De restauratiewerken aan de westtoren van de Sint-Bertinuskerk in Poperinge zijn aan de gang. De laatste stellingen werden net geen 40 jaar geleden afgebroken. “Het grootste en dringendste probleem aan de toren zijn de houten structuren van de spits en de balkenlagen die daaronder liggen”, vertelt restauratiearchitect Dries Van Hove.
De Sint-Bertinuskerk is een Gotische hallenkerk en de bouw startte waarschijnlijk medio 13de eeuw. In de loop van de 14e eeuw werd die voltooid. “Een romaanse voorganger werd hierbij afgebroken. Die romaanse toren in kern kreeg in de gotische periode een nieuwe bakstenen gevelbekleding en werd ook hoger. De gotische toren is ook gekenmerkt door de driekwart ronde steunberen op de hoeken, gebouwd in Doornikse steen”, aldus restauratiearchitect Dries Van Hove.
“De massieve steunberen aan de westkant van de toren zijn nog later tegen de toren aangebouwd. De bouw van de steunberen was waarschijnlijk een poging om de verzakking van de toren een halt toe te roepen. Met het gebruik van Atrechtste steen en baksteen, vermoeden we dat we de ingreep iets later in de 14e of vroege 15e eeuw moeten situeren. Het uitzicht van de stenen torenromp bleef vanaf dan ongewijzigd tot de eerste grote restauratiecampagne vanaf 1855. De houten constructies in de toren, waaronder de integrale torenspits, hebben een typologische opbouw die tot de 17e eeuw of ouder kan teruggaan. In 1780 werd een toen oudere spitsstructuur verbouwd om er een beiaard van Andreas Van den Gheyn uit Leuven in onder te brengen, dat weten we wel zeker. Op het eerste niveau van de spits zien we nieuwe zware houtstructuren tussen de oudere gebouwd om het gewicht van de beiaard te kunnen dragen. Het vrij kenmerkende uitzicht van torenspits met een opengewerkte lantaarn maakt sindsdien deel uit van de skyline van de stad. Maar lang hebben de Poperingenaars toen niet van die beiaard kunnen genieten. Na de Franse annexatie werden de bronzen klokken in 1793 geconfisqueerd, waarna er slechts twee klokken overbleven”, aldus Dries.
Restauratiewerken
De werken aan de westtoren zullen tot september 2023 duren. De firma Artes Woudenberg uit Brugge, gespecialiseerd in restauraties van onroerend erfgoedgebouwen, voert de werken uit. “De toren werd voor de laatste keer in de periode 1980-1983 onder handen genomen. Toen werden herstelwerken aan het baksteen metselwerk, de leibedekkingen en een beperkt herstel van rotte balkstructuren uitgevoerd. De toren kreeg toen de nieuwe Paccard beiaard van 46 klokken, exact 200 jaar na de eerste beiaard. De werken die nu aan de toren van start gaan, zijn het eerste grote restauratiedossier voor de kerk sindsdien”, aldus Van Hove.
“Het grootste en dringendste probleem aan de toren zijn de houten structuren van de spits en de balkenlagen die daaronder liggen. Toen de torenspits op halve hoogte open werd gemaakt, heeft dat tot een situatie geleid die zeer moeilijk waterdicht te houden is. De vlakke, met lood beklede, vloer is steeds gevoelig geweest voor scheuren en defecten. Door waterschade zijn veel van de 17de -en 18de eeuwse houten elementen sinds langs aangetast. De structuren die zo nauw door elkaar verweven zijn, maken het ook zeer complex om ze op een ambachtelijk correcte manier te kunnen restaureren.”
Technische uitdaging
Door de te grote technische uitdaging beperkten de restauraties van de toren zich in de vorige eeuw vaak tot spalken, schoren en ondermetselen van bouwkundige elementen in natuursteen. Een duurzame restauratie drong zich steeds meer op. De aanwezigheid van een beiaard, met een gewicht van 3 ton, versnelde de laatste 10 jaar de problematiek. De volledige uitname van alle beiaardklokken is de start, waarna een technisch complexe houtrestauratie kan aanvangen. “We zullen alle houten structuurlagen een voor een opschoren en met ambachtelijke lastechnieken herstellen. Ook de gevels van de toren worden gerestaureerd. Daarnaast is er ook voorzien om het natuursteen inkomportaal omzichtig te reinigen. Door vuilafzetting is dat sterk verdonkerd. De torenspits krijgt tot slot ook een nieuwe leibedekking”, vertelt Dries. “Het torenkruis wordt gerestaureerd, de dakkapelletjes bovenaan de spits met hun zinken versieringen worden vernieuwd, en de windhaan van 1762 en bol worden opnieuw verguld.” Voor de werken aan de Sint-Bertinustoren voorziet de aannemer werfzones in de Garenstraat aan beide zijden van de toren.
‘De Sint-Bertinuskerk van Poperinge’, een geschiedenis van bouwen en restaureren (2019) is het boek van Dries Van Hove en Kristof Papin. Het boek vind je in de bibliotheek en is ook nieuw verkrijgbaar in de Dekenij Poperinge.
