Vier jaar na zijn start als Europees directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) holt Hans Kluge van de ene crisissituatie naar de andere. Na de coronacrisis moest de Roeselarenaar zich al over de oorlog in Oekraïne buigen, net als een zware aardbeving in Turkije en Syrië en nu het bloederige conflict tussen Israël en Gaza. Toch hoopt hij begin volgend jaar een tweede termijn aan te snijden. “Want mijn werk is allesbehalve af.”
Een woensdagmiddag in maart. Om klokslag 17 uur verschijnt een breed glimlachende Hans Kluge (55) op ons laptopscherm. In de vergaderzaal van het Europees hoofdkwartier van de WHO in het Deense Kopenhagen waar Kluge met zijn Russische echtgenote Katerina Gladih en hun kinderen Sofia (18) en Anastasya (21) woont maakt hij met plezier een uurtje vrij om samen met ons op zijn eerste ambtstermijn als Europees directeur terug te blikken. “Het is razend druk, maar ik kijk graag even achterom”, zegt hij, met de WHO-vlag als stille getuige op de achtergrond. Hans Kluge reisde als de belangrijkste arts van Europa de afgelopen vier jaar het hele continent af. Met één grote missie: het leven van de Europeanen beter maken en mensen in crisissituaties bijstaan.
Laat ons beginnen met de meest eenvoudige vraag ter wereld. Hoe gaat het met u?
“Op persoonlijk vlak: goed. Zeer goed, zelfs. Al mijn naasten en ikzelf verkeren in goeie gezondheid, dat is de basis van alles. Hout vasthouden, dus. Maar toen ik vier jaar geleden (op 1 februari 2020, red.) als regional director for Europe van start ging, had ik nooit durven denken dat ik een dergelijk parcours zou moeten afleggen. Anderhalve maand na mijn eerste dag ging de hele wereld op slot, met ‘dank’ aan Covid-19. Sindsdien is de trein niet meer gestopt. We bevinden ons in een soort van permacrisis. Corona, Oekraïne, de aardbeving in Turkije, Gaza… Het is nog geen moment stil geweest.”
Hoe ga je daarmee om?
“Enerzijds is het constant crisissen beheren en beslissingen op korte termijn nemen die meteen een verschil maken, daarnaast willen we ook de Europese gezondheidszorg op langere termijn richting geven. En we moeten nog altijd spreekwoordelijk puin ruimen die de pandemie heeft veroorzaakt. Tijdens covid-19 kregen 1,8 miljoen kinderen in Europa geen standaardvaccinaties tegen kinderziektes. Veertig keer meer dan in normale tijden. Daar voelen we de gevolgen nog altijd van. Daarnaast zetten we ook fors in op mentale gezondheid. Dat was destijds een van mijn speerpunten tijdens mijn campagne. Intussen hebben we een vijfkoppig team dat elke dag met de materie aan de slag gaat.”
Mentale problemen raken steeds meer uit de taboesfeer. Een goeie evolutie?
“Daar hoef je niet aan te twijfelen. Burn-outs behoren vandaag tot het leven van iedereen. Zoiets kunnen en mogen we niet negeren. Voor het WHO is het onze plicht om daar structurele oplossingen tegenover te stellen en een duidelijk kader te creëren waarin professionals kunnen werken.”
Even terug naar het prille begin van uw mandaat. Had u durven vermoeden dat u mee een pandemie het hoofd zou moeten bieden?
“Ik heb als arts heel wat ervaring achter de rug. In gevangenissen in Siberië heb ik nog een tuberculoseprogramma op poten gezet, ik heb reddingsacties gecoördineerd tijdens de tsunami van 2004 in Zuidoost-Azië en ik ben nog in Noord-Korea aan de slag geweest… Maar corona was ongezien. Als geboren optimist probeer ik altijd op de positieve zaken te focussen. Covid-19 toonde tot wat de mensheid op technologisch vlak in staat is. Normaal duurt het tien jaar voor een vaccin volledig op punt staat, nu hadden we het na amper één jaar ter beschikking. En niet één, maar drie tot vier vaccins. Ook de onderlinge solidariteit blijft me bij. In nood staan mensen elkaar bij. Daar kunnen overheden nog iets van opsteken. Corona leerde ons ook dat we op vlak van internationale samenwerking nog stappen kunnen zetten. Iets wat ik als Europees directeur blijf aankaarten.”
Stel: morgen breekt een nieuwe pandemie uit. Zijn we nu beter voorbereid?
“Laat diestel maar weg. Een nieuwe pandemie komt er. Alleen de variabelen moeten nog ingevuld worden. Waar die start en wanneer dat gebeurt. Maar om op je vraag te antwoorden: ja. Er ligt nu een strijdplan in de kast, we weten veel beter welke stappen door wie moeten gezet worden. En op welk moment. Covid-19 heeft de wereld één grote les geleerd: gezondheid is het absolute fundament. Niet alleen voor elk individu, ook voor onze wereldeconomie.”
De wereld was in de lente van 2022 amper bekomen van corona toen in Oekraïne de hel losbrak. Ooit gedacht dat u met een oorlog op Europees grondgebied zou geconfronteerd worden?
“Tijdens mijn jaren bij Artsen Zonder Grenzen heb ik vaak in conflictgebieden gewerkt, maar dat ik dit zó dicht bij huis opnieuw zou meemaken… Vandaag hebben we zeshonderd WHO-mensen die aan de Oekraïense grens en in het land zelf helpen. Dokters, chirurgen, verpleegkundigen… Sinds eind februari 2022 hebben we al vierduizend ton medische hulpgoederen geleverd, naast twaalf modulaire eerstelijnsposten. Mobiele ziekenhuizen, zeg maar. Die hebben in 2023 dertigduizend consultaties uitgevoerd. Van doorslaggevend belang, dus. Drieduizend zwangere Oekraïense vrouwen konden dankzij tussenkomst van het WHO in andere Europese landen bevallen. Ook in België, iets waar we zeer dankbaar voor zijn.”
Een droevige constante in oorlogstijden: ook medische gebouwen ontsnappen niet aan het geweld.
“Klopt, jammer genoeg. In Oekraïne zijn er 1.600 bevestigde aanvallen op gezondheidsfaciliteiten. Het reële cijfer zal nog een pak hoger liggen. Vroeger waren ziekenhuizen heilige grond… Daar bleef je van af. Een dramatische evolutie. Elke keer een ziekenhuis wordt aangevallen, bloedt mijn hart. Onze WHO-leuze is health for all. Gezondheidszorg voor iedereen. Ik moet vaststellen dat dit anno 2024 niet langer een evidentie is.”
“Wat zich in Gaza afspeelt, is de hel op aarde. Het meest wrede dat ik ooit gezien heb”
Ook in Gaza vormen ziekenhuizen geregeld een doelwit, onder het mom dat Hamasstrijders zich daar schuilhouden.
“Gaza telt 36 ziekenhuizen, waarvan er nog twaalf al dan niet deels functioneren. Zonder een politieke stelling in te nemen: wat zich daar afspeelt, is de hel op aarde. Woorden schieten te kort. Dit is het meest wrede dat ik ooit gezien heb. Hier kan gewoon niemand bij winnen. Bij de WHO hebben we weet van twintig jonge kinderen die van de honger zijn gestorven. Ook hier zal het werkelijke aantal een pak hoger liggen. Daar kan je toch niet bij? Tegelijk steunen we de first responders jonge dokters, verpleegkundigen, vroedvrouwen, vrijwilligers in Israël. Zij zagen in hun hospitaaltjes aan de grens honderden doden en verschrikkelijk verminkte patiënten kwamen in een stortvloed binnen na de satanische acties van 7 oktober 2023. We werken er ook aan gender-based violence-programma’s voor meisjes, hun vrienden en getuigen die in Israël op het Supernova Sukkot Gathering-festival gruwelijk seksueel misbruikt geweest zijn voor de ogen van hun eigen kinderen. Zoals ik zei: health for all.”
Hoe moeilijk is het voor jullie om in een dergelijk conflictgebied te werken?
“78 WHO-medewerkers leiden er zestien emergency medical teams in goeie banen en we konden al 500 ton aan hulpgoederen aanvoeren. Hoe hard we er ook werken, we kunnen enkel proberen te genezen, niet voorkomen. Wij vragen drie zaken: zo snel mogelijk alle gijzelaars aan beide kanten vrijlaten, een definitieve wapenstilstand invoeren en meer konvooien met hulpgoederen toelaten. Niet enkel via Egypte, maar ook het noorden. Wij onderhandelen momenteel mee voor een maritieme corridor langs de Middellandse Zee. Het is onze plicht om de Gazanen op alle mogelijke manieren te helpen.”
Wil u daarom nog eens vijf jaar als Europees directeur aan de slag blijven?
“Enerzijds is er de opeenvolging van conflicten en crisissituaties, anderzijds wil ik mijn stempel verder kunnen drukken. Ik ben sinds 2009 bij de WHO actief en kon al veel steentjes verleggen, maar mijn werk is allesbehalve af. Het is niet meteen top of mind bij de brede bevolking, maar obesitas wordt de komende jaren een van dé grote uitdagingen op gezondheidsvlak. In Europa kampt vijftig procent van alle volwassenen met overgewicht, bij kinderen gaat het over één op drie. Die cijfers wil ik mee naar beneden halen. En als de geschiedenis ons één iets leert, is dat er helaas altijd nieuwe conflicten zullen opduiken.”
Het beste van KW
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
