Tanneke Sconyncx blijft vier eeuwen na haar dood tot de verbeelding spreken. De Gottemse stierf na vier dagen en vier nachten foltering op 2 juni 1603 in Tielt. Haar verhaal kan je straks lezen in een nieuwe historische roman van de hand van Frederic Vermeulen (50). Opmerkelijk detail is dat Frederic familie is van Tanneke. Haar man Thomas Vermeulen was namelijk zijn stamgrootvader. “Ik wil dat de lezer op het einde van het boek verontwaardiging voelt.”
We zeggen en schrijven 1602. Zowat in heel Europa viert de heksenwaanzin hoogtij. Alle vrouwen die te veel opvallen, ongeacht in welke zin, lopen een risico. In Tielt en Gottem bezegelen roddels, jaloezie en achterklap het lot van Tanneke Sconyncx, een verbastering van Anna De Coninck. ’t Anneke wordt officieel beschuldigd van hekserij nadat een andere heks, Josyne Salens uit Wakken, haar naam noemt tijdens folteringen. Volgens de overlevering heeft de toenmalige baljuw bovendien een oogje op Tanneke. Zij wil niet op zijn avances in gaan, waarna hij actief op zoek gaat naar belastende getuigenissen. Met succes. Tanneke zal de ontmoeting met de beul niet overleven.
Gestart in corona
Over naar coronajaar 2020. Hij hoeft geen voetbaltraining meer te geven aan de ploeg van z’n zoontje, terwijl er niet meer gependeld moet worden naar Leuven. De Antwerpse hoogleraar economie Frederic Vermeulen heeft dus wat tijd over. Hij besluit om het stamboomonderzoek dat zijn vader en neef in de jaren tachtig begonnen verder te zetten.
“Zij waren in 1761 bij Johannes Vermeulen geëindigd. Ik zette het genealogische onderzoek verder en kwam zo uit bij Thomas Vermeulen en Anna De Coninck. Naast de naam van Anna stond een piepkleine referentie dat ze beschuldigd was van hekserij. Ik had dus een heks als voorouder. Eerst was het vooral een sterk verhaal voor onze vrienden en familie, tot mijn vrouw me voorstelde er een boek over te schrijven.”
Dominosteentjes
Zo gezegd, zo gedaan en Frederic verdiepte zich sinds de zomer van 2020 in de geschiedenis van Tanneke. En dus ook in z’n eigen West-Vlaamse roots. “Het werk van professor Monballyu over de heksenprocessen in Vlaanderen was daarbij van onschatbare waarde”, legt Frederic uit. “Gaandeweg vielen de puzzelstukjes samen. Bewust koos ik voor een historische roman, waarbij je feit en fictie kunt combineren. Ik wou in het hoofd kruipen van de hoofdrolspelers van toen. Dat zijn Tanneke en Thomas, maar ook baljuw Meganck – trouwens een neef van Tanneke – en enkele getuigen komen aan bod. Ik probeer hun beweegredenen te achterhalen, want uiteindelijk is het een reeks vallende dominosteentjes die het lot van Tanneke bezegelde.”
“Ik wil dat lezers van mijn boek verontwaardigd zijn over de dood van Tanneke”
Het boek opent in 1575, met het huwelijk van Tanneke en Thomas. “Een aanloop is nodig, want je wordt uiteraard niet van de ene op de andere dag veroordeeld. Het is 400 jaar geleden, maar het gaat om gewone mensen als u en ik, die een gewoon leven willen opbouwen. Maar we zitten midden in de Tachtigjarige Oorlog. Om de zoveel tijd wordt Vlaanderen onder de voet gelopen door een leger. Angst en armoede zijn overal, zeker in kleine plattelandsgemeenschappen. Een andere heks die in Wakken op de brandstapel kwam, noemt Anna’s naam. Anderzijds weten we ook dat baljuw Meganck wraak wil. Dat zijn twee belangrijke dominosteentjes.”
Duizenden uilen in de kerk
Nog voor de start van het eigenlijke heksenproces laten Anna en haar dochter zich in de kerk van Gottem onderzoeken op heksentekens door een priester. “In die fase was dat nog zonder naalden. Later zouden haar moedervlekjes nog doorprikt worden met naalden. Maar in die kerk vliegen op dat moment enkele uilen rond. Een voorteken. Tijdens het proces zal dat later aangedikt worden tot ‘duizenden uilen’. Onzin natuurlijk, maar dat eerste onderzoek is wel een sleutelscène.”
“Daarna gaat de bal écht aan het rollen. Alle klassieke heksenbeschuldigingen passeren de revue. Tanneke verpestte de oogst, maakte mensen ziek en zorgde voor de dood van een koe. Beschuldigingen die bij élk heksenproces voorkomen. De kerkelijke en wereldlijke autoriteiten lijken er een draaiboek voor te hebben gehad.”
Gruwel
Ook de folterdood van Tanneke, op een zogenaamde ‘judaswieg’ (een driepikkel met een scherpe punt waarop het slachtoffer gehesen werd, vastgeketend aan de hals), gaat Frederic niet uit de weg. “Het is een gruwelijk verhaal. En die gruwel wou ik niet verbloemen. Thomas is zijn vrouw kwijt. Hij is razend op de kerk en op de maatschappij in het algemeen. Per slot van rekening is een onschuldige vrouw hier gedood, in een wereld gerund door mannen, zonder enige vorm van verweer of bescherming door wat voor hogere autoriteit dan ook.”
“Misogynie lijkt in Europa gelukkig voorbij, maar het fenomeen bestaat voor alle duidelijkheid in sommige delen van de wereld nog steeds. Kijk naar wat er onlangs nog in Kenia gebeurde (de olympische marathonloopster Rebecca Cheptegei werd door haar vriend in brand gestoken, red.). Ik wil dat lezers van mijn boek verontwaardigd zijn over de dood van Tanneke.” (SV)
De heks van Gottem telt 240 pagina’s en is uitgegeven bij Lannoo in Tielt. Het boek komt op donderdag 19 september op de markt.
Het beste van KW
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
