten we vroeg of laat aan tafel met Poetin. De oorlog is een ware uitputtingsslag aan het worden. Wie kan dit het langste volhouden? Als wij Oekraïne blijven steunen, dan komt er misschien een dag dat Poetin aan tafel wil. (benadrukt) We moeten goed beseffen dat Oekraïne niet alleen voor zichzelf strijdt, maar ook voor onze waarden en onze vrede. Het is daarom onze plicht om hen tot de laatste snik te helpen: militair, humanitair en diplomatiek.”