West-Vlaanderen is dodelijkste provincie om in te werken: “Overheidscontrole faalt”

Wie in West-Vlaanderen aan de slag is, maakt van alle Belgische werknemers de hoogste kans om betrokken te raken in een ernstig en zelfs dodelijk arbeidsongeval. Dat blijkt uit cijfers van Fedris, het Federaal Agentschap voor Beroepsrisico’s. Vooral de bouwsector en de zeevisserij maken van West-Vlaanderen de dodelijkste werkplek.

In 2017 vielen in West-Vlaanderen vijftien dodelijke slachtoffers te betreuren bij een arbeidsongeval, in 2018 waren dat er elf en de teller voor 2019 staat ondertussen al op zeven. Gemiddeld sterft er bijna om de drie weken een werknemer op een West-Vlaamse werkvloer en dat is het hoogste cijfer van alle Belgische provincies. Uit de meest recente complete cijfers (2016) blijkt bovendien dat West-Vlaanderen tout court de gevaarlijkste provincie is om in te werken. Op 329.179 werknemers vielen toen 17.101 arbeidsongevallen te noteren, omgerekend is dat 52 arbeidsongevallen per 1.000 werknemers. Alleen de provincie Namen heeft nog een hoger cijfer maar door het hoge aantal dodelijke arbeidsongevallen mee in overweging te nemen, concludeert Fedris dat West-Vlaanderen de gevaarlijkste en dodelijkste provincie is om in te werken.

De cijfers zijn bovendien nog niet volledig want men schat dat één op de negen arbeidsongevallen niet aangegeven wordt bij de verzekeringen en dus ook niet in de statistieken terechtkomt. Hetzelfde geldt voor ongevallen met buitenlandse werknemers die aangegeven worden bij buitenlandse verzekeringsmaatschappijen. Dit jaar werden er in West-Vlaanderen al naar schatting 5.770 arbeidsongevallen aangegeven bij de verzekeringsmaatschappijen. Voor 331 ernstige arbeidsongevallen opende de dienst Toezicht op het Welzijn op het Werk (TWW) al een dossier.

Mentaliteit

Arbeidsauditeur Filiep De Ketelaere zucht diep wanneer hij met de cijfers geconfronteerd wordt. “Het is al enkele jaren zo dat we er bovenuit steken en het lijkt erop dat het dit jaar helaas ook weer zo zal zijn”, zegt hij. Het arbeidsauditoraat is de instantie die arbeidsongevallen voor de rechtbank brengt, meestal na een onderzoek door TWW. Eén eenduidige reden voor de vrijwel dramatische toestand van West-Vlaanderen als arbeidsprovincie is er volgens Filiep De Ketelaere niet.

De overheidscontrole faalt. Een West-Vlaams bedrijf krijgt gemiddeld één keer om de 27 jaar inspectie

“Zonder dat er al wetenschappelijk onderzoek naar verricht is, denk ik dat er toch een paar zaken zijn die meespelen. Zo is er in West-Vlaanderen nog veel maakindustrie, waarbij vaak met machines gewerkt wordt die nog manueel bediend moeten worden. En waar dus van alles kan mee mislopen, zoals onderdelen die niet goed werken of mensen die in een machine vastraken. Daarnaast is er natuurlijk de visserijsector, een heel gevaarlijke industrie. Er moet maar één boot kapseizen en de gevolgen kunnen meteen dramatisch zijn. Ook de landbouw is een gevoelige sector, met veel familiebedrijven en veel buitenlandse seizoenarbeiders”, zegt Filiep De Ketelaere.

Behalve de sectorgebonden oorzaken ziet hij nog een mogelijke verklaring. “Onze typische West-Vlaamse mentaliteit. Zwiegen en deuredoen. Het moet allemaal rap gaan en het mag liefst niet te veel kosten. Maar veiligheid kost geld. Je ziet bijvoorbeeld vaak in de bouwsector – de gevaarlijkste sector – dat men ‘vergeet’ om een stelling te plaatsen naast een gevel waaraan men werkt, gewoon om kosten te sparen. Dat is compleet onverantwoord want een val van grote hoogte is vaak dodelijk”, klinkt het.

Besparingen

Hoewel het probleem al jaren bekend is, blijkt het moeilijk om de trend te keren. Meer zelfs, bij TWW kampen ze met een ernstig personeelstekort. “Die dienst heeft eigenlijk een dubbele rol”, zegt Filiep De Ketelaere. “Enerzijds starten ze op onze vraag onderzoeken wanneer er een zwaar arbeidsongeval is gebeurd, maar ook preventie van arbeidsongevallen behoort tot hun kerntaken. De onderzoeken die ze doen bij TWW zijn kwalitatief zeer goed, daar kunnen wij als arbeidsauditoraat met een gerust hart mee naar de rechtbank trekken. Maar als je veel onderzoeken moet doen, dan heb je minder tijd over voor preventie. De sectoren waar ze aan preventie doen, zijn ook zeer divers. Dan heb je specialisten nodig”, vindt Filiep De Ketelaere.

Volgens TWW is het aantal specialisten binnen hun inspectiedienst echter aan het kelderen. “Het aantal inspecteurs is de laatste tien jaar met 34 procent gezakt door de besparingen binnen de overheid. Het aantal ingenieurs, artsen en mensen met een achtergrond in de chemie, ergonomie en psychologie is drastisch gedaald”, klinkt het. Concreet zijn er in West-Vlaanderen slechts tien voltijdse inspecteurs aan de slag, terwijl dat er vijftien zouden moeten zijn. Die tien inspecteurs voeren volgens TWW elk jaar samen zo’n 2.250 à 2.400 controles uit, zowel preventief als repressief. De christelijke vakbond ACV berekende dat een West-Vlaams bedrijf gemiddeld één keer om de 27 jaar controle krijgt. “De overheidscontrole op onveilige arbeidsomstandigheden faalt. Het aantal inspecteurs is absoluut onvoldoende om de veiligheid en de gezondheid van de werknemers te garanderen”, zegt de vakbond. “Dat zijn politieke keuzes. Als men meer controles wil, dan moet het budget omhoog. Alles hangt af van hoe hoog de politiek dit op de eigen agenda zet”, klinkt het bij TWW.

Weduwe van overleden visser getuigt: “Het noodlot sloeg toe, vlak voor zijn pensioen”

De zee is een van de redenen waarom West-Vlaanderen de dodelijkste provincie is om in te werken. De visserij is immers een sector vol risico’s. Vraag dat maar aan Sonja Alleweireld uit Gistel. Haar man Roger Zoete stierf op 25 augustus 2018 nadat zijn schip kapseisde op de Noordzee.

Door Jeffrey Roos

Op maandag 20 augustus 2018 vertrekt de vissersboot Z.19 Sonja uit Zeebrugge. Aan boord: schipper Kurt Slabinck (48) uit Moerkerke, Dirk Coolsaet (52) uit Oudenburg, Pascal Pincket (39) uit Eernegem, Luc Heyneman uit Heist en Roger Zoete (60) uit Gistel. Die laatste was nog snel opgetrommeld om een zieke visser te vervangen. Vijf dagen na hun vertrek slaat voor de Engelse kust het noodlot toe. Zaterdag, rond 16.30 uur, slaan de visnetten plots in het zand en kapseist het schip. “Dat gebeurde allemaal in 15 seconden tijd”, getuigt Dirk Coolsaet. “Maar op dat moment lijken die wel heel erg traag voorbij te gaan. Ik dacht dat het met me gedaan was.”

Dirk ziet hoe zijn kameraad Roger zich ook probeert te redden. “Alleen hing hij veel lager en sloeg hij al snel onder water. Zo’n vijf minuten later zag ik zijn lichaam voorbij drijven. Op zich niet ver van me af. Het was duidelijk te laat. Normaal zou ik hem achterna gesprongen zijn en hem vastgemaakt hebben. Maar als ik dat had gedaan zou ik het zelf nooit overleefd hebben.” Dirk, Pascal en Luc kunnen zich uiteindelijk redden, voor Kurt en Roger kent de zee geen genade. Enkele uren nadat een cruiseschip de drie overlevers oppikt, worden de levenloze lichamen van Kurt en Roger teruggevonden.

Een hel

Bijna negen maanden later heeft Rogers vrouw Sonja Alleweireld (56) het nog steeds moeilijk. “Die eerste momenten, toen we nog niet wisten of Roger het overleefd had, waren een hel”, vertelt Sonja. “Er was vooral ongeloof. Je wil niet geloven dat zijn schip vergaan is. Pas de volgende dag vernamen we dat Roger niet meer naar huis zou komen… ‘s Nachts, om 2 uur, kwam slachtofferhulp bij ons langs om te praten. Maar die eerste dagen leef je op automatische piloot. Je moet zoveel regelen.”

Roger was maar verzekerd voor 3.400 euro. Een begrafenis betaal je daar toch niet mee?

Sonja kreeg daarbij veel hulp van Luc Louwagie van het Zeevisserijfonds. Hij is in de visserij zo’n beetje de vervanger van Dirk Demaeght, de pas gepensioneerde en allerlaatste aalmoezenier van de zeevissers. “Luc stond me bij met het papierwerk. Het duurde lang voor Roger vrijgegeven werd. Pas een week na het ongeval werd zijn lichaam gerepatrieerd. Er is tot nu toe zelfs nog geen officiële overlijdensakte. Omdat dat van Engeland moet komen, wordt me gezegd. Dat kan tot een jaar duren”, zucht Sonja.

Overlevingspensioen

“Wat wel jammer is… Er was een ongevallenverzekering van het werk, maar Roger was maar gedekt voor 3.400 euro. Een begrafenis betaal je daar toch niet mee? De rest mag je dan zelf ophoesten. Terwijl hij zijn leven heeft gelaten voor het werk. We hebben wel niets moeten betalen voor de repatriëring. Ik heb de keuze: of ik neem 427 euro bovenop mijn overlevingspensioen, maar dan kan je niet werken of je mag alles teruggeven aan de belastingen. Of je kiest voor 1.059 euro per maand en dan ga je gewoon verder gaan werken.”

“En zeggen dat Roger normaal gewoon thuis zou zijn”, zucht Sonja. “Roger werd de dag van het vertrek opgebeld omdat ze een bemanningslid te kort hadden… Maar Roger was zo, hij zou iedereen uit de nood helpen. De zee was zijn leven. Hij zou maar één reisje meedoen, zei hij. In januari van dit jaar zou hij op pensioen gaan, hij zou er toen 60 zijn. Hij heeft 45 jaar gevaren. En kort voor zijn pensioen sloeg het noodlot toe.”

Al zeven dodelijke slachtoffers in 2019

– 21 januari, Wielsbeke: 36-jarige vrachtwagenchauffeur raakt geklemd tussen een deur en zijn cabine tijdens het uitladen van hout en bezwijkt aan zijn verwondingen.

– 25 januari, Vichte: bij een ontploffing in een silo sterft een 24-jarige man, twee collega’s raken levensgevaarlijk verbrand, een vierde is zwaargewond.

– 28 januari, Zeebrugge: een 24-jarige Nederlandse matroos sterft bij een val van 12 meter hoog op baggerschip.

– 8 februari, Nieuwpoort: een 45-jarige vrachtwagenchauffeur wordt aangereden door een bulldozer en overlijdt.

– 19 maart, Diksmuide: een 24-jarige arbeider krijgt bij afbraakwerken een gevel op zich en laat het leven.

– 25 maart, Brugge: een 30-jarige man stikt bij het zandstralen van een silo.

– 12 april, Desselgem: een 46-jarige vrouw komt vast te zitten in een machine in een textielbedrijf. Alle hulp komt te laat.