Stefaan Degand dirigeert vierde symfonie van Johannes Brahms in ‘Maestro Degand’: “Ik doe alleen wat mijn hart sneller doet slaan”

Hij doet al twintig jaar alleen maar wat hij wil doen en graag doet, maakt Stefaan Degand zichzelf sterk. Een plan hoort daar niet bij, hij maakt zijn keuze uit werk en leven zoals die zich aandienen. “De mooiste dingen gebeuren als je ze niet verwacht”, vindt hij. Hij had het ook niet verwacht, al droomde hij er wel als kind al van: eind deze maand loodst ‘maestro Degand’ het Nationaal Orkest van België doorheen de vierde symfonie van Johannes Brahms.

Sinds vijf maanden woont Stefaan Degand (45) bovenop een glooiing in de Vlaamse Ardennen, samen met dochter Mila en actrice Elien Hanselaer bij wie hij opnieuw de liefde vond, nadat zijn vrouw Julie zes jaar geleden plots overleed. Het winterlandschap rondom glinstert in het zeldzame zonlicht. Hij woont er graag, maar dat ging ook op voor Antwerpen waar hij jarenlang bleef plakken na Studio Herman Teirlinck en voor Wevelgem waar hij opgroeide. Niet dat daar zoiets als regionale gevoelens aan vast zitten. “Ik heb nooit iets gehad met roots en zo, ik mis dat niet.” Hij vindt de mensen om hem heen interessanter dan de plek waar ze wonen. “Al dat gedoe over de klei waaruit we getrokken zijn, dat idee van het is er ene van ons, dat vlaggengezwaai… Ik moet het niet.”

“Niets mis met het Sportpaleis, maar neem kinderen ook eens mee naar iets wat minder voor de hand ligt”

Hij kan zich dan ook helemaal vinden in het project dat Elien opstartte, om samen met vrijwilligers, verenigingen en professionelen een participatief cultuurprogramma uit te werken, dat in de verschillende cultuurhuizen in de regio zal uitgerold worden. Een manier om cultuur dichter bij de mensen te brengen, en mensen dichter bij elkaar. Want dat is ook wat Stefaan beoogt met Maestro Degand, het programma dat vijf weken lang loopt op VRT-Canvas en waarin hij een jaar lang klaargestoomd wordt om de vierde symfonie van Johannes Brahms te dirigeren, uitgevoerd door het prestigieuze Nationaal Orkest van België. Geen toevallige keuze, die vierde symfonie, als zesjarig kereltje nam hij zich al voor om ooit dit muziekstuk te dirigeren. “Mijn vader maakte me warm voor klassieke muziek”, vertelt hij. “Het stond de hele dag op bij ons in de woonkamer en ik vond dat geweldig. Hij nam me mee naar concerten en naar de harmonie waar hij klarinet speelde en ik trombone.”

Het was je ultieme droom om ooit de vierde van Brahms te dirigeren. Hoe werd die droom werkelijkheid?

Stefaan: “Ik werkte altijd al nauw samen met orkesten en dirigenten, en heb al die jaren geen kans onbenut gelaten om het over die droom te hebben. (lacht) Het idee werd uiteindelijk opgepikt en bij VRT-Canvas was men meteen enthousiast om er een docureeks rond te maken, die behalve over het muziekstuk zelf ook over dirigeren en klassieke muziek gaat en waarin ik tal van mensen uit die sector ontmoet. Het geeft een inkijk in een wereld waar mensen doorgaans weinig over weten, in de menselijkheid en de schoonheid ervan ook. Dat triggert de kijkers hopelijk om zelf eens klassieke muziek op te zetten of een concert bij te wonen. Het zou mooi zijn als we met dit programma het overheersende beeld van klassieke muziek als zou het stoffig, ouderwets en elitair zijn, onderuit kunnen halen.”

Klassiek ís ook niet de meest gemakkelijke muziekstijl, toch?

“Maar moet alles dan altijd gemakkelijk zijn? Er zijn al zo veel hapklare brokken, programma’s waar je niet bij hoeft na te denken… En dat mág allemaal, maar laten we ook ruimte maken voor wat minder evident is. Moeilijk mag ook, ook voor kinderen. Niets mis met het Sportpaleis, maar neem kinderen ook eens mee naar iets wat minder voor de hand ligt. Of het hen dan boeit of niet, maken ze zelf wel uit. En of ze het al of niet begrijpen, is ook niet belangrijk. Iets niet begrijpen is niet erg. Ik zag vroeger voorstellingen waar ik soms maar de helft van snapte, maar ik vond dat toch geweldig. Het jeugdaanbod was toen nog veel kleiner, dus ging ik gewoon naar opvoeringen voor volwassenen kijken. Ik vond het fascinerend om tussen de grote mensen te zitten en genoot met volle teugen van wat er te zien was.”

Wat intrigeert je zo aan de vierde van Brahms?

“Ik kan het eerlijk waar niet uitleggen. Het raakte me vol als kind en dat doet het nog altijd, onverminderd. Het is geen bekend stuk. Maar ik hoor ook dat anderen rondom mij het, als ze het nu voor het eerst horen, mooi vinden.”

Hoe moeilijk of gemakkelijk viel het leren dirigeren zelf?

“Het is moeilijker dan je zou denken, omdat je met veel tegelijk rekening moet houden. Als dirigent ben je zowat de architect van het hele bouwwerk, je houdt alles bijeen, bepaalt wie wat, hoe en wanneer speelt. Maar bovendien probeer je je eigen interpretatie van het verhaal dat onder al die noten schuilgaat, over te brengen naar de muzikanten en het publiek. En natuurlijk speelt het Nationaal Orkest van België die symfonie ook perfect zonder dirigent, maar de communicatie tussen dirigent en orkest voegt daar nog een dimensie aan toe. Het moeilijkste aan dirigeren is dat je constant een paar maten vooruit moet denken, je mag niet in het moment blijven hangen. Een mooie oefening in concentratie.”

Hoe voelt het om voor zo’n orkest te staan, dirigeerstokje in de hand?

“Oh, maar met ijdelheid heeft dit niets te maken! Het moet zo weinig mogelijk over mij gaan. Het gaat erom de schoonheid van die muziek te delen met anderen. Daarom ook heb ik de partituur van buiten geleerd, op het moment zelf wil ik geen enkele buffer tussen mij, de muzikanten en het publiek.”

Je houdt van muziek, zingt ook graag en goed: wat kan muziek meer dan woorden met jou doen?

“Woorden zijn specifiek, muziek kan meer universele, vaak grotere gevoelens oproepen. Woorden leggen een langere weg af voor ze je raken, muziek gaat – pats! – recht naar het hart. Góeie muziek tenminste.” (lacht)

Geen man van veel muziekjes?

“Toch wel! Liefst klassiek, maar ik hou daarnaast van veel genres. Ik laat me ook graag verrassen door wat ik niet ken. Het hoeft gewoon niet altijd evident te zijn voor mij, of surfend op de hype van het moment.”

Een programma als ‘Maestro Degand’, waarin een bekende Vlaming uit zijn of haar gekende context wordt gehaald, is populair. Jij was eerder ook al te zien als verpleger in ‘Een echte job’. Mogen ze je bellen voor ‘Expeditie Groenland’ of ‘Special Forces’?

“Zeker niet! Ik doe alleen wat me interesseert of wat mijn hart sneller doet slaan. Het was mijn uitdaging om ooit de vierde van Brahms te dirigeren, niet om dirigent te worden. Dat is me gelukt.”

Was op scène staan altijd al de bedoeling?

“In het eerste leerjaar vroegen ze me wat ik wilde worden. Toen wist ik het al: toneel spelen. Elk vak dat daar niet mee samen hing, was een probleem. Dat was ook te merken aan het resultaat. Mijn jeugd heeft in mijn hoofd heel lang geduurd, zo hard keek ik uit naar het moment waarop ik eindelijk naar Studio Herman Teirlinck kon. Daar kwam ik echt thuis.”

Is een leven zonder acteren denkbaar?

“Neen. Iedereen rond mij heeft het altijd gezien ook: er was gewoon geen andere optie. Me laten begeesteren door anderen, door muziek en teksten die me verrassen en boeien: dat maakt dit vak zo mooi. Ikzelf maak daar maar een klein, oninteressant deel van uit. Ik weet wel dat we in een tijd leven waarin identiteit centraal staat, en we het moeten hebben over alles wat we voelen, maar daar heb ik weinig mee. Ik hoef niet zo nodig van alles kwijt over mezelf.”

Je schreef wel het boek ‘Dag liefje, met Mila gaat het goed en ik klungel lekker verder’, over je leven en over het verlies van je moeder en vrouw even voordien.

“Juist, maar ik was sowieso al van plan om ooit een boek te schrijven. Tijdens corona ben ik eraan begonnen. Niet vanuit het idee iets over mezelf te schrijven, al is het uiteindelijk wel zo uitgedraaid. Het beeld in mijn hoofd was dat van een man die heel veel adem neemt en dan in één keer een gebalde reeks woorden en zinnen uitblaast, zonder aarzeling, zonder leestekens. Plots was het boek daar. De mooiste dingen gebeuren als je ze niet verwacht, ook in het leven zelf.”

“Als ik niet op de planken sta, wil ik thuis zijn, bij mijn dochter en mijn lief. Al de rest maakt me niet gelukkig”

Kan het schrijven een vervolg krijgen?

“Graag! Ik heb er zin in gekregen, schrijven is het minst compromisloze wat ik ooit heb gedaan. Van a tot z je eigen goesting doen, niemand die zegt dat het misschien toch nog net even anders zou kunnen: fan-tas-tisch! Maar als het er komt, zal het iets totaal anders zijn. Nu nog wachten op een inval, no stress…” (lacht)

Je praat niet graag over je privé-leven, maar voor ‘Maestro Degand’ werd je ook thuis gevolgd door een filmploeg. Dat vond je geen probleem?

“Wat daar wel of niet in komt, werd vooraf goed doorgepraat. We zijn de Verhulstjes niet. Zelf in de belangstelling staan, interesseert me gewoon niet. Ik doe geen roddelblaadjes en schuim geen feestjes af. Ik speel graag toneel en ben ook graag bij mijn collega’s, maar alles daarrond laat ik aan me voorbij gaan. Want dat maakt me niet gelukkig. Als ik niet op de planken sta, wil ik thuis zijn, bij mijn dochter en mijn lief.”

Mila wordt dit jaar tien. Herken je iets van jezelf in haar?

“Zeker! ’s Morgens is dat haar nukkigheid. Net als ik, vóór ik mijn eerste koffie heb gedronken. En veel fantasie, hé… Ik merk een bepaalde poëzie in haar, een muzikaliteit ook, maar geen idee hoe dat zich zal vertalen later. Maar ik vind het heel mooi om te zien hoe dat broeit.”

Wat brengt 2024 nog voor jou?

“Een herneming van de voorstelling Vake Poes met Het Toneelhuis, waarmee we vooral in het buitenland gaan touren. En nog een andere herneming: Rigoletto, met De Schone Companie en Muziektheater Transparant. Ik kijk er hard naar uit. Op televisie is er voorlopig niets, maar ik doe sowieso liever theater dan televisie of film.”

In afwachting dus: ‘Maestro Degand’, sinds 10 januari elke woensdagavond om 21.20 uur op VRT-Canvas. De reeks eindigt met een live uitvoering van Brahms’ vierde symfonie in Bozar, met het Belgian National Orchestra onder de muzikale leiding van Stefaan Degand, op zaterdag 27 januari.