Oostendse Kathelijn Vervarcke schrijft Vlaamse verzetsroman

Met ‘De tekenaar van het verzet’ levert auteur Kathelijn Vervarcke uit Oostende een eerste Vlaamse verzetsroman af. Haar zoektocht naar het leven van verzetsstrijders Emile Fryns en Honoré Houvenaeghel resulteerde in een theaterwandeling en een beklijvend boek.

“Ik heb Emile Fryns leren kennen als schilder van een gigantische landkaart in onze school in de Spilliaertstraat. Hij maakte het werk in 1949”, zegt Athena-lerares Kathelijn Vervarcke. Ze schreef eerder romans, gidsen, biografieën en toneelstukken. Vaak gelinkt aan historische figuren of Wereldoorlog I. Met haar eigen gezelschap De Dakbroeders brengt ze historisch locatietheater.

Opzoekingen

Emile Fryns intrigeerde en dus ging ze op zoek. “Hij was kunstschilder, maar eigenlijk cartograaf en educatief auteur voor artistiek en meetkundig tekenen. Fryns was leraar aan het Atheneum en illustreerde ook de boeken van collega en wiskundeleraar Honoré Houvenaghel”, vertelt ze.

Ze werkte drie jaar aan het boek, startte opzoekingswerk in het archief van de school en doorploegde brieven. Kathelijn Vervarcke trok ook naar CegeSoma, het staatsarchief en studiecentrum over oorlog en maatschappij in Brussel. Ze vond er veel terug over de Joodse leerlingen van de school. Er was ook hulp van de Kazerne Dossin in Mechelen en het Joods Museum in Brussel. Ze las 2.000 bladzijden archief en sprak de familie van Emile Fryns. “Dat was essentieel, want pas dan kun je de persoonlijkheid van iemand begrijpen”, zegt Kathelijn.

Verzet

“Het schoolse leven was in de Tweede Wereldoorlog enorm verstoord, vergelijkbaar met de coronatijden. Maar Emile Fryns bleef lesgeven. Hij en zijn boezemvriend Honoré Houvenaghel bleven systematisch elke dag de tram nemen van Nieuwpoort naar Oostende. Dat was handig om de vorderingen aan de bouw van de Atlantikwall te kunnen observeren, documenteren en doorspelen aan het verzet.”

Fryns en Houvenaghel werden in 1943 opgepakt. “Dat gebeurde niet zomaar. Ze maakten zich verdacht door toch elke dag die tram te nemen, ook al was er geen school. En er zijn bewijzen van verraad door een collega die jaloers was op de acht wiskundeboeken die Houvenaghel schreef. Fryns kreeg een tuchtstraf en moest tekenen voor de Duitsers, een gave die hem uiteindelijk heeft gered.”

Houvenaghel kwam vrij, maar werd in 1944 een tweede keer opgepakt en meteen gedeporteerd naar het concentratiekamp Neuengamme. Kathelijn Vervarcke wordt stil: “Hij moest klei scheppen met zijn handen. De gemiddelde levensduur was drie maanden. Houvenaghel heeft het negen maanden uitgehouden. Hij stierf twee dagen voor de bevrijding van het kamp.”

Eerherstel

“Het boek, geschreven in de ik-vorm, start na de Tweede Wereldoorlog. Emile Fryns keert terug naar de school. Maar omdat hij in de oorlog veroordeeld werd door de Krijgsraad, een Belgische rechtbank maar onder toezicht van de Duitsers, kan hij niet aan de slag. Het heeft hem twee jaar gekost om te bewijzen dat hij geen daden pleegde die de belangen van de Belgische staat schonden”, vervolgt de auteur.

Fryns gaf les aan het Atheneum tot 1951. Hij verhuisde naar Gent, trouwde er en gaf daar les aan de normaalschool. Hij legde zich in Gent toe op de boekbinderij en op het ontwerpen van luxueuze boekcovers. Hij overleed in 1997.

Levensloop

“Ik onthoud uit deze studie vooral dat iemand niet zomaar toetreedt tot het verzet. Alles wordt bepaald door je levensloop. Fryns’ vader was oud-strijder van WO I en hoteluitbater in Nieuwpoort. Bij hen kwamen de schilders van het verwoeste oorlogslandschap logeren. Fryns was lid van de liberale partij, het Willemsfonds en de loge. Hij was Belgicist en vrijheidsdenker. Het leert me dat een beslissing om in het verzet te gaan niet zomaar komt, maar gestuwd wordt door je levensloop.”

In het Atheneum wordt Houvenaghel geëerd op een gedenkplaat in de hal, met een foto en bord boven zijn klas en binnenkort komt er een nieuw herinneringsbord. Ook voor Fryns komt er een bord.

Wandkaart

Kathelijn bracht lokale acteurs en grote namen als Guga Baúl, Andrea Croonenberghs, Kurt Defrancq en Wim Danckaert samen voor een theaterwandeling die nog tot zondag 12 mei wordt opgevoerd in de school. “Ik kreeg medewerking van de oud-leerlingenbond en de school. De opbrengst van de theaterwandeling Sporen van Spiro zal gebruikt worden om de grote wandkaart in de hal te restaureren. Tijdens de pandemie was er studentenprotest en toen belandde er een sinaasappel tegen. Het blijft dus nodig dat leerlingen weten wie Emile Fryns was. Dit project rond Fryns heeft in de school iets in gang gezet. We schreven met de laatstejaars verzetsverhalen en maakten een reis naar Auschwitz. Mijn collega van geschiedenis nam Fryns en Houvenaghel op in de cursus zodat voortaan alle zesdejaars weten wie ze waren”, besluit Kathelijn.