Loeke Vanhoutteghem: “Taal is voor mij wat verf voor een schilder is”

Beeldend-performatief woordkunstenaar Loeke Vanhoutteghem kijkt op naar vrouwelijke artiesten die geen blad voor de mond nemen. Een Patti Smith. Of dichter bij huis, een Delphine Lecompte. Zelf ook een ferme stem worden, de gedachte bevalt haar wel. Al durft ze die nog niet al te luid verkondigen. Maar als je op je vijfentwintigste een ander bezield en bezielend podiumbeest als Wim Opbrouck onder je fans mag rekenen, ben je in elk geval aardig op weg.

Een amechtig najaarszonnetje laat die dag nog net een terrasje toe, waar Loeke Vanhoutteghem tegenover mij een en al meisje zit te wezen. Ze lijkt op haar gemak, maar het boekje waarin ze genoteerd heeft wat ze me zeker niet mag vergeten te vertellen, doet vermoeden dat ze er toch niet helemaal gerust in is. “Toch een beetje zenuwachtig, ja”, glimlacht ze. “Dit is pas de tweede keer dat ik geïnterviewd word. Voor het eerste had ik mijn antwoorden uit het hoofd geleerd, dat kwam nogal onnatuurlijk over.” Ze weet nochtans goed wat ze wil zeggen, en doet dat ontwapenend eerlijk. Niet in het minst op een podium, waar ze woord na woord aan elkaar rijgt tot bijzondere performances die gehoord én gezien worden. Wim Opbrouck is in elk geval al onder de indruk en introduceert haar hierbij graag bij een breder publiek. En dat tweede interview gaat haar ook al een stuk meer naturel af.

Een beeldend-performatief woordkunstenaar dus. Omdat ze schrijft. Op papier: gedichten, liedjes, proza. Maar die woorden ook graag tot leven brengt op een podium, in slam poetry, als zangeres bij verschillende bands, in filmpjes op sociale media… Rijmpjes maken doet ze zolang ze zich kan herinneren, net als acteren in het jeugdtheater. In de jeugdbeweging en op school keek iedereen algauw in haar richting van zodra er een tekstje geschreven of een liedje geïmproviseerd moest worden. Tijdens haar studies ontdekte ze het poëziecollectief Auw La én meteen ook het fenomeen slam poetry. En dat wilde Loeke ook wel doen. Binnen het collectief ontmoette ze Siebrand Craeynest, coördinator bij het Kortrijkse jeugdcultuurcentrum en de hiphopacademie De Stroate. En won in september 2020 het West-Vlaamse kampioenschap slam poetry. Sindsdien pendelt ze ook weer tussen Gent en Kortrijk, waar ze een atelier in De Stroate aangeboden kreeg, om er te schrijven en projecten uit te werken. In de West-Vlaamse voorronde voor het eerstkomende Belgische kampioenschap poetry slam zetelt ze zelf in de jury.

Ik geloof dat humor moeilijke onderwerpen bespreekbaar maakt

Niet dat dit alles aanleiding geeft tot zweven. Artistieke wedstrijden geven haar een dubbel gevoel: elk oordeel is subjectief tenslotte, maar je krijgt er ook de kans om jezelf te tonen. “Ik weet niet goed waarom ik vorig jaar gewonnen heb. Ik kwam uit het niets, was een beetje de vreemde eend in de bijt, en heb blijkbaar toch indruk gemaakt. Ik zal wel opgevallen zijn als enige vrouw op het podium en het feit dat ik net dat gegeven uitspeel in mijn teksten, maar ik maak me sterk dat dat niet de doorslag heeft gegeven”, lacht ze.

Het ziet er niet naar uit dat het een toevalstreffer was. Naar aanleiding van de 150ste verjaardag van de geboorte van Stijn Streuvels zet Openbare Bibliotheek Kortrijk vanuit het project Letterzetter en in co-productie met het Lijsternest een project op met jonge woordkunstenaars en illustratoren. Samen met zes andere jonge schrijvers werd Loeke gevraagd om daaraan mee te werken, hun teksten worden voorgesteld op zaterdag 27 november in Kortrijk. Bovendien maakt ze nu ook deel uit van Letterzetter zelf, het collectief van jonge schrijvers dat het stadsdichterschap in Kortrijk op een eigentijdse manier invult.

Het mag dus duidelijk zijn dat taal jouw medium is. Wat doen woorden dan met jou?

“Werkelijk álles aan taal boeit me: hoe een woord of een zin mij emotioneel kan raken, maar ook de grammatica en morfologie ervan, de sociologische aspecten van taal… Taal is voor mij wat verf voor een schilder is: net als verf kun je woorden mengen en nieuwe tinten creëren, je kunt er laagjes mee aanbrengen. Met iets wat eigenlijk heel alledaags is, kun je iets heel nieuws opbouwen. Knutselen met taal: dát is wat ik zo graag doe.”

Waar gaan jouw teksten dan zoal over?

“Vaak zijn het kritische reflecties op het alledaagse leven,de popcultuur, alles wat mainstream is. Onderwerpenals ons gebruik van sociale media of de verwachtingen die vandaag gesteld worden aan mensen bekritiseer ik niet echt, maar ik stel ze wel in vraag. Daarbij probeer ik de platgetreden paden waarvoor taal doorgaans wordt gebruikt, wat los te rakelen. Ik vind het leuk om taal te combineren met andere media, met muziek maar ook met illustraties, typografie, noem maar op. Net daarom besloot ik na letterkunde ook een studie vormgeving te volgen: om mogelijkheden te ontdekken waardoor ik los kan komen van het louter literaire en de klassieke benadering ervan.”

Of nog: een gedicht is een tekstje op papier, maar het kan nog zoveel meer zijn. Zoals in het filmpje dat ze onlangs op Instagram postte: ze zet er eindeloos veel lippenstiftkusjes na elkaar, een indrukwekkende stroom mondafdrukjes die muren en ramen overspant. Een gedicht in beeld en klank, maar zonder woorden. “Want kusjes zitten op zoveel manieren verweven in onze maatschappij. We begroeten iemand met een kus, sluiten sms’jes af met xxx, sturen kus-emoji’s zelfs naar onbekenden. Kussen heeft zoveel betekenissen gekregen, van iets heel bijzonders tot ronduit banaals. Die gelaagdheid probeer ik visueel voor te stellen in dat filmpje. Het is mijn manier om even stil te staan bij wat een kus kan betekenen.”

Jouw hoofd is er een dat nooit stilstaat?

“Ik filosofeer veel, ja. Ik denk na over wat er rondom mij gebeurt. Maar zonder daar zwartgallig over te worden. Ik vertrek altijd vanuit de vraag: hoe kan het dan wél beter.”

Optreden is als een drug, maar dan een supergezonde

“Die positieve insteek is belangrijk voor mij. Door een kritische benadering meng ik daarom bewust humor. Mijn eerste slam poetry-show bouw ik bewust op, van een droge start naar een slot dat aanleunt bij stand-upcomedy. Niet zozeer om er de beladenheid van weg te nemen, een serieus onderwerp hoeft allerminst te worden weggelachen. Eerder omdat ik geloof dat humor net een opening kan forceren naar moeilijk bespreekbare onderwerpen. Een luchtige toon kan helpen om vooroordelen waarin iemand vastzit, of discussies die zijn afgesloten omdat men ze gewoon beu is, toch weer open te wrikken. Nu ja, dat probeer ik dus te doen. En het lijkt me wel te lukken, mijn publiek lacht er blijkbaar wel om.”

“Als ik in West-Vlaanderen optreed, doe ik dat overigens ook in het West-Vlaams. Dat lijkt de herkenbaarheid nog te vergroten, sommige nuances komen beter uit de verf, in een dialect zit een heel scala aan woorden en klanken waarover je in het AN niet beschikt. Het is extra leuk om daarmee te spelen.”

Je stelt graag vragen bij de manier waarop we leven, maar heb jij ook zoiets als een ‘boodschap aan de mensheid’ klaar zitten?

“Het klinkt inderdaad een beetje als een groot plan, hoewel het dat niet is, maar ik zie het inderdaad toch wel als mijn verantwoordelijkheid om als jonge vrouw een micro vast te pakken. Ik wil mijn stem laten horen. Vrouwen zijn zo lang níét aan het woord geweest, zowel op maatschappelijk als op artistiek vlak. Of hun meningen en werk werden bedolven onder veel hoorbaarder stemmen. En vandaag worden vrouwen bij ons wel gehoord, maar tegelijk wordt er ook gedaan alsof het nu geen issue meer is. Vrouwen die zich uitspreken: het is nog altijd een recent en kwetsbaar gegeven, dat bovendien vanuit sommige ideologische hoeken bedreigd wordt. Dus ja, ik wil er mijn steentje toe bijdragen om die verworvenheid overeind te houden.”

Heb je daar inspirerende voorbeelden bij in gedachten?

“Wat Patti Smith doet, en de manier waarop ze dat doet, daar heb ik een enorme bewondering voor. En onlangs bladerde ik eerder toevallig in het boek Beschermvrouwe van de verschoppelingen van Delphine Lecompte; ik kon het bijna niet meer neerleggen, zo sterk geschreven vind ik het.”

De vrouwen die je noemt, nemen geen blad voor de mond. En laten zich al zeker de mond niet snoeren. Een attitude die jou ligt?

“Ik weet niet of ik durf wat zij durven, maar ik zou het wel willen. Delphine klinkt hilarisch, hard, provocerend soms. Maar dat is de bovenlaag, waaronder zo veel meer schuilt. Ik ben er zelf niet op uit om te provoceren, maar soms is dat de enige manier om gehoord te worden. En dan doe ik het ook.” (lacht)

Heb je altijd al het lef gehad om daarvoor op een podium te gaan staan?

“Op een podium staan geeft mij een enorme kick! De adrenaline die ik dan voel, daar kan geen deathride tegenop. Het zet me op scherp, ik ben me nergens zo bewust van mezelf en van wat ik zeg als op een podium. Ik beschouw het als een eer ook dat mensen de tijd nemen om naar mij te komen luisteren. Ik vind dat ik hen er iets voor terug moet geven. En tegelijk haal ik er zelf ook weer energie uit.

Opnieuw mogen optreden na de lockdown maakte me daar zo mogelijk nog meer bewust van. Ik kan optreden niet anders omschrijven dan als een supergezonde drug.”

Is woordkunstenaar zijn een job waar een mens van kan leven?

“Nog lang niet, maar daar ben ik voorlopig tevreden mee. Net omdat ik er niet van moet leven, heb ik de vrijheid om van alles uit te proberen. Maar ik hoop wel degelijk om er ooit een carrière in te kunnen uitbouwen. Al zal ik altijd wel op zoek blijven naar hybride manieren van werken. Ik zal nooit kiezen om enkel romanschrijver te worden, of enkel singer-songwriter. Er zullen altijd wel verschillende media aan me trekken, met taal in het middelpunt daarvan.”

• Loeke is te zien op 14 en 15 november op Big Bang Festival in De Bijloke muziekcentrum in Gent; ze werkt er in ‘Soundpainting Performance’ samen met choreografe Ceren Oran – www.bigbangfestival.eu.

• Op 27 november wordt het boek ‘Het uitzicht der dingen’, met bijdragen van jonge schrijvers – onder wie Loeke – geïnspireerd door het oeuvre van Stijn Streuvels, voorgesteld in Concertstudio van Muziekcentrum Track in Kortrijk – www.de-lage-landen.com.

• En op 5 februari 2022 verzorgt ze het voorprogramma van De Dolfijntje in Ancien Belgique in Brussel – www.abconcerts.be.