Lucas De man: “‘Zwijg en luister’ is geen goeie raad”

Nancy Boerjan

Lucas De Man noemt zichzelf wereldburger én West-Vlaming. “Van zodra je kiest, of grenzen trekt, toon je je bang. Het is niet gemakkelijk om je open te stellen, maar het is de enige mogelijkheid: we moeten praten met elkaar, ‘betrokken’ zijn.” En dat probeert hij ook deze zomer weer uit te leggen als gastcurator van Theater aan Zee.

Het huis in Roeselare waar Lucas De Man opgroeide, is bijna leeg. Op de marmeren tafel in de woonkamer ligt een papiertje waar ‘tafelblad los’ op staat. Wat er nog aan spullen is, zit verpakt in kartonnen dozen. Oma vist er wat speelgoed uit voor de kleinkinderen op bezoek.

Na dik dertig jaar ruilen Lucas’ ouders de woning waar hun vier kinderen opgroeiden voor een appartement in Gent. Ze kwamen destijds vanuit Leuven naar Roeselare waar vader enkele maanden assisteerde in het ziekenhuis. Lucas werd er ook geboren. Waarna de familie opnieuw naar Leuven verkaste, vader alsnog een fulltimejob in Roeselare aangeboden kreeg en ze met zijn allen weer naar het Westen togen en er bleven. Niet dat het eraan te horen is. Lucas kent zichzelf een soort van algemeen Nederlands met Leuvense invloeden toe, met een scheut Oost-Vlaams dat hij heeft van zijn ouders die zelf opgroeiden in Dendermonde. “En dan kom je in West-Vlaanderen terecht, waar het belangrijk is dat je West-Vlaams spreekt… Mijn broers eigenden zich dat binnen de kortste keren toe. Maar mij lukte het niet. Ik bleef altijd ‘dien anderen’.”

Wie is Lucas De Man?

Lucas De Man (37) werd geboren in Roeselare. Hij studeerde Germaanse talen, filosofie en theaterwetenschappen aan de KU Leuven en regie aan de Hogeschool voor de Kunsten in Amsterdam.

In 2007 won hij met Cassius de prijs Jong Theater op Theater aan Zee. Een jaar later richtte hij Stichting Nieuwe Helden op, samen met Wouter Goedheer. Ze maken documentaires, theater Bejaarden & Begeerte, Wij, Varkenland... en artistieke installaties wereldwijd.

Sinds 2015 presenteert Lucas Kunstuur op AVRO/TROS.

Deze zomer is hij gastcurator van het Oostendse festival Theater aan Zee.

Roeselare is voor Lucas altijd een middenstandsstad gebleven, waar mensen hard werken, allemaal samen, al moeten er ook weer niet té veel emoties gedeeld worden. De lagere en middelbare school bracht hij er door aan het Klein Seminarie, zeg maar het college, waar hij leerde hoe je een systeem van binnenuit kunt veranderen. “Op mijn twaalfde zat ik vol boosheid. Alles ging me te traag of was te saai. Ik schreef straf, werd uit de klas gezet, haalde weliswaar hoge punten maar was ronduit een vervelend kind. Tot een leraar me vroeg om alle energie die ik stak in kwaadheid en vernieling te gebruiken om iets ten goede te veranderen. Daarmee veranderde hij in één klap mijn kijk op de wereld: ik richtte een leerlingenparlement op, we organiseerden evenementen met deejays op de speelplaats op vrijdag, er kwam graffiti op de muren… We bedachten iets, overlegden en organiseerden én bereikten ons doel. Zelfs in hardcore West-Vlaanderen ondervond ik dat, als je weet wat je wil en rekening houdt met wat de anderen belangrijk vinden, je veel gedaan krijgt.”

Het bleek een levensles voor Lucas te zijn: “Als je alleen maar tegen het systeem schopt, word je aan de kant gezet. Je bent een lastpak, niemand wil je. Maar als je het systeem begrijpt, en daarbinnen steentjes verlegt: dan kun je echt iets verwezenlijken.”

Als je jong bent, moet je durven uit te breken

Roeselare bleek niettemin te klein voor Lucas te zijn. Op zijn 15de besloot hij dat hij creator zou worden. Iemand die creëert, dat leek hem de mooiste job die iemand kan hebben. Al bleek daarvoor tot zijn ontgoocheling geen opleiding te bestaan. Regisseur lag nog het dichtst bij wat hij als creator voor ogen had. Er volgden jaren waarin hij alsnog eerst studeerde in Leuven, de wereld rondreisde, overal vrienden maakte, ook in Nederland de theaterwereld in dook, een regieopleiding in Amsterdam rondmaakte… “Maar ik blijf terugkomen. Ik heb in West-Vlaanderen rondgetrokken met het project Wij, Varkenland, ik werk veel samen met kunstencentra Kaap/Vrijstaat O en Buda, ik werkte eerder al zeven keer mee aan Theater aan Zee… En dat voelt goed. Als je jong bent, moet je durven uit te breken. Door rond te trekken en te reizen leer je jezelf kennen. Maar je moet ook durven terug te keren. Wie niet weg wil, of nooit meer terugkeert, blijft vast steken in angst. Leven is komen en gaan, maar het is het onderweg zijn dat me het meest boeit. We mogen niet bang zijn om onderweg te zijn.”

Lucas De man:

Een bange indruk geef jij anders niet.

“Elke mens is bang. We weten niet wat ons wacht. Een zin als ‘je kan bereiken wat je wil, als je maar hard genoeg werkt’: bullshit. Ik ben me er heel goed van bewust dat ik een mooie start kreeg.”

Mijn ouders werkten hard om mij en mijn broers te geven wat ze konden, ze stimuleerden ons in alles wat we deden. Dat is lang niet iedereen gegeven. Maar daarop moesten we wel zelf voortbouwen. Je krijgt iets, wel doe er dan ook iets mee. Er moet ook gewoon gewérkt worden. Dat vind ik een heel mooie kant van de West-Vlaamse mentaliteit.” (lacht)

Wat vind je dan de mindere kanten?

“Er is niets verkeerd met trots zijn op je West-Vlaamse roots, je moet het alleen niet verheerlijken. We hebben nog altijd het hoogste zelfmoordcijfer van ons land, daar moeten we niet trots op zijn. We moeten meer en beter communiceren: kinderen moeten horen dat ze mogen twijfelen, emoties mogen tonen. ‘Zwijg en luister’ is geen goeie raad. Als je iets niet goed vindt, verander het dan. Probeer er iets aan te doen, overleg met elkaar. Maar laat niet alles over je heen komen. Het leven begint en eindigt in eenzaamheid. Daartussen moeten we zoveel mogelijk connectie met elkaar proberen te maken.”

Kan de stekker er even uit?

Met zijn Stichting Nieuwe Helden organiseert Lucas De Man tal van artistieke projecten in binnen- en buitenland. Neen, een label valt daar niet op te plakken. Hij slorpt voortdurend indrukken op en kneedt die tot het verhaal dat hij wil vertellen. Of hij er ook wel eens de stekker uittrekt? “Tuurlijk. En dan ga ik Netflix kijken. Of vrijen. Ik heb een fantastische vriendin sinds een tijdje. Want op het vlak van de liefde houd ik het voortaan wel op één; dat heet ouder worden allicht. En eten is ook belangrijk! Op dat vlak blijf ik erg Vlaams: samen eten, een goed glas erbij… Dat is genieten. Maar voor de rest heb ik gewoon zelden het gevoel dat ik móétwerken. Daarvoor doe ik te graag wat ik doe.”

Je reisde en reist daadwerkelijk de wereld rond. Wat heeft jou dat over jezelf geleerd?

“Het heeft me in elk geval meer bescheiden gemaakt. Dat ik gelijk heb en de rest zijn mond moet houden: dat klopt niet. Wij zijn de goeie en de rest denkt fout? Niet dus. Daarom reis ik, ín de wereld maar ook tússen werelden. Als ik alleen maar in theaterkringen werk, dreig ik even enggeestig te worden als sommige artiesten die ik net die bekrompenheid verwijt. Want wie zegt dat hij geen oogkleppen op heeft, die ziet zijn eigen oogkleppen niet meer. Ik probeer mijn oogkleppen af te zetten, mezelf continu in vraag te stellen, zonder dat het me verlamt. Reizen, op verschillende plekken wonen, nieuwe mensen opzoeken… In beweging blijven brengt telkens nieuwe inzichten.”

Als gastcurator van Theater aan Zee straks koos je als thema ‘betrokkenheid’. Die lijkt in onze wereld alsmaar verder zoek?

“Ik heb dat thema een jaar terug gekozen en de actualiteit heeft me alleen maar gelijk gegeven, vrees ik. Ik veroordeel niemand om zijn of haar stemgedrag, dat meen ik. Bestaat er zoiets als een juiste partij? Als die er is, zeg het mij, want ik weet ook niet wat juist is. Maar we zijn in onze maatschappij wel heel erg bezig met ons af te vragen of we er wel bij horen, of we wel gehoord en gezien worden. Er heerst angst. En die moeten we niet ontkennen, maar we moeten wel in dialoog durven te treden. En dat laatste ontbreekt enigszins in het Vlaanderen van vandaag.”

“Ja, er heerst angst. En die moeten we niet ontkennen, maar we moeten wél in dialoog durven treden.”

Dat een op drie jongeren op een extreme partij stemt, vind je niet verontrustend?

“Politiek toont tendensen in de maatschappij aan, niet dé waarheid. Ik zie het echt als proteststemmen en geloof dat de teneur in de toekomst opnieuw zal omslaan. Als kunstenaar wil ik daar wel een rol bij spelen en helpen om de dialoog aan te zwengelen. In mijn creaties staat net daarom altijd het menselijke centraal: het zoeken, het twijfelen, het kwetsbare… Daar zit kracht én angst in, een dualiteit die ik als artiest interessant vind. Net zoals mooi en lelijk tegelijk tegenover en naast elkaar staan, en goed en kwaad, waar en onwaar…”

Geen gemakkelijke gedachte toch?

“Vrijheid van denken is dan ook hard werken. Het is inderdaad gemakkelijker als iemand je zegt wat je moet denken en doen. Iemand die het angstige wezentje dat diep in elk van ons zit het zwijgen oplegt. Toch zullen we moeten leren aanvaarden dat dat wezentje er zit, en dat we het nooit stil zullen krijgen. Ik probeer energie te putten uit mijn angsten, omdat ik merk dat dat me altijd wel ergens brengt. Ga ervoor, ook al heb je veel níét in de hand: het is geen sexy slogan maar wel een die zegt wat het leven is. En het is wat kunstenaars moeten blijven vertellen, net als journalisten, ook al liggen net zij vandaag het meest onder vuur.”

Theater aan Zee nodigt ook mensen uit die nóóit toneel zien

We moeten blijven vragen stellen, ook al is er geen antwoord, want vragen is communiceren en zolang we communiceren is er leven.”

Lucas De Man:
Lucas De Man: “Ik hou van kinderen maar ik hoef er zelf geen te hebben. Waarom zou ik hen een vader aandoen die nooit thuis is?”

De programmatie van TaZ gaat breder dan ooit, van entertainment tot experiment.

“Dat zit er bewust allemaal in, want álles heeft zijn relevantie. Het is relevant om mensen zich te laten amuseren, het is ook relevant om moeilijke stukken te brengen, of mensen met een ongemakkelijk gevoel naar huis te sturen. En nee, niet alles is daarom voor iedereen, maar het aanbod moet er wel zijn. Het publiek moet kunnen kiezen. De enige constante is dat elke voorstelling kwaliteitsvol moet zijn.”

Ik was echt een vervelend kind, maar ik leerde mijn energie positief in te zetten

“We proberen ook een zo ruim mogelijk publiek aan te spreken, en dat zijn geen loze woorden. Vorig jaar was TaZ snel uitverkocht, dus bieden we nu 20% meer tickets aan. Er zijn ook 2.000 tickets gekocht door bedrijven of verenigingen waarmee ze mensen kunnen uitnodigen die anders niet zo gauw komen kijken of er het geld niet voor hebben. Iedereen aanspreken: die functie heeft Theater aan Zee als groot en breed geprogrammeerd festival.”

Dat ruime publiek zoek je in alle projecten die je met Stichting Nieuwe Helden opzet?

“Ik maak graag voorstellingen voor gewone mensen, ja. Niet iedereen hoeft daarvan alles te snappen, maar het moet duidelijk zijn wat ik wil meegeven. Voor Wij, Varkenland heb ik maanden met varkensboeren opgetrokken en maakte ik een voorstelling van wat ik daar zag en hoorde. Zes jaar later spelen we die nog altijd. Boeren nemen niet-boeren mee naar die voorstelling, want “hij zegt hoe wij ons voelen“. En daarna komen hun eigen verhalen los. Dat is wat ik wil doen, en in de toekomst zelfs nog meer: iets losmaken bij nog veel meer mensen, jong en oud. Dat is gewoon mijn taak.”

Lucas De man:

Alles over kunstenfestival Theater aan Zee (TaZ) in Oostende, van woensdag 31 juli tot en met zaterdag 10 augustus, vind je op theateraanzee.be.

TOEKOMSTDROMEN

Lucas De Man:
Lucas De Man: “Er is niets verkeerd met trots zijn op je West-Vlaamse roots, je moet het alleen niet verheerlijken.”

1) De wereld straks?

Voor de documentaire Hello Asia trok Lucas De Man wekenlang door Oost-Azië waar hij millennials polste naar hoe zij omgaan met nieuwe technologieën. “Je kan nu al virtueel seks hebben met je lief. Ik verzin het niet. In Japan worden verzoeken ingediend om te trouwen met een virtuele partner. Je kan ook een sekspop maken, helemaal naar je eigen wensen. Vind ik dat eng of spannend? Allebei. Is dat goed of slecht? Allebei. Er komen allerlei nieuwe vragen op ons af: bedrieg je je lief als je seks hebt met een virtuele partner die niet je lief is? Mag je trouwen met een robot? Wat doen we met de mogelijkheid om ons DNA te veranderen? We kunnen er kankers mee uitroeien, maar ook het geheugen mee uitbreiden waardoor we een slimmer kind krijgen. Wie zal dat doen? Wie zal het kunnen betalen? Ik heb het niet eens over over tien jaar, maar over nú. De wereld verandert snel en daar zitten goeie en slechte kanten aan. En de vraag is niet hoe we dat allemaal tegen kunnen houden, maar hoe we ermee zullen omgaan. Laat het duidelijk zijn: de problemen van morgen zullen heel wat verder gaan dan de klimaatopwarming en de migrantenstroom…”

2) Eigen kinderen?

Of een mens met dat toekomstbeeld voor ogen nog een kind op de wereld moet zetten? “Ik voel zelf niet de behoefte om kinderen te hebben. Maar dan vooral omdat ik zelf nooit thuis ben. Waarom zou ik kinderen een vader die er nooit is aandoen? Maar die keuze heeft zeker niets te maken met de wereld van vandaag en morgen. Want dat het vroeger allemaal beter was, daar geloof ik niks van. De wereld wordt nooit beter, maar verandert wel constant. Ik geloof dus ook niet dat we de wereld kunnen verbeteren, maar we kunnen er wel altijd opnieuw iets aan toevoegen, dat de wereld misschien tijdelijk ten goede komt. Vandaar ook het motto van Theater aan Zee: ‘Het is aan Jou, het is aan Mij, het is aan Ons, het is Aan’.Toekijken van aan de zijlijn is geen optie.”

3) Kunst kweken?

Na Theater aan Zee wacht Lucas en zijn Stichting Nieuwe Helden alweer een nieuw project: ze gaan een paviljoen kweken voor de Dutch Design Week die plaatsvindt in Eindhoven in oktober. “Alle materialen die we daarvoor zullen gebruiken, worden gekweekt uit de natuur. Muren, vloeren enzovoort gemaakt uit paddenstoelen, algen, grassen… We hebben daar anderhalf jaar onderzoek naar gedaan, samen met experten. Op termijn willen we ook kunstwerken kweken.”