Bisschop Lode Aerts breekt de stilte na ‘Godvergeten’: “Er zijn geen excuses meer”

Vier weken lang heeft hij gezwegen. Nu de VRT-reeks ‘Godvergeten’ afgelopen is, wil de Brugse bisschop wél spreken. Deze krant vroeg en kreeg een interview zonder taboes. “Ik ben zes jaar geleden aan mijn opdracht begonnen, op een zondag. Op dinsdagavond luisterde ik al naar een eerste verhaal van seksueel misbruik.”

Moeilijk. Zo vat de Brugse bisschop Lode Aerts samen hoe hij de voorbije weken heeft beleefd. De getuigenissen van door geestelijken misbruikte slachtoffers in de reeks Godvergeten hebben er naar eigen zeggen ingehakt, ook al waren de verhalen voor hem allesbehalve nieuw. Medelijden voelde hij. Verontwaardiging. En kolère. “Omdat mensen, die bovendien verondersteld worden te handelen namens God, zulke misdaden hebben begaan. Het maakt wat de slachtoffers is aangedaan dubbel erg. En het geloof ongeloofwaardig.”

“Het is vreemd dat ik het moet zeggen”, kijkt hij terug, “maar het waren goede uitzendingen. Die zullen helpen om, ook binnen de Kerk, beter dan ooit voorheen te beseffen welke ravage dit bij elk van die mensen heeft veroorzaakt. Dus ja, hoe verschrikkelijk ik het ook allemaal vind, het is goed dat dit publiek werd.”

Had u verwacht dat de impact van de reeks zó groot zou zijn?

“Ik wachtte de uitzendingen bang af, ja. Ik wist dat ons iets ergs te wachten stond. En tegelijk dacht ik: eindelijk! Laat ons komaf maken met het tijdperk van excuses: dat het andere tijden waren, en dat we dat ook wel een beetje moeten verstaan, en dat het misschien toch ook niet zo erg is geweest… Vandaag moeten we resoluut voor het slachtoffer kiezen, niet langer voor het instituut zoals dat in het verleden veel te lang het geval was.”

Hoe moeilijk is het voor u om achter uw werk te blijven staan? Doet dit alles u twijfelen aan uw keuze voor de Kerk?

“Neen. Ik ben zes jaar geleden aan mijn opdracht als bisschop begonnen, op een zondag. Op dinsdagavond luisterde ik al naar een eerste verhaal van seksueel misbruik. Ik wist waar ik aan begon. En dat ik wilde meehelpen om er iets aan te veranderen.”

Aan welke veranderingen denkt u dan?

“We moeten in de eerste plaats een meer diverse leiding aanstellen, op alle niveaus. Het kan niet langer dat enkele priesters zich buigen over een dossier en dat dan onder elkaar zo goed mogelijk proberen op te lossen. Er moeten nog meer externe experten bij betrokken worden, niet-geestelijken ook. Het is een proces dat al in gang werd gezet. Bisdom Brugge wordt vandaag bestuurd door twaalf mensen, waarvan drie priesters. De leiding wordt beter door inbreng van gehuwden, vrijwilligers, jongeren… Maar dat proces moet nog versneld worden. Ik geloof dat Godvergeten daartoe zal bijdragen.”

Ik wist dat ons iets ergs te wachten stond. En tegelijk dacht ik: eindelijk!

Bisschop Johan Bonny liet in ‘De Afspraak’ dinsdagavond ook al verstaan dat hervormingen binnen de Kerk nodig zijn.

“Niet langer klerikaal maar synodaal werken: samenzitten, naar elkaar luisteren en uitmaken wat moet gebeuren. Die evolutie voltrekt zich wel degelijk, óók in Rome. Want op dat vlak ben ik het niet helemaal eens met bisschop Johan. Rome denkt en evolueert mee, maar de Kerk is nu eenmaal geen bedrijf. Wie daar een grote fout maakt, gaat eruit. Zo werkt het niet in de Kerk. En dat maakt dat die processen tijd vragen.”

Wat doet de Kerk nu nog concreet voor de slachtoffers?

“Mensen van slachtofferhulp zeggen vaak dat we de regie moeten overlaten aan de slachtoffers zelf. Zij moeten aangeven wat ze vinden dat er moet gebeuren. Sommigen doen dat ook, anderen willen de begeleiding voor zichzelf afsluiten. We moeten de slachtoffers uitnodigen, zoals bisschop Johan in De Afspraak zei. Maar ik vrees dat we niet élk slachtoffer daarmee gaan kunnen helpen. Mijn deur staat wél altijd open, ik luister naar al wie mij wil spreken.”

De bisschoppen hebben Roger Vangheluwe nu opnieuw gevraagd om uit de Kerk te stappen. En al die anderen dan? Waarom is het zo moeilijk om iemand die ernstige misdaden pleegde uit de Kerk te zetten?

“Als een dossier niet verjaard is, gaat het naar het gerecht. Als het wel verjaard is, kan de Kerk de dader preventief of definitief schorsen. Maar het is in Rome dat over laïcisatie wordt beslist. Vangheluwe beletten zijn taak nog uit te voeren, daar zijn we in geslaagd. Niet om hem uit het ambt te zetten ondanks verschillende pogingen. Ik ben er voorstander van om binnen de bisschoppenconferentie zulke beslissingen te kunnen nemen. Maar we maken nu eenmaal deel uit van een wereldkerk, en over zulke aangelegenheden is er helaas nog geen eensgezindheid.”

Welke les trekt u uit het verleden?

“Ik denk dat we in het verleden niet het juiste belang hebben gehecht aan de wijding van priesters, diakens en bisschoppen. Sommigen gingen erdoor op een pied de stalle staan. Maar de wijding verheft iemand helemaal niet boven de anderen. Integendeel: wie gewijd wordt, legt zich plat op de aarde als een teken van nederigheid, van vertrouwen en zelfs van machteloosheid. Een priester mág niet alle macht en wijsheid in pacht hebben. Want net dat zette de deur open voor misbruik, met als dieptepunt seksueel misbruik. En daarom ook is niet iedereen die denkt een priesterroeping te hebben, voor zo’n leven geschikt. Vandaag worden kandidaten ernstig gescreend, krijgen ze een goede opleiding en opvolging.”

Wordt de afschaffing van het celibaat overwogen? De aanstelling van vrouwelijke priesters?

“Ook die aspecten staan ter discussie. Sommige kerken die met Rome samenwerken hebben getrouwde priesters. Zo zitten er sinds de oorlog in Oekraïne twee getrouwde seminaristen in Leuven. Het zijn kleine stappen, maar ze zijn van groot belang.”

Intussen lieten heel wat mensen zich al ontdopen. Dat ontkent u niet, maar cijfers daarover zijn niet beschikbaar. Wat houdt de Kerk tegen om open kaart te spelen, ook op andere vlakken?

(zucht) “Ik weet het. En daar zijn we intern mee bezig, hoor. We worden gedwongen tot meer transparantie, en opnieuw: ook dat juich ik toe. Maar alweer blijkt dat niet overal even gemakkelijk te gaan. De communicatieverantwoordelijken van de bisdommen zitten momenteel samen om die communicatie te verbeteren. Maar ik maak me die bedenking inderdaad ook: kan dat niet allemaal wat sneller?”

Wordt u aangesproken op straat op de wantoestanden?

“Nauwelijks. Het is eerder binnen onze muren dat ik de pijn voel, van gelovigen die boos en ontgoocheld zijn. Er is nu, na Godvergeten, terecht veel verontwaardiging in de maatschappij, maar doorgaans liggen mensen niet meer wakker van wat er in de Kerk gebeurt.”

Een klimaat dat de Kerk zelf heeft gecreëerd toch?

“Zeker. De samenleving is de voorbije decennia enorm veranderd, multicultureler, vrijer. De tijd waarin de godsdienst het leven bepaalde is voorbij. En gelukkig maar. Wat straathoekwerkers en jeugdbegeleiders nu doen, werd vroeger gedaan door priesters. Maar de piramidale machtsstructuur waarin zij werkten, liet toe dat er misbruik van werd gemaakt én dat dat misbruik verzwegen werd. Dat is niet langer zo.”

De Kerk is niet voldoende mee geëvolueerd?

“Helemaal akkoord. Het is een grote opgave, maar als de Kerk die evolutie bij kan benen, heeft ze opnieuw een toekomst.”

Denkt u dat het tij nog gekeerd kan worden? Dat de Kerk weer een grotere rol kan spelen in de maatschappij?

“Dat is niet mijn verlangen. Ik heb geen heimwee naar vroeger. Belangrijker dan hoe groot ze is, is dat de Kerk betekenis heeft. Meer doopsels, meer macht? Neen! De Kerk moet nu vergiffenis vragen, haar verantwoordelijkheid nemen, voorkomen dat dit opnieuw gebeurt en haar werk doen: leven als mensen die ondanks de miserie de hoop niet verliezen. En dat is niet onmogelijk, het is net door zo’n crisis dat we op onze plaats zijn gezet. Het zal wel ook een kwestie van karakter zijn, maar ik ben een hoopvol man.”