Landingsbaan in zicht of niet: alwéér sleept de federale regeringsvorming maandenlang aan. Waarom moet dat altijd zo lang duren? Zijn onze politici klungelaars of is er meer aan de hand? Met deze vragen op zak stappen wij naar ervaringsdeskundige Joachim Coens, vijf jaar geleden de hoofdrolspeler in de tweede langste formatie ooit. Coens neemt daarbij geen blad voor de mond…
We zijn intussen 228 dagen, ofwel bijna acht maanden, na de verkiezingen. Deze formatie gaat nu al de geschiedenisboeken in als derde langste ooit. “Ik ben ook verrast dat het zo lang duurt”, zegt Joachim Coens (58), ex-voorzitter van CD&V en al tien jaar burgemeester van het pittoreske Damme. “De formule was nochtans al snel duidelijk. Al in juni zeiden de vijf Arizona-partijen (N-VA, MR, Les Engagés, CD&V en Vooruit, red.) dat ze het wilden proberen. Dat is het grote verschil met de vorige formatie. Toen hebben we meer dan een jaar moeten zoeken naar een geschikte formule. Eens we eruit waren dat het Vivaldi zou worden, hebben de onderhandelingen over de inhoud amper nog een maand geduurd. Deze keer is het omgekeerd.”
In totaal duurde het wel 494 dagen vooraleer de regering-De Croo van start kon gaan. Wat hebt u daaruit geleerd?
“Weet je wat het grootste probleem is? Dat de sense of urgency ontbreekt in de Wetstraat. Dat heeft mij altijd sterk verbaasd. Toen ik in december 2019 voorzitter werd, was de formatie al meer dan zes maanden bezig. Ik vond dat een drama, maar ik leek wel de enige. Misschien is dat omdat ik uit de bedrijfswereld kom (Coens was voordien havenbaas in Zeebrugge, red.)? De Wetstraat heeft blijkbaar een externe factor nodig om wakker te schieten. Toen was dat corona, maar de beste is verkiezingen. Alleen als er nieuwe verkiezingen dreigen, schiet iedereen wakker. Net daarom dacht ik dat het deze keer wel zou lukken: omdat er in oktober lokale verkiezingen waren. Maar blijkbaar zijn de inhoudelijke verschillen te groot.”
Is dat de belangrijkste verklaring, denkt u?
(knikt) “Volgens mij wel. Het probleem is dat Bouchez (MR-voorzitter, red) sinds zijn overwinning op 9 juni nog meer naar rechts opschuift en ook de N-VA meetrekt. Dat maakt het moeilijk voor Vooruit. Bovendien blijkt het vertrouwen in elkaar niet groot genoeg om bepaalde stukken van het regeerakkoord open te laten. Ik vind niet dat een regeerakkoord tot in de details uitgewerkt moet zijn. Maar natuurlijk moet je elkaar dan wel vertrouwen. Dat was het probleem bij Vivaldi. Het vertrouwen is gaandeweg verdwenen. Als je dan geen uitgewerkt akkoord hebt, lukt het niet meer.”
Zeg eens: wie is die MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez eigenlijk? Heel wat politici wijzen hem met de vinger. U kent hem goed: jullie waren bijna twee maanden samen aan zet als informateur.
(wikt zijn woorden) “Een sterke persoonlijkheid en een extravert man. Luisteren is niet zijn sterkste kant. Bovendien spreekt hij geen Nederlands, wat de samenwerking nog moeilijker maakt. Hij kan wel joviaal zijn, maar hij is altijd overtuigd van zijn gelijk. Punt gedaan. En hij doet zijn eigen ding. Hij had eens bloemen mee voor koningin Mathilde. Het was blijkbaar haar verjaardag. Ik wist dat niet. Je zou toch denken dat je zoiets afspreekt als je samen gaat? Bouchez niet. Bovendien maakte hij aan iedereen opzichtelijk duidelijk dat het zijn bloemen waren. (lacht) Laat het mij zo zeggen: hij werkt niet op de klassieke manier. Zie de voorbije jaren: hij heeft heel de tijd het conflict opgezocht met de regering, terwijl zijn partij daar deel van was. Dat maakt hem allemaal niet uit. En hij is ervoor beloond door de kiezer. (haalt schouders op) Dat is de tijdsgeest, zeker?”
Dat belooft voor de volgende regering.
“Het voordeel is wel dat hij zelf ook deze Arizona-regering wil. Dat was anders met Vivaldi. Maar als ik Bart De Wever één advies mag geven: als je wil slagen, móét je hem minister maken. Anders zal het niet lukken.”
Bouchez zelf vindt dat élke voorzitter in de regering moet. Zou dat een goede zaak zijn?
“Dat is niet nodig. Als je als voorzitter voldoende vertrouwen hebt in je ministers, dan hoef je niet zelf in de regering te zitten. Maar wie zich graag moeit met élke maatregel, moet er wel in. Anders krijg je weer voortdurend conflicten.”
Zou het een idee zijn om de voorzitters nu op te sluiten in een kasteel tot ze een akkoord hebben?
(lacht) “Dat is niet de beste manier, denk ik, maar ik ga akkoord dat er een bepaalde vorm van dwang moet zijn.”
“Alleen als er nieuwe verkiezingen dreigen, schiet de Wetstraat wakker. Dat heeft mij altijd sterk verbaasd”
Dat leidt mij tot de belangrijkste vraag: hoe kan dit in de toekomst vermeden worden?
“Je moet de spelregels veranderen. Als het na zes maanden niet lukt, dan moeten er nieuwe verkiezingen komen. Dat moet bij wet vastgelegd worden. Als je dat doet, zullen politici veel sneller die sense of urgency voelen. Ik had gehoopt dat Vivaldi zo’n deblokkeringsmechanisme zou invoeren, dat stond ook in het regeerakkoord, maar helaas werd het nooit uitgevoerd.”
Wat we nog niet aanstipten: dat de formatie wéér zo lang aansleept, wil dat ook niet zeggen dat het land niet meer werkt?
(blaast) “Ik denk niet dat dit een hinderpaal is voor deze formatie. Ook in Nederland was het moeilijk. Ook Frankrijk en Duitsland worstelen met hun regering. Dat neemt niet weg dat een hervorming van de structuren nodig is. Wij hebben te veel actoren die zich overal mee moeien. Te veel ministers, te veel parlementsleden, te veel kabinetten, te veel politieke niveaus. Dus ja, het land heeft zeker nood aan een grondige doorlichting en een hervorming richting meer efficiëntie. Het zou mij verbazen mocht een regering onder leiding van een Vlaams-nationalist (doelt op Bart De Wever, red.) daar geen werk van maken. Ik vind dat zelfs een must.”
Is het denkbaar dat De Wever de formatie bewust laat aanslepen om te tonen dat België niet meer werkt?
“Er zijn mensen die dat beweren. (denkt na) Ik denk van niet. Ik ken Bart intussen een beetje. Als hij zegt dat hij echt de ambitie heeft om Arizona te doen lukken, dan vertrouw ik hem daarop. Ik weet trouwens niet of het in zijn voordeel zou spelen als het niet lukt. Ja, het beeld dat België niet werkt, zou versterkt worden. Maar ook het beeld dat De Wever geen regering kan vormen, zou versterkt worden. Dus het is ook in zijn eigen belang dat het lukt.”
Hoe schat u de kansen in?
“Ik denk wel dat het zal lukken. Maar oké: ook in juni was ik optimistisch en toen zat ik er helemaal naast. (lacht) Maar als het nu niet lukt, zie ik maar één alternatief: nieuwe verkiezingen. Er is geen enkele andere coalitie mogelijk of wenselijk. Dat is meteen de reden waarom ik denk dat het zal lukken. Wie heeft er baat bij nieuwe verkiezingen?”
Je zou ook Vooruit kunnen inruilen voor Open VLD?
“Dat zal niet lukken. Ten eerste omdat Open VLD het niet wil. De partij heeft dat intussen verschillende keren aangegeven. En ten tweede vind ik het niet slecht dat er in deze uitdagende tijden een extra sociale reflex aan tafel zit.”
Iets anders: wordt een formateur of een andere koninklijke opdrachthouder betaald voor zijn werk?
“Goede vraag, maar het antwoord is neen. (lacht) Men gaat ervanuit dat de mensen die hiervoor gevraagd worden, al een betaalde politieke functie hebben. Dat is ook meestal het geval. Het enige wat je krijgt, is toegang tot de infrastructuur van de overheid. Voor de rest is het: ‘trek uw plan’.” (lacht)
Gebeurt het nooit dat politici een opdracht weigeren?
“Toch niet dat ik weet. Als je bij de koning binnenkomt, weet je doorgaans al waarover het gesprek zal gaan en wat de vraag zal zijn. Je kan je daar dus op voorbereiden. De koning duidt ook niet zomaar iemand aan, hé. Hij doet eerst een uitgebreide consultatieronde bij de partijvoorzitters. Ik vind trouwens dat hij het deze keer heel goed aanpakt. Vorige keer was ik niet altijd enthousiast. Ik vond het spijtig dat de twee hoofdrolspelers Paul Magnette en Bart De Wever pas in de zomer van 2020, dus ruim een jaar na de verkiezingen, samen aan zet kwamen. Dat had veel vroeger moeten gebeuren.”
Het valt mij op dat u nog altijd gedreven over de nationale politiek praat. Mist u het?
(blaast) “Dat weet ik niet. Ik volg het natuurlijk op de voet. Dat moet ook. Maar sinds ik gestopt ben als voorzitter, ben ik vooral bezig met lokale politiek. Dat is eveneens een boeiende biotoop met een grote variatie aan onderwerpen. Ik blijf natuurlijk contacten onderhouden, vooral met onze ministers.”
Hoe is uw band met Vlaams minister Hilde Crevits (CD&V)? Er wordt gefluisterd dat daar ruis op zit sinds uw voorzitterschap.
(verbaasd) “Is dat zo? Die indruk heb ik niet. Onze band is zeer goed. Ik kan haar altijd bellen. Hilde is een klasbak die weet hoe ze moet omgaan met mensen.”
“Ik ben gevraagd om een bedrijf te leiden in de maritieme sector. Ik heb neen gezegd, omdat ik niet wou stoppen met lokale politiek”
Is Damme niet te klein voor iemand die ooit bruggen bouwde in Dubai en CEO was van de haven van Zeebrugge?
“Neen. Na het voorzitterschap heb ik aanbiedingen gekregen van de privé. Ik ben gevraagd om een bedrijf te leiden in de maritieme sector. Heel boeiend allemaal. Maar ik heb neen gezegd, omdat ze mij vroegen om te stoppen met lokale politiek. Dat wou ik niet. (mijmerend) Alles heeft zijn tijd in het leven. Het buitenland was mooi, maar nu is Damme mijn biotoop. Dat is de plek waar mijn leven ligt, en waar ik een erfenis wil nalaten. De uitdagingen zijn groot. Iets wat onderbelicht wordt, vind ik, is dat het maatschappelijk weefsel aangetast is sinds corona. Ik wil de komende jaren de mensen weer samenbrengen, verbinden. Dat ook hier in Damme 37 procent van de bevolking niet is komen stemmen, heeft mij echt geschokt.”
Zou u de opkomstplicht weer invoeren?
“Dat zou de makkelijkste oplossing zijn, maar niet de beste. Wij moeten ons afvragen waarom de mensen afhaken en hen vervolgens opnieuw betrekken. Trouwens, zó klein is Damme niet, hoor. Wij gaan 850 jaar stadsrechten vieren in 2030!”
U wou Damme wel combineren met het federaal parlement. Ondanks een goede score greep u echter net naast een zetel. Is die ontgoocheling al doorgespoeld?
“Jawel. Als lijstduwer weet je dat je wellicht niet verkozen zal zijn. Al bestaat er altijd een kleine kans. Ik heb meegedaan omdat Nathalie Muylle mij de vraag stelde. Als ex-partijvoorzitter kon ik niet aan de kant blijven staan. Uiteindelijk kwamen we amper enkele honderden stemmen te kort voor een derde zetel, en die zou voor mij geweest zijn. Dat is natuurlijk jammer, maar die knop was snel omgedraaid. Ik wou vooral in Damme mijn absolute meerderheid behouden, want daar hing mijn politieke toekomst van af. En ik moet toegeven: ik was er niet gerust in. Er waren zoveel onzekere factoren: de opkomstplicht, de negatieve atmosfeer tegenover de politiek, het succes van Vlaams Belang. Dat het uiteindelijk wel gelukt is, was een grote opluchting.”
Wat was plan-B, meneer Coens?
(droog) “Werk zoeken. Wat anders? (lacht) Gelukkig heeft de Dammenaar geoordeeld dat dit niet nodig is.”
Het beste van KW
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
