Paul Drèze behoeft in Kortrijk geen voorstelling. Om het even welke zaak de horeca-ondernemer begint, de massa staat aan te schuiven. Het was destijds zo toen hij onder meer De Groene Kikker, De Blauwe Frituur, The Same Same, Paul’s Boutique en Manuel Kartel opstartte. En te zien aan de massa die het voorbije weekend de weg naar het terras van Peanut Republic vond, is ook zijn nieuwste onderneming een schot in de roos. Maar op Facebook kreeg Paul de voorbije dagen flink wat tegenwind. Enkele kritische stemmen vroegen er zich af of het logo en het beeldgebruik van de zaak nog wel van deze tijd zijn.
‘Peanut Republic’ was in de jaren 80 een heel succesvol café dat op het domein van de toenmalige Pentascoop was gelegen. Het café ademde een exotische sfeer. Er stonden jute zakken met pindanoten waar je naar hartenlust uit kon graaien. De schillen kon je zo op de grond gooien. Tegen de muren allerlei historische afbeeldingen uit tropische streken. Affiches van dappere Afrikanen die in een wrede strijd waren verwikkeld, maar even goed beelden van piekfijn uitgedost, zwart plantagepersoneel dat tafeltjes tilde met daarop schaaltjes met pindanoten en asbakken – ja, er werd toen nog gerookt op café.
Andere tijden
Tijden veranderen, inclusief normen en waarden, zo werd ook al in de discussie op Facebook gesteld. Niet alleen is het roken afgeschaft, raciale clichés worden niet meer geduld omdat ze confronterend zijn voor onze alsmaar diverser wordende bevolking. De vaak gruwelijke misdaden die westerse blanken in koloniale tijden hebben begaan, zijn met de jaren meer en meer aan het licht gekomen.
Het besef groeit wereldwijd dat de blanke man geen recht en reden heeft om zich superieur te gedragen. Daarom werd Apu Nahasapeemapetilon geschrapt uit The Simpsons, gaat de rijst van Uncle Ben’s voortaan door het leven als Ben’s Original, is zwarte piet tegenwoordig een roetpiet en woont geen enkele Kortrijkzaan nog in de Leopold II-laan.
Nostalgie? Mijn reet!
Sarah Markewich, een vrouw uit New York die intussen meer dan 20 jaar in Kortrijk woont en onder meer verantwoordelijk is voor de begeleiding van de buitenlandse studenten aan Howest, reageerde op haar Facebookpagina geschokt toen ze online op het logo en de naam van ‘Peanut Republic’ stootte. “Misschien maak ik mezelf heel onpopulair,” postte ze zondag, “maar wat maakt het uit!!! Dit soort logo, naam, look… voor een café in Kortrijk in deze tijden? Komaan! Nostalgie? (Zoals werd gezegd in artikelen erover.) Mijn reet!” Haar opmerking verwekte een storm aan voornamelijk gelijkgezinde reacties.
De hele discussie op Facebook is nog niet tot bij Paul doorgedrongen, wanneer we er hem op aanspreken. Het logo van zijn zaak staat niet alleen op de prijslijsten afgedrukt, maar prijkt ook op een groot bord achter zijn toog. Het toont een guitig jongetje in een grappig piccolokostuum. Zulke figuurtjes vind je online in alle kleuren. Alleen heeft deze zwarte jongen dikke rode lippen. Tom Christiaens, adjunct-hoofdredacteur bij het magazine The Low Countries en echtgenoot van Sarah Markewich reageert ook online: “Het logo is onmiskenbaar een racistische afbeelding van een ‘boy’, zo geplukt uit een koloniaal verleden, toen zwarten als inferieur werden bekeken.”
Maar Sarah Markewich beklemtoont dat ze Paul zelf geen racist vindt. “Daar gaat het in deze discussie zelfs niet om. Ik wou alleen duidelijk maken dat het logo beledigend is en onverantwoord in deze tijden, dat in een zaak met een dergelijk beeldgebruik buitenlandse studenten en bezoekers zich niet op hun gemak kunnen voelen. Heel wat andere mensen hebben laten weten dat ze dat ook vinden, maar durven niet voor hun mening uitkomen, omdat ze bang zijn voor de reacties.” En inderdaad, we horen wel meer mensen die dezelfde mening delen, maar om tal van redenen liever hun stem niet laten horen.
Ook Martin Luther King en Nelson Mandela
Paul zucht en schudt het hoofd wanneer hij verneemt dat zijn logo niet door iedereen geapprecieerd kan worden. “Ik zie daar geen karikatuur in. Ik vind het een mooi figuurtje. Het lijkt me een kleine Robbedoes. Maar als ik het verkeerd zie, dan zal ik er iets aan doen,” zegt hij nerveus. In zijn café hangen nog meer prenten uit dat vroegere jaren-80-café dat vooral voor jonge mensen die in een multiculturele samenleving opgroeien niet meer van deze tijd is.
Maar Paul wijst graag naar een afbeelding van een Afrikaanse krijgster met een zwaard aan wiens voeten een uitgeschakeld koloniaal soldaat ligt. Een afbeelding die even later op de Instagrampagina van Peanut Republic prijkt met het opschrift: ‘Say No to Racism’. Wellicht een wat paniekerige reactie op de hele heisa. Er hangen ook foto’s in het café van Martin Luther King en Nelson Mandela die Paul recent heeft aangekocht. “Kijk, als ik een racist was, zou ik die ophangen?”
“Accident de parcours”
“Nee, Polle is geen racist.” Tine Lemaitre, nog zo’n monument van de Kortrijkse horeca, laat er geen twijfel over bestaan. “Het is een accident de parcours ,” zegt ze. ‘Hij heeft niet stilgestaan bij de keuze van het logo. Dit logo straalt een vintage/retro stijl uit. Maar de ‘nostalgie die aan die prent hangt, gaat helaas verder dan een knipoogje naar het Kortrijks café van weleer met dezelfde naam.”
Tine voelt enerzijds mee met Paul Drèze. En tegelijk vindt ze dat hij zijn verantwoordelijkheid moet nemen. “Ik hoop dat hij iets doet met de terechte kritiek en dat hij het logo aanpast. Want mooi is het niet. De verf is toxisch en stinkt. Je kan niet zomaar aan het trieste verhaal voorbijgaan dat erachter schuilt. En dat de post van Sarah Markewich haar niet ‘populair’ zal maken, siert haar nog meer. Proficiat. Iemand moest het hem zeggen.”
Niet de intentie om te kwetsen
Paul geeft toe dat enkele van de affiches in zijn interieur afbeeldingen zijn uit het koloniale tijdperk. “Maar willen we er misschien eens bij stilstaan dat de hele wereld gekolonialiseerd is? Amerika was van de Indianen, weet je nog wel,” reageert hij. “Iedere natie koloniseerde en plunderde. En dat is tal van hoeken van de wereld nog aan de gang. Natuurlijk kan zo’n afbeelding gevoelig liggen. Maar eerlijk, ik heb er nog geen opmerking over gehad. Iedereen vindt het leuk dat ik dat oude café nieuw leven inblaas, maar het is ook niet meer dan een café hé. Ik organiseer hier geen tentoonstelling. Ik ga zelf geregeld naar het vernieuwde AfricaMuseum in Tervuren en ik juich volmondig toe dat het koloniale verleden er nu kritisch wordt bekeken. Ik vind ook dat onze kinderen moeten weten wat er daar gebeurd is, dat ze dat moeten leren op school.”
Professor Peter Stevens doet aan de UGent onderzoek naar de ontwikkeling van stereotypen, ervaringen van racisme en etnische identiteiten in onderwijscontexten. Hij kent het café niet, maar wanneer we hem het probleem van het logo en andere afbeeldingen in Peanut Republic voorleggen, stelt hij Paul het volgende voor: “Schrijf onder elke afbeelding een ‘disclaimer’ waarbij je aangeeft als cafebaas dat de lezer/ toeschouwer er zich van bewust moet zijn dat die afbeelding als een voorbeeld van racisme kan worden geïnterpreteerd en dat het tonen van die afbeelding bedoeld is om een historische realiteit weer te geven (namelijk hoe Afrikanen toen werden voorgesteld) en een discussie (misschien met een goeie pint?) te stimuleren die hopelijk helpt om racisme uit de wereld te krijgen.”
Een gelijkaardige disclaimer kan je vinden in de Engelstalige versie van ‘Kuifje in Africa’, geeft de professor nog mee. “Maar je weet op voorhand dat dit soort aanpak voor sommigen te ver gaat en voor anderen niet ver genoeg… Ik ga er ook van uit dat die cafébaas niet de intentie heeft om mensen te schofferen / kwetsen.”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
