Historicus Paul Van Damme brengt boek uit: “Belgisch-Congo was geen modelkolonie”

Op 30 juni is het 60 jaar geleden dat Congo onafhankelijk werd. Daarvoor was het Afrikaanse land vele tientallen jaren lang een Belgische kolonie. Tot aan 1908 was koning Leopold II beheerder van Kongo-Vrijstaat, daarna viel het in handen van de Belgische Staat. Historicus Paul Van Damme uit Loppem brengt nu het fotoboek ‘Wit-zwart in zwart-wit’ uit. Daarvoor spitte hij doorheen vele duizenden foto’s uit het Congo van toen waarop blanken naast zwarten staan. Een opvallend tijdsdocument over een donkere periode.

Paul Van Damme, leerkracht geschiedenis aan Ter Groene Poorte in Brugge, deed zijn research in allerlei binnen- en buitenlandse archieven, inbegrepen die van missiecongregaties en oud-kolonialen. De auteur verbond de foto’s die de verhouding tussen blank en zwart tonen, met verhalen en duiding. Alle stereotypen verschijnen: de zwarte als slaaf of boy, de blanke als geweldenaar, de kerstening en de beschavingsdrang, de zwarte vrouw als erotisch object, de goednieuwsshow vanuit de Belgische staat…

Heel wat van jouw research deed je in de abdij van Zevenkerken in Sint-Andries en in de Priorij van Bethanië in Loppem. Het is zowat jouw achtertuin.

“Klopt. De abdij heeft een zeer mooie fotocollectie, want vanaf 1910 waren de monniken actief in Katanga. Bethanië is iets later gevolgd. Zij hebben fantastische fotocollecties waarvan een aantal foto’s in het boek staan. Daarenboven bezit Zevenkerken een indrukwekkende bibliotheek van 160.000 boeken, waarvan 100 lopende meter enkel over Belgisch-Congo. Er zitten daar unieke exemplaren bij die je nergens anders vindt. Ook de samenwerking was uniek.”

Zijn alle beelden in het boek zo hard als dat op de cover?

“De foto op de cover grijpt inderdaad naar de keel. Die foto wordt nu al door non-believers op sociale media in vraag gesteld als zou hij niet uit Belgisch-Congo komen. Maar dat is wel degelijk zo. Die foto komt uit het familiealbum van een oud-koloniaal. Waarschijnlijk speelden die kinderen een spel. Maar het feit dat een volwassene die foto neemt zonder er enige bedenking bij te maken, zegt veel over de manier waarop men destijds koloniaal dacht.”

“Apartheid associeerde ik altijd met Zuid-Afrika. Nu weet ik dat het in Belgisch-Congo ook zo was”

Welke foto heeft je het meest gechoqueerd?

“Er zijn er meerdere. Al zeker de foto’s waarbij missionarissen en kolonialen zich laten dragen door jonge zwarte kinderen. Maar ook de foto van een zwangere, zwarte vrouw die in haar ene hand een blank kind voortduwt in een kinderwagen, maar haar eigen kleine kind aan de hand houdt. Die foto’s zeggen veel over de verhoudingen. Er is ook een foto van een mulat, verwekt door een blanke man en een zwarte vrouw. De moeder is gewoon weggeknipt uit de foto. Ze mocht niet gezien worden. Anderzijds heb ik ook foto’s die me emotioneel ontroerd hebben omdat ze mooi zijn. Zoals een foto van een blanke vader die trots poseert met zijn halfbloed kind.”

In het boek vermeld je dat de kerk op de hoogte was van het misbruik en het geweld.

“Dat kan niet anders. Op een bepaald moment kregen de Witte Paters in Boudewijnstad een lap grond van 5.000 hectare. Dat is ongeveer de binnenstad van Brugge. Ze kregen die grond van Leopold II. Dus ze zullen hem dan toch wel niet te veel kritiek gegeven hebben… Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat er geen goede dingen gebeurd zijn. Ik ben er 100 procent van overtuigd dat heel wat congregaties ongelooflijk goed werk hebben geleverd. En dat staat ook in het boek. Maar bij sommige dingen heb ik vragen. Ik had bijvoorbeeld een gesprek met Julie Van Wauwe. Zij werd verwekt door een blanke vader bij een zwarte moeder. Maar de halfbloeden werden destijds geplaatst in kloosters en internaten om hun blanke bloed te redden. In 1960, toen de onafhankelijkheid uitbrak, hebben ze die kinderen naar België overgevlogen en ze ondergebracht bij adoptiegezinnen of kloosters. Het heeft 33 jaar geduurd vooraleer Julie haar moeder heeft terug gezien. Zijn die kinderen gered of zijn die kinderen gestolen?”

Belgisch-Congo was duidelijk geen modelkolonie.

“Apartheid associeerde ik vroeger altijd met Zuid-Afrika. Nu weet ik dat het in Belgisch-Congo ook zo was. Er was een apartheidspolitiek. Zwarten leefden apart, blanken leefden apart. Er was aparte rechtspraak, apart onderwijs en er waren zelfs aparte ziekenhuizen. Alles was gescheiden. Belgisch-Congo was dus zeker niet de modelkolonie zoals wel eens wordt beweerd. De laatste jaren was het onderwijs en de geneeskunde geëvolueerd, maar ook daar kun je vraagtekens bij plaatsen.”

“Een oud-koloniaal vertelde mij dat zijn boy 300 Belgische frank verdiende om 7 op 7 te werken. Zonder vakantie. Zelf verdiende hij als leraar 14.000 Belgische frank. Dat betekent dat die boy 1/45ste verdiende van wat hij zelf verdiende. Die koloniale verhoudingen waren toen normaal, maar dat is geen reden om nu niet te zeggen dat dit niet oké was. Waarom zou je zaken uit het verleden niet mogen bekijken vanuit onze standpunten vandaag?”

Vandaag is een van de meest gehoorde quotes over vreemdelingen hier dat zij zich niet aanpassen.

“Mogen wij de pretentie hebben om dat te zeggen? We zijn naar Congo getrokken, we hebben er onze taal, onze godsdienst en onze wetten opgedrongen. En de zwarten moesten werken voor ons. Wie zijn wij dan om te zeggen dat vreemdelingen zich hier niet aanpassen? Dat klopt niet.”

‘Wit-zwart in zwart-wit’ is te verkrijgen bij Borgerhoff & Lamberigts en kost 49,95 euro.