West-Vlaamse verhuurders en makelaars een van de meest discriminerende op Vlaamse huurwoningmarkt

Een huurder met de naam Aboe krijgt bijna 20 procent minder antwoord op zijn kandidatuur dan Maarten. Ook heeft een kandidaat met een Vlaamse naam dubbel zoveel kans om uitgenodigd te worden voor een bezoek aan de woning dan iemand met een buitenlandse naam. Dat is niet enkel het geval in centrumsteden, zoals eerder onderzocht werd, maar ook op het platteland. West-Vlaanderen zit bij de slechtst scorende provincies. “Achteraf is het gemakkelijk om te zeggen: ‘U bent niet gekozen.’”

Meer dan een jaar lang heeft Manuel Fernández García* een huurwoning gezocht in de regio rond Brugge. Manuel is 53 en afkomstig uit Barcelona, maar woont al sinds 1992 in Brugge. “Ik ben begin 2020 begonnen aan mijn zoektocht om een nieuw huurhuis te vinden. De laatste maanden heb ik al tientallen huizen bezocht, maar zonder succes”, vertelt hij. De zoektocht van anderhalf jaar is gemiddeld zes keer langer dan van iemand met een Vlaamse afkomst. “Ik heb al een paar keer gebeld en dat ze zeggen dat het verhuurd is. Maar als mijn dochter belt, mag ze op bezoek komen. Ik heb dat al vaker gehad. Nochtans spreek ik ook de taal, maar misschien niet zo vloeiend.”

Manuel logeert nu bij een vriend, maar weet dat dat niet kan blijven duren. “Ik ben een beetje angstig. Een vriend laat me hier nu wel slapen, maar ik kan niet elke dag veranderen van huis. Ik heb nochtans een vaste job en toch is het enorm moeilijk.” Ben je bang om op straat te belanden? “Op straat is een groot woord. Ik heb een grote bestelwagen waar ik gerust een matras in kan leggen, maar dat is de laatste optie natuurlijk.”

Onderzoek verricht bij 265 Vlaamse respondenten zonder buitenlandse achtergrond

Manuel is niet de enige die in aanraking komen met etnische discriminatie op de huurmarkt. In eerdere onderzoeken van socioloog Pieter-Paul Verhaeghe werd al aangetoond dat er discriminatie is in de grote Vlaamse steden. Maar nu blijkt dat er niet enkel gediscrimineerd wordt in Antwerpen, Leuven en Gent, maar ook in kleinere Vlaamse gemeenten.

Om die discriminatie aan te tonen, stuurden we 3350 e-mails in naam van Aboe, een niet-Vlaamse naam, om de dag erna hetzelfde te doen in de naam van Maarten, een Vlaamse naam. Na telkens twaalf dagen werden de e-mails gecategoriseerd per antwoord en vergeleken bij beide testpersonen. De zogeheten praktijktesten tonen aan dat verhuurders in heel Vlaanderen Aboe voor de helft minder uitnodigen dan Maarten om het pand te bezoeken. Aboe krijgt slechts bij een op de acht woningen een uitnodiging. Bij Maarten is dat in een kwart van de gevallen.

Ook zal een kandidaat-huurder met een buitenlandse naam sneller genegeerd worden als die een mail stuurt. Minder dan de helft van de verhuurders beantwoordt een e-mail van Aboe, terwijl dat bij Maarten bijna 70 procent is. Dat is een verschil van bijna 20 procent in het nadeel van Aboe.

Kaartje discriminatie op uitnodiging

West-Vlaanderen en Oost-Vlaanderen scoren het slechtst. Laat dat nu net ook de twee provincies zijn waar er de minste diversiteit is. Dat is te zien in cijfers van Statbel, het Belgisch statistiekbureau. Zo liggen de twee provincies tien procent onder het gemiddelde van het aantal inwoners met een migratieachtergrond.

Makelaars vragen altijd om een fiche in te vullen met mijn persoonlijke gegevens. Vaak kom ik vragen tegen die ik abnormaal vind, of zelfs illegaal

Al wil dat niet onmiddellijk zeggen dat gediscrimeerden in die provincies ook sneller een klacht indienen. De Huurdersbond van Oost-Vlaanderen ziet dat het aantal meldingen enorm laag ligt. “Niet elke klacht over een vermoeden van discriminatie wordt zo geregistreerd”, zegt een medewerker, die anoniem wil blijven. “De cijfers in de praktijk geven dus een beetje een vertekend beeld.”

Kaartje discriminatie op basis van antwoord:

Klacht indienen? “Dat is de moeite niet”

Huurders die het gevoel hebben dat ze gediscrimineerd werden, kunnen terecht bij Unia, de organisatie die discriminatie bestrijdt. Maar uit een eigen bevraging in Leuven en Deinze bij 100 Vlamingen blijkt dat 90 mensen nog nooit van Unia gehoord hebben. Slachtoffers weten bovendien niet of het nut heeft om klacht in te dienen. “Soms is het de moeite niet”, zegt Manuel. “Bovendien is het voor mij echt tijdsverlies.”

Ook Isabela Moreno* kan erover meespreken. Ook zij is van Spaanse afkomst en zocht samen met haar dochtertje anderhalf jaar lang naar een huurwoning in Brugge. Na telkens afgewezen te worden, raapte ze haar moed bijeen om wel een klacht in te dienen bij Unia. “Makelaars vragen altijd om een fiche in te vullen met mijn persoonlijke gegevens. Vaak kom ik vragen tegen die ik abnormaal vind, of zelfs illegaal”, zegt Isabela. “Ze vragen naar mijn nationaliteit, mijn leeftijd, de leeftijd van mijn dochter. Voor mij zijn dat rare vragen om een appartement te kunnen huren. Dus stuurde ik die informatie naar Unia.”

“Unia bevestigde me dat die vragen illegaal zijn, maar dat het geen groot probleem is”, vertelt Isabela verontwaardigd. “Het huis stond gewoon leeg, maar de eigenaars wilden de kandidaten kiezen op basis van de infofiches. Dat maakt toch niet uit dat ik uit Spanje kom? Ik denk echt dat ze dit vragen zodat ze gemakkelijk de papieren kunnen rangschikken. Kom je uit Congo? Weg. Kom je uit Marokko? Weg. Ah, kom je uit België? Oké. Voor mij is dat echt een grote teleurstelling. Ik ben verdrietig dat dit nog kan.”

Ook het OCMW van Brugge erkent het probleem: “Elke week zouden wij voor 25 personen in het opvangcentrum zeker drie klachten kunnen indienen, maar daar is geen tijd of energie voor.” Volgens Pieter-Paul Verhaeghe die eerder onderzoek deed naar praktijktesten, ligt het probleem bij het gebrek aan bewijsmateriaal. “Veel slachtoffers hebben wel het gevoel dat ze gediscrimineerd worden, maar kunnen het moeilijk bewijzen. Door gebrek aan bewijsmateriaal seponeert Unia heel veel zaken.’ Cijfers van Unia tonen aan dat er in 2019 slechts drie dossiers van de 86 klachten binnen het thema goederen en diensten, waaronder huisvesting valt, voor de rechtbank zijn verschenen.

Impact coronacrisis

De infofiches waarover Isabela spreekt, worden door makelaars gebruikt om een eerste overzicht te krijgen van de kandidaten. Daarin wordt onder andere gevraagd naar het inkomen, de gezinssituatie, het beroep en de nationaliteit. Bij wet is het verboden om deze vragen te stellen. Enkel de naam, geboortedatum en huidige woonplaats mogen gevraagd worden. Zelfs bij het tekenen van een huurcontract is het verboden om de huurder te vragen naar de nationaliteit of etnische oorsprong.

Ik ga nooit zeggen dat we de persoon niet kiezen voor zijn afkomst, maar kan wel zeggen dat het huis niet geschikt is voor andere redenen

Dat weet ook de makelaar waarbij we undercover op bezoek gingen. Toch worden deze vragen vaak gesteld. De makelaar geeft zelfs mee dat de coronacrisis het voor hen gemakkelijker maakt om mensen met een migratieachtergrond te weigeren. “We hebben het nu zo geregeld dat kandidaten vóór het bezoek al een aantal informatievragen moeten beantwoorden onder het mom van: ‘Als er een corona-uitbraak is, kunnen we u makkelijker bereiken.’ Normaal mogen we dat niet doen, maar door corona wordt dat allemaal een beetje aanvaard. Achteraf is het gemakkelijker om te zeggen dat ze niet gekozen zijn. Die mensen weten toch niet wie er nog allemaal mee in de selectie zit.”

Een andere makelaar gaf dan weer mee dat ze vaak voldoen aan de eisen van de eigenaars om een woning te weigeren aan mensen met een buitenlandse afkomst. “De interpretatie is heel breed. Ik ga nooit zeggen dat we de persoon niet kiezen voor zijn afkomst, maar kan wel zeggen: ‘U heeft vier kinderen en er zijn maar vier slaapkamers, we denken niet dat dat geschikt is.’”

Vooroordelen

De redenen waarom verhuurders niet kiezen voor iemand met een buitenlandse naam, zijn erg uiteenlopend. “Tussen de huurders zitten een aantal rotte appels. Dat leidt ertoe dat je als verhuurder selectiever wordt”, zegt G.D., een privéverhuurder die liever anoniem wenst te blijven. “Voor mij is dat verhuren mijn inkomen. Ik zal altijd naar het inkomen vragen. Ze zijn niet verplicht om me dat te zeggen, maar dan ben ik ook niet verplicht om hen te aanvaarden.”

Vaak spelen eerdere negatieve ervaringen of vooroordelen over mensen met een migratieachtergrond mee in de selectie van een nieuwe huurder. “Ik heb eens een negatieve ervaring gehad met een Chinese dame. Die haalde echt het bloed vanonder mijn nagels. Sindsdien verhuur ik niet meer aan mensen van Chinese afkomst”, zegt G.D.

Praktijktesten of niet?

Rest nog de vraag of praktijktesten, zoals de proeven in dit onderzoek, wel degelijk nut hebben. Vlaams minister van Wonen Matthias Diependaele (N-VA) is alleszins geen voorstander. Volgens hem brengen ze discriminatie in kaart, maar lossen ze het probleem niet op. “We moeten de discriminatie in onze samenleving aanpakken en daar zijn praktijktesten geen goed instrument voor. Zeker niet als de overheid ze organiseert, want door een fictieve identiteit aan te nemen, lieg je als overheid. En dat is het laatste wat wij moeten doen.”

De minister wil wel de CLEE-tool invoeren. Dat is een platform waarop kandidaat-huurders anoniem enkele basisgegevens invullen, zoals het loon. “Als daar dan plots Mohammed voor de deur staat, heeft de eigenaar niet veel te zeggen. Die weet dat het inkomen goed is en dat hij dus een geschikte huurder zal krijgen. Een praktijktest gaat nooit zo ver.”

Volgens Huurdersbond Oost-Vlaanderen is discriminatie in huisvesting een wijdverspreid probleem, waarmee praktijktesten of andere middelen niet per se baat bij hebben. “Mensen zijn bang van controles. In plaats van ‘nee’ te zeggen, laten ze de mensen voor de schone schijn langskomen en wijzen ze pas nadien de kandidaat af.” Ook bij het gebruik van de CLEE-tool kunnen verhuurders in een latere fase van het verhuurproces nog altijd de potentiële huurder weigeren.