Eindejaar is extra zware periode voor gedetineerden: zo ‘vieren’ ze Nieuwjaar in de Brugse gevangenis

Ook in de gevangenis vieren ze straks de overgang van oud naar nieuw. Dat gaat traditioneel gepaard met heel wat persoonlijk leed. “Veel gedetineerden kampen in de donkerste maanden van het jaar sowieso al met sombere gedachten en te midden van al dat feestgedruis wordt hun miserie nog eens extra uitvergroot.”

De eindejaarsperiode is voor gedetineerden traditioneel een moeilijke periode. Een periode waarin ze, nog meer dan anders, op zichzelf zijn aangewezen. “Het gemis van familieleden die niet meer naar hen omkijken, knaagt dan nog eens dubbel zo hard”, zegt Nancy De Maesschalck (77).

Al 20 jaar lang verleent ze, op vrijwillige basis, één dag per week morele bijstand aan de vrouwelijke gedetineerden in de Brugse gevangenis. Ze staat daarbij voor de vrijzinnige zuil. “Samen met onze protestantse collega Anna en islamconsulente Naila waken we over het psychische welzijn van de gedetineerden. Of die nu katholiek of protestants, moslim of vrijzinnig zijn, allemaal luchten ze graag eens hun hart”, klinkt het.

Tijd om na te denken

Geertrui Verdonck (52) is sinds 2017 voltijds aan de slag als aalmoezenier in de Brugse gevangenis. Ook zij ervaart de eindejaarsperiode als heel intens. “Het is immers ook een periode waarin de gedetineerden minder bezoek krijgen en meer tijd in hun cel doorbrengen”, zegt zij.

“Door de lagere personeelsbezetting is er tijdens de feestdagen bovendien minder activiteit in de gevangenis. En wie veel tijd heeft om na te denken, wordt vanzelf introspectiever. Dan steekt bij onze gedetineerden dat schuldbesef weer de kop op: welke ravage heb ik aangericht? Waar heb ik mijn eigen familie in meegesleurd?”

“Elk op onze manier proberen we een beetje licht in die duisternis te brengen. Kerstmis ís het feest van hoop en licht”, zegt Nancy. “Maar waar wij het nieuwe jaar inzetten met goede voornemens, betekent het voor gevangenen: nóg een jaartje in de bak. Zeker bij langgestraften werkt die uitzichtloosheid tijdens de eindejaarsperiode sterk op het gemoed.”

“Wij kunnen hen dat perspectief immers óók niet bieden”, zegt Geertrui. “Het enige wat wij voor de gedetineerden kunnen doen, is een luisterend oor bieden. Even samen met hen in de put gaan zitten. Tegelijk proberen we met de feestdagen de buitenwereld zoveel mogelijk naar binnen te brengen. De gevangen krijgen dan allemaal een mooi kerstkaartje van buitenaf, er is een koortje dat komt zingen … Zo worden ze toch nog een beetje bij de samenleving betrokken, want zij zien in hun cel óók al dat feestgedruis op de televisie.”

De Warmste Bak

Het CAW organiseert in de aanloop naar kerst altijd De Warmste Bak in de gevangenis. “De gedetineerden willen daarmee iets teruggeven aan de maatschappij: een mooi uitgangspunt en, al zal dat ongetwijfeld ook wel een stukje compensatie zijn voor het door hen aangedane leed, het valt me toch altijd weer op hoezeer ze meeleven met wat er buiten de gevangenismuren gebeurt.”

“Bij de overstromingen vorig jaar in Wallonië waren er gedetineerden die spontaan aanboden om iets te doen. Met de oorlog in Oekraïne is dat niet anders. Wat ze ook op hun kerfstok hebben, blijkbaar ervaren veel gevangenen die behoefte om anderen te helpen.”

Waar wij het jaar inzetten met goede voornemens, betekent het voor gevangenen nóg een jaar in de bak

“Het is een foute reflex om gedetineerden te reduceren tot de feiten die ze gepleegd hebben”, merkt Nancy op. “Steek ze in de diepste kerker en gooi de sleutel weg, hoor je weleens. Maar als ik in de gevangenis één ding geleerd heb, dan is het wel dit: zeg nooit dat het jou nooit zal overkomen.”

“En ik wil daarmee geen medelijden oproepen, ik vraag alleen een heel klein beetje begrip voor de omstandigheden waardoor mensen soms achter de tralies belanden. Soms komt het doordat ze zich lieten meeslepen door een foute partner, anderen komen hier terecht doordat ze in financiële moeilijkheden zaten. Zoals die jonge mama van vijf die opgepakt werd voor dealen: een moeder zou alles doen voor haar kinderen. In iedereen zit een kern van goedheid, dat ervaar ik in de gevangenis elke dag.”

Eigenwaarde

“Onze dames houden ervan om zich tijdens de feestdagen mooi te maken”, zegt Geertrui. “Sommigen ondergaan zelfs een hele metamorfose. Maar ik begrijp het wel: het is een poging om gezien en gerespecteerd te worden, om een stukje eigenwaarde terug te winnen. Iets wat je in de gevangenis vanaf de eerste dag bijna volledig wordt afgenomen.”

Of de gedetineerden met de feestdagen steun vinden bij elkaar? “Dat gebeurt wel, maar vriendschap in de gevangenis, da’s iets heel breekbaars”, zegt Nancy. “Wie vandaag je vriend is, kan morgen plots je grootste vijand zijn.”

“En toch is die solidariteit belangrijk”, meent Geertrui. “De realiteit binnen die muren kan bikkelhard zijn, en zonder menselijke connecties red je het niet in de bak. Op een gegeven moment kan je je wantrouwen dus maar beter laten varen.”

Kaartjes en brieven

Bezorgdheid jegens andere gedetineerden komt volgens Geertrui ook geregeld voor in de gevangenis. “Die of die heeft het lastig, zeggen ze dan, dus of we daar misschien ook eens zouden kunnen langsgaan? Met de feestdagen krijgen de gevangenen dit jaar extra belwaarde cadeau.”

“Een schone geste van justitie, maar ook dat kan weer heel confronterend zijn: niet alle gedetineerden hebben iemand die op dat telefoontje zit te wachten. Er is trouwens geen enkele andere plek waar er met de feestdagen nog zoveel brieven en kaartjes verstuurd worden als in de gevangenis. Gedetineerden hebben geen toegang tot sociale media, hé. Even een whatsappje sturen is voor hen geen optie.”

Er zijn zelfs gedetineerden die gedichtjes schrijven, zo blijkt. “Creativiteit schept niet alleen verbondenheid, er valt ook veel kracht uit te putten”, verklaart Nancy. “Zelf krijg ik elk jaar met Kerstmis kaartjes van ex-gedetineerden. Soms zijn die al jaren weer buiten en toch vergeten ze je niet. Wat wij doen, is een heel klein steentje verleggen in de rivier. Maar zonder dat steentje, zouden veel gedetineerden tikkende tijdbommen zijn.”